彩虹有什么颜色
Avustralya | |||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|
Avustralya Milletler Toplulu?u
| |||||||
Ba?kent | Canberra 35°18′29″G 149°07′28″D? / ?35.30806°G 149.12444°D | ||||||
En büyük ?ehir | Sydney (metropol) Melbourne (urban)[N 2] | ||||||
Ulusal dil | ?ngilizce | ||||||
Etnik gruplar | |||||||
Dinler | |||||||
Demonim |
| ||||||
Hük?met | Federal parlamenter anayasal monar?i | ||||||
| |||||||
Yasama organ? | Parlamento | ||||||
Senato | |||||||
Temsilciler Meclisi | |||||||
Birle?ik Krall?k'tan Ba??ms?zl?k | |||||||
| |||||||
Yüz?l?ümü | |||||||
? Toplam | 7.692.024 km2 (6.) | ||||||
? Su (%) | 1,79 (2015)[7] | ||||||
Nüfus | |||||||
? 2023 tahmin? | ![]() | ||||||
? 2021 say?m? | 25.890.773[9] | ||||||
? Yo?unluk | 3,5/km2 (192.) | ||||||
GSY?H (SAGP) | 2021 tahmin? | ||||||
? Toplam | 1,416 trilyon $[10] (18.) | ||||||
? Ki?i ba??na | 54.891 $[10] (17..) | ||||||
GSY?H (nominal) | 2021 tahmin? | ||||||
? Toplam | 1,618 trilyon $[10] (12.) | ||||||
? Ki?i ba??na | 62.723 $[10] (9.) | ||||||
Gini (2018) | ▲ 34.0[11] orta · 22. | ||||||
?GE (2019) | ![]() ?ok yüksek · 8. | ||||||
Para birimi | Avustralya dolar? (AUD) | ||||||
Zaman dilimi | UTC+8 ile +10.5 (Avustralya Zaman?[N 4]) | ||||||
? Yaz (YSU) | UTC+8 ile +11.5 (Avustralya Zaman?[N 4]) | ||||||
Tarih format? | gg-aa-yyyy | ||||||
Trafik ak??? | sol | ||||||
Telefon kodu | +61 | ||||||
?nternet alan ad? | .au |
Avustralya, resm? ad?yla Avustralya Milletler Toplulu?u (?ngilizce: Commonwealth of Australia), Güney Yar?mkürede yer alan bir k?ta ülkesidir. Hint Okyanusu ve Büyük Okyanus aras?nda uzan?r. Okyanusya k?tas?nda bulunur ve k?tan?n ?ok büyük bir b?lümünü kaplar. Kom?ular? Endonezya, Do?u Timor, Papua Yeni Gine, Solomon Adalar?, Vanuatu, Yeni Kaledonya ve Yeni Zelanda'd?r. Ba?kenti Canberra, en büyük ?ehri ise Sidney'dir.
Avustralya, 8.617.930 km2 karada, 80.920 km2 sularda olmak üzere toplam 8.698.850 km2'lik bir alana kurulmu?tur. Hi?bir ülkeyle kara s?n?r? yoktur. Bu yüz?l?ümü ile dünyan?n 6'nc? en büyük ülkesi konumunda olan Avustralya, 25.760 kilometrelik bir sahil ?eridine sahiptir.
Avrupal?lar?n 18. yüzy?ldaki ke?if ve g??lerinden ?nce, yakla??k 50.000 y?ld?r yerli Aborjin halk? adaya ev sahipli?i yapmaktad?r.[13] Aborjinlerin konu?tu?u diller ise modern ara?t?rmalar sonucu yap?lan hesaba g?re yakla??k 250 farkl? gruba ayr?lm??t?r.[14] Cezai g?nderim ile Britanya ?mparatorlu?u taraf?ndan ba?lat?lan zorunlu g??, 1788 y?l?ndan 1868 y?l?na kadar devam etmi? olup, Yeni Güney Galler civar?nda yo?unla?m??t?r. ?lk yerle?im yap?lan y?llardan itibaren nüfus düzenli bir ?ekilde artm?? ve adan?n tamam? 19. yüzy?l?n ortalar?nda ke?fedilmi? olup, 5 yeni kraliyet kolonisi kurulmu?tur. 1 Ocak 1901'de 6 koloni birle?erek federal yap? halini alm?? ve Avustralya Milletler Toplulu?u'nu (Commonwealth of Australia) olu?turmu?tur. Kuruldu?u günden itibaren liberal-demokratik politik sistemi benimseyen Avustralya, 6 eyalet ve ba??l topraklardan olu?maktad?r. 24 milyonluk nüfusun ?o?unlu?u do?u k?y?s?na yerle?mi? olup ?ehirle?me oran? olduk?a yüksek bir ülkedir.[15]
Uluslararas? Para Fonu'na g?re Avustralya, dünyan?n en büyük 13. ekonomisi iken ki?i ba??na dü?en mill? gelir s?ralamas?nda dünyada 9. olmu?tur.[16] ülke ayr?ca ?nsani Geli?me Endeksi s?ralamas?nda Norve?'in ard?ndan 2. gelerek ya?am standard?, sa?l?k, e?itim, ki?isel ?zgürlük ve politik haklar gibi bir?ok kriterde dünya genelinde üst s?ralardad?r.[17] Avustralya Birle?mi? Milletler, G20, ?ngiliz Milletler Toplulu?u, ANZUS, OECD, Dünya Ticaret ?rgütü, Asya Pasifik Ekonomik ??birli?i ve Pasifik Adalar? Forumu'na üyedir.
K?keni
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Avustralya ismi Latincede güneyden, güneye ait olan anlam?na gelen Australis kelimesinden türetilmi?tir. Roma uygarl??? zaman?na dayanan, güneydeki bilinmeyen bir ülke anlam? (terra australis incognita) benzer bir yerin, Orta ?a? co?rafyas?nda da bulundu?unu g?sterir. Ancak bu bilgiler herhangi bilinen bir k?ta bilgisi i?ermemektedir. Latincedeki Terra Australis Incognita terimi; Güneydeki (Australis) Bilinmeyen (Incognita) Toprak par?as? (Terra) anlam?na gelmektedir.
14 May?s 1606'da, Vanuatu'ya ayak basan Pedro Fernandes de Queirós, Güney Kutbu'ndaki tüm kara mülkiyetinin ?spanya Krall???'na ait oldu?unu iddia etmi? ve k?tay? Austrialía del Espíritu Santo ?eklinde adland?rm??t?r.
Felemenk?e Australische kelimesi, Batavia'daki Flemenkler taraf?ndan, 1638 y?l?ndan ?nce, güneyde ke?fedilmi? yeni yerleri adland?rmak i?in kullan?l?yordu. "Australia" kelimesinin ?ngiliz dilinde ilk kullan?m? ise 1692 y?l?nda Gabriel de Foigny'nin yazd??? Les Aventures de Jacques Sadeur dans la Découverte et le Voyage de la Terre Australe isimli Frans?zca roman?n?n, 1693 y?l?ndaki ?evirisinde g?rülmü?tür.[18]
Daha sonralar?, 1765'te, Alexander Dalrymple bu kelimeyi, Luis Váez de Torres'?n 1606'da Yeni Gine'nin güney k?y?lar?na yapt??? seyahati anlatt??? kitab?n? ?ngilizceye ?evirirken kullanm??t?r. Dalrymple, ayr?ca Avustralya kelimesini, An Historical Collection of Voyages and Discoveries in the South Pacific Ocean (1771) isimli eserinde bütün Okyanusya b?lgesini tan?mlamak i?in kullanm??t?r. 1793'te George Shaw ve Sir James Smith i?erisinde geni? ada, büyük k?ta, Avustralya, Australasia ve New Holland tan?mlamalar?n yap?ld???, Zoology and Botany of New Holland eserini yay?nlam??t?r.
Avustralya ismi, k?tan?n etraf?n? gemi ile dola?an bilinen ilk insan, ka?if Matthew Flinders'?n A Voyage to Terra Australis (1814) eseri ile popüler hale gelmi?tir. Britanya Krall???'n?n bak?? a??s?n? yans?tan ismine ra?men, eserinde Flinders Avustralya ismini kullanm?? ve bu isim geni? kitlelerce telaffuz edilen bir terim olmu?tur. New South Wales valisi Lachlan Macquarie sonralar? bu ismi ?ngiltere'ye yollad??? yaz?l? mesajlarda kullanm??t?r. 1817'de Macquarie bu ismin resmi olarak kabul edilmesini ?nerdi ve 1824'te Britanya Krall???, k?tan?n resmen Avustralya ismiyle tan?nmas?n? onaylad?.
Tarih?e
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
[[Dosya:Port Arthur Seeseite.jpg|thumbnail|sol|Port Arthur, Tazmanya, Avustralya'n?n en büyük cezai kolonisiydi.
Avustralya'daki ilk insan yerle?imlerinin 42.000 ila 48.000 y?l ?ncesinde ortaya ??kt??? tahmin edilmektedir. ?lk Avustralyal?lar günümüzdeki Avustralya yerlisi olan Aborijinlerin atalar?d?r. Kara ba?lant?lar? veya k?sa mesafeli sular? ge?erek Güneydo?u Asya'dan, adaya yerle?mi?lerdir.
Avrupal?lar 18. yüzy?l?n sonlar?nda gelmeye ba?lad?klar?nda bile bu insanlar?n ?o?u do?a insan?yd?. Karma??k bir dilsel kültür ve ruhsal de?er ile do?aya sayg? g?steren ve Aborijin mitolojisi olan dü? zaman? (?ngilizce: Dreamtime) inanc? ile ya?amaktayd?lar.
Adada ya?ayan di?er bir yerli halk olan Torres Strait Yerlileri (?ngilizce: Torres Strait Islanders), etnik olarak Melanezya k?kenlidir. Bu insanlar Torres Strait Adalar? ve Queensland'?n kuzey u?lar?ndaki ?e?itli b?lgelere yerle?mi?lerdir. Kültürel al??kanl?klar? Aborijinlerden belirgin olarak farkl?d?r.
Avrupal?lar?n Geli?i
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Avustralya anakaras?n? resm? kay?tlara g?re g?ren ilk Avrupal?, Hollandal? ka?if Willem Janszoon'dur. Janszoon Cape York Yar?madas?'n? 1606'da g?rmü?tür. 17. yüzy?l boyunca, Hollandal?lar tüm bat? ve kuzey sahil ?eridinin haritas?n? ??karm?? ve buralar? New Holland olarak adland?rm??lard?r. Ancak herhangi bir yerle?im yeri kurma ?abas? g?stermemi?lerdir. ?ngiliz ka?if ve korsan William Dampier New Holland'?n kuzey-bat? k?y?s?na 1688 y?l?nda ayak bast? ve 1699 y?l?nda geri d?ndü.[19] 1770'te James Cook, Avustralya'n?n do?u sahillerinde yolculuk yapm??, b?lgenin haritas?n? ??karm??, New South Wales olarak adland?rd??? b?lgeyi Büyük Britanya topraklar?na katt???n? ilan etmi?tir. Seferler sonucu yap?lan ke?ifler, k?tan?n s?mürümü i?in, h?zla mahk?mlar?n ve tutuklular?n i??i olarak ?al??t?r?ld??? kolonilerin kurulmas?n? sa?lam??t?r.
Britanya Deniza??r? Kolonileri k?tada ilk kez New South Wales kolonisi ile, 26 Ocak 1788'de Kaptan Arthur Phillip taraf?ndan Port Jackson'da bir yerle?im yeri olu?turulmas? ile ba?lam??t?r.[20] Bu tarih daha sonra Avustralya'n?n ulusal günü ilan edilmi?tir (Australia Day). Yap?lan bu ilk yerle?im Sidney'in kurulu?una ve ?evrenin ke?fine giden yolu a?arak sonraki yerle?imleri tetiklemi?tir. Günümüzde Tazmanya olarak bilinen, Van Diemen's Land'e yerle?im 1803 y?l?nda ba?lam??t?r. Buray? 1642'de ke?feden ka?if Abel Tasman, adaya, kendisini bu yolculu?a yollayan Hollanda Güney Hindistan Kolonileri valisi ve generali Anthony van Diemen'in onuruna Anthoonij van Diemenslandt ad?n? vermi?tir. Van Diemen's Land 1825'te ayr? bir koloni halini alm??t?r. Tasmanya yerlilerine kar?? 1803-1847 s?mürge d?neminde Tasmanya Soyk?r?m? i?lenmi?tir. Birle?ik Krall?k, 1829'da Avustralya'n?n bat? b?lümünü kontrol alt?nda tutmaktayd?. New South Wales'in ?e?itli b?lümlerinde yeni ve ayr?k koloniler olu?turuldu; s?ras?yla Güney Australya (1836), Victoria (1851) ve Queensland (1859). Northern Territory (NT), South Australia eyaletinin bir par?as? olarak 1863'te kuruldu. South Australia, bir serbest eyalet olarak kurulmu? ve hi?bir zaman di?er kolonilerde oldu?u gibi mahk?m ve tutuklular?n ?al??t?r?ld??? bir cezai koloni olmam??t?r. Su?lular?n adaya getirilmesi 1840 ve 1864 y?llar? aras?nda aral?klarla devam ettirilmi?tir. New South Wales'te ise yerle?imcilerin protestolar? sonucu 1848 y?l?nda mahk?m ve tutuklular?n yerle?mesine son vermi?tir.[21]
Avustralya yerlilerinin nüfusunun, Avrupal?lar?n k?taya yerle?meye ba?lad??? s?ralarda 350.000 civar? oldu?u tahmin edilmektedir.[22] Bu tarihten itibaren ge?en 150 y?lda say?lar? h?zl? bir ?ekilde azalm??t?r. Bunun ba?l?ca nedeni salg?n hastal?klar?n g??e zorlanmalar? ile birle?mesi ve kültürel par?alanmad?r. Binlercesi daha Avrupal? (?o?u ?ngiliz) yerle?imcilerle yap?lan s?n?r sava?lar? sonucu ?lmü?tür.[23]
Hük?metin 1869 y?l?nda ??kard??? Aborjin Koruma Yasas? ile birlikte ba?layan "asimilasyon" süreci bir?ok Yerli aileyi birbirinden ay?rm??t?r.[24] Yerli ?ocuklar?n ailelerinden al?n?p dev?irilmesi, baz? tarih?iler ve Avustralya yerlileri taraf?ndan “kay?p nesil” olu?turulmas? olarak adland?r?lmaktad?r. Ayn? zamanda bu tarih?iler ve Avustralya yerlileri, yerli komünitelerinin da??t?larak, par?alanarak nüfusunun azalt?ld???n? ve bunun bir soyk?r?m olarak kabul edilmesi gerekti?ini savunmaktad?rlar.[25] Huzurlu ve sorunsuz bir toplum yaratma amac?yla yap?lan dev?irme eylemi günümüzde insan haklar? ihlali olarak tan?mlanmaktad?r. Aborijinlerin tarihi hakk?ndaki bu yorumlara, baz?lar? kar?? gelmekte ve bunlar?n politik ve dü?ünsel nedenler ile abart?ld???n?, uydurma oldu?unu belirtmektedir.[26] Bu tart??ma Avustralya'da History Wars (Türk?e: Tarih Sava?lar?) olarak bilinir. 1967 referandumundan sonra federal hük?met yürütme gücünü ve Aborijinler ile ilgili kanun ??karma hakk?n? elde etti. Adan?n yerli halk?ndaki mülkiyeti, Avustralya Yüksek Mahkemesinin Mabo v Queensland (No 2) davas?na kadar tan?nmam??t?r. Bu davadan sonra Avustralya'daki mülkiyet kavram? de?i?mi? ve Avrupal?lar?n istilas? s?ras?nda adan?n kimseye ait olmad??? belirtilmi?tir (Terra Nullius).
[[Dosya:Anzac1.JPG|sol|thumbnail|upright=0.68|Port Melbourne, Victoria'da ANZAC Günü dolay?s?yla Last Post seremonisi, 25 Nisan 2005. Bu seremoni Avustralya'n?n hemen hemen tüm banliyo ve kasabalar?nda her sene tekrarlan?r.]]
1850'lerde Avustralya'da Alt?na hücum ba?lad? ve 1854'te madencilik lisans ücretlerine kar?? ilk sivil ayaklanma olan Eureka Stockade ayaklanmas? ger?ekle?ti. 1855 ve 1890 y?llar? aras?nda, alt? koloni bireysel olarak ?zerk hük?met olma hakk?n? kazand? ve bir?ok ki?isel i?ini kendi y?netmeye ba?lad?. Londra'daki koloni ofisi ise halen ?nemli d?? ili?kilerin, savunma konular?n?n ve uluslararas? denizcilik ve ticaret konular?n?n y?netimini elinde tutmaktayd?.
Ulus Bilinci
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]1 Ocak 1901'de ger?ekle?en federasyonla?ma ile birlikte, on y?ll?k bir plan?n ard?ndan se?me ve se?ilme, temsil edilme haklar?n? elde ettiler.[27] B?ylece Birle?ik Krall?k'?n y?netiminde, Avustralya Kraliyet Devleti do?mu? oldu. Canberra'n?n yeni federal ba?kent olarak ?nerilmesinin ard?ndan, 1911 y?l?nda New South Wales b?lgesinde, Avustralya'n?n ba?kent b?lgesi olan The Australian Capital Territory (ACT) b?lgesi kuruldu. (Melbourne 1901-1927 y?llar? aras?nda ba?kentti.) Yine 1911'de Kuzey B?lgesi (NT), Güney Avustralya (SA) hük?metinin kontrolünden Avustralya Kraliyet Devleti kontrolüne ge?ti.[28]
Avustralya kendi iste?i ile I. Dünya Sava??'na kat?ld?.[29] Bu karar?n arkas?nda Federal Liberal Partisi ve ???i Partisi'nin de gü?lü deste?i ?nemli rol oynar. I. Dünya Sava?? Bat? Cephesi'nde bir?ok sava?ta yer almalar?na ra?men ?anakkale Sava?? Avustralya i?in ayr? bir ?neme sahiptir. Bir?ok Avustralyal?, Avustralya ve Yeni Zelanda Askeri Gücü'nün (ANZAC - Australian and New Zealand Army Corps) ?anakkale Sava?? sonras? ma?lup olmas?n?, sayg? ile hat?rlar ve bu tarihi ulusun do?u? tarihi olarak kabul eder. Bu tarih ayn? zamanda, ülkenin ilk ?nemli askeri olay?d?r. Gelibolu Sava?? gibi, II. Dünya Sava?? s?ras?nda meydana gelen Kokoda Track Sava?? da bir?oklar? taraf?ndan ulusal ?nem verilen bir olayd?r.


Avustralya ve Birle?ik Krall?k aras?ndaki bir?ok yasal ba?lant?, Avustralya'n?n 1942 y?l?nda, 1931 Westminister Yasas?'n? (?ngilizce: Statute of Westminster 1931) kabul etmesi ile resmen son bulmu?tur. 1942'de Birle?ik Krall?k'?n Asya'da u?rad??? ?ok yenilgi ve Japonya'n?n Avustralya üzerindeki i?gal tehdidi, Avustralya'n?n yeni bir müttefik ve koruyucu olarak g?rdü?ü ABD ile yak?nla?mas?na neden olmu?tur. 1951'den beri Avustralya, ANZUS antla?mas? ile ABD'nin resmi olarak askeri müttefikidir. II. Dünya Sava?? sonras?, Avustralya, Avrupa'dan gelen tüm g??leri desteklemi?tir. 1970'lerde, sadece Avrupal?lar?n g?? etmesine izin veren Beyaz Avrupa Politikas?'n?n iptali ile de, Asya ve dünyan?n di?er yerlerinden gelen g??menler desteklenmi?tir. Bunun sonucunda, Avustralya'n?n nüfusu, kültürü ve g?rüntüsü radikal bir ?ekilde de?i?mi?tir.[30]
Avustralya ve Birle?ik Krall?k aras?ndaki son yasal ba?, 1986 Avustralya Akti ile sona ermi?tir. Avustralya eyaletleri üzerindeki Birle?ik Krall?k hakimiyeti ve Birle?ik Krall?k ?zel Meclisine yap?lan adli ba?vurular sonlanm??t?r.[31] Buna ra?men Avustralyal? se?menler 1999'daki referandumda % 55 ?o?unlukla cumhuriyet y?netimine ge?meyi reddetmi?lerdir.[32] 1972 Whitlam Hük?meti'nden itibaren, Avustralya d?? politikas?nda giderek artan bir Pasifik-Asya aidiyeti kavram? olu?urken, geleneksel müttefik ve ticari partner ile olan ili?kiler de devam etmektedir.[33]
Co?rafya
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Avustralya Eyaletleri 7.617.930 km2'lik yüz?l?ümü ile Hint-Avustralya levhas? üzerinde bulunur. Hint ve Pasifik Okyanuslar? ile ?evrili olup, Asya K?tas?'ndan Arafura Denizi ve Timor Denizi ile ayr?l?r. Kuzeydo?u'daki Queensland sahili boyunca Mercan Denizi uzan?r. Avustralya ile Yeni Zelanda aras?nda ise Tasman Denizi bulunur. Dünya'n?n toprak büyüklü?ü a??s?ndan 7. en büyük ülkesi olan Avustralya, bazen "ada k?ta" olarak da adland?r?l?r.[34] Avustralya anakaras?n?n 34.218 kilometre uzunlu?unda sahili vard?r. Bunun yan?nda Antarktika'da 8,148,250 km2 lik Münhas?r ekonomik b?lge iddia etmektedir. Bu alan Avustralya Antarktik Topraklar?'n? kapsamamaktad?r.[35] Avustralya Macquarie Adas?'n?n haricinde, 9. güney enlemi ve 44. güney enlemi; 112. do?u boylam? ve 154. do?u boylam? aras?nda yer al?r. Dünya'n?n en büyük mercan resifi olan Büyük Set Resifi (Great Barrier Reef) kuzey-do?u k?y?s?n?n hemen a??klar?nda bulunmakla beraber 2000 kilometreden de fazla bir uzunlu?a sahiptir.[36] Bat? Avustralya'da bulunan Augustus Da?? dünya'n?n en büyük tek par?a halindeki da??d?r (monolit).[37] Great Dividing Range üzerinde bulunan Kosciuszko Da?? 2228 metre yükseklikle Avustralya anakaras?n?n en yüksek da??d?r. Daha da uzun olan Mawson Zirvesi 2745 metre rak?mla anakaradan uzak Heard Adas?'nda bulunur.
Avustralya'n?n büyüklü?ü ona, ayn? ülke üzerinde de?i?ik iklim ve yeryüzü g?rünümü vermi?tir. Kuzey-do?u'da tropik ya?mur ormanlar? bulunurken, güney-do?u ve güney-bat? b?lgelerinde da?l?k alanlar, merkezde ise kurak düzlükler bulunur.[38] En eski ve verimsiz topraklar?n bulundu?u Avustralya, en düz k?ta olma ?zelli?ine de sahiptir.[39] ??l veya yar?-kurak topraklar - Outback olarak da bilinir - karan?n ?o?unlu?unu olu?turur.[40] Y?ll?k 500 mm'lik ya??? ile dünyan?n ya?anan en kurak k?tas?d?r.[41] Kilometrekare'ye 2.8 insan dü?mesi nüfus yo?unlu?u bak?m?ndan onu son s?raya getirir.[42] Nüfusun büyük bir b?lümü ?l?man iklimin hüküm sürdü?ü güney-do?u'da ya?ar.[43]
Do?u Avustralya Great Dividing Range ile birbirinden ayr?l?r. Bu da? s?ras? Quensland, New South Wales ve Victoria eyaletlerinin sahillerine paralel uzan?r. Her ne kadar ismi da? s?ras? olsa da, ger?ekte ge?ti?i arazilerin ?o?unlu?u al?ak tepelerden ve yüksekli?i 1600 metreyi bulmayan platolardan olu?ur.[44] Sahil yaylalar? ve Brigalow ?ay?rlar? sahil ile da? aras?na s?k??m??ken, da? s?ras?n?n i? taraf? geni? otlaklardan olu?ur.[45][46] Bu otlaklar New South Wales'in bat? ovalar? ile Queensland'in i? topraklar? olan Einasleigh Uplands, Barkly Tableland ve Mulga Lands arazilerini kapsar. Do?u k?y?s?n?n en kuzey noktas? tropik ya?mur ormanlar? ile kapl? Cape York Yar?madas?'d?r.[47]


Arazi yap?s?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Genellikle yüksek ve uzun olmayan yaylalar, güneydo?uda verimli ovalar yer almaktad?r. Erozyonla ortaya ??kan as?l ana kara 3 milyar y?ldan daha ya?l?d?r.
Co?rafi not
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Toprak bak?m?ndan Rusya, Kanada, ?in, ABD ve Brezilya'dan sonra 6. en büyük ülkedir. Avustralya'da bulunan Hamilton Adas? Cennet Hitab? g?rülür.
Siyaset
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Avustralya; anayasas? olan, parlamenter monar?iyle y?netilen federal bir devlettir. Dünyan?n en eski federasyonlar?ndan biridir.
III. Charles, Avustralya Kral? s?fat?yla Avustralya'n?n devlet ba?kan?d?r. Avustralya'da genel vali taraf?ndan temsil olunur. Ba?bakan ise hük?met ba?kan?d?r. Kral ve genel vali yürütme konusunda ?o?unlukla semboliktir, ülke se?imle g?reve gelen ba?bakan taraf?ndan y?netilir. ülkenin yasama organ? olan Avustralya Parlamentosu; Senato ve Temsilciler Meclisinden olu?ur. ülkedeki mevcut iktidar partisi Avustralya Liberal Partisi, mevcut muhalefet partisi ise Avustralya ???i Partisi'dir.
ülkede 1999 y?l?nda referandum yap?lm??, halka "Avustralya cumhuriyet olmal? m? ?" diye sorulmu?, Krali?e Elizabeth'in devlet ba?kan? unvan?n?n al?n?p yerine se?imle g?reve gelen bir cumhurba?kan? getirilmesi teklif edilmi?tir. Referandumdan %54,87 oran?nda hay?r oyu ??kmas?yla Avustralya monar?i olarak kalmaya devam etmi?tir.
-
III. Charles, Avustralya Kral?
-
Sam Mostyn, Avustralya Genel Valisi
-
Anthony Albanese, Avustralya Ba?bakan?
Ekonomi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Avustralya'n?n serbest piyasa ekonomisi vard?r. Ki?i ba??na gayri safi yurt i?i has?las? yüksek, yoksulluk oran? ise dü?üktür. Avustralya dolar?; Christmas Adas?, Cocos Adalar? ve Norfolk Adas? dahil olmak üzere tüm Avustralya'n?n para birimi olmas?n?n yan? s?ra ba??ms?z Kiribati, Nauru ve Tuvalu adalar?n?n para birimidir. Australian Stock Exchange ile Sydney Futures Exchange'in 2006'daki birle?melerinden sonra Australian Securities Exchange, dünyan?n en büyük dokuzuncu borsas? oldu.[48]
2010 Ekonomik ?zgürlük Endeksi'nde ü?üncü s?ray?[49] alan Avustralya, dünyan?n en büyük on ü?üncü ekonomisidir ve en yüksek on birinci ki?i ba??na GSY?H'?na sahiptir; bu Birle?ik Krall?k, Almanya, Fransa, Kanada ve Japonya'dan daha yüksek ve Amerika Birle?ik Devletleri ile ayn? s?radad?r. 2010 ?nsani Geli?me Endeksi'nde ikinci, Legatum'un 2008 Refah Endeksi'nde ilk ve The Economist'in küresel 2005 Ya?am kalitesi s?ralamas?'nda alt?nc? s?ray? ald?.[50] Avustralya'n?n bütün büyük ?ehirleri küresel kar??la?t?rmal? ya?anabilirlik anketlerinde yüksek puan al?r;[51] The Economist'in 2008 Dünyan?n en ya?anabilir ?ehirleri listesinde Melbourne ikinci, Perth d?rdüncü, Adelaide yedinci ve Sidney dokuzuncu s?ray? alm??t?r.[52]
Demografi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Etnik Yap?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Avustralya'n?n etnik da??l?m?; 37,13% yerli, 31,65% ?ngiliz, 9,08% ?rlandal?, 7,56% ?sko?, 4,29% ?talyan, 4,09% Alman, 3,37% ?in, 1,84% Yunanlar ?eklindedir.
Avustralya büyük ?ehir ve merkezleri 2019 say?m?[53] | |||||||||
---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
S?ra | ?ehir ad? | Eyalet | Nüfus | S?ra | ?ehir ismi | Eyalet | Nüfus | ||
![]() Sidney |
1 | Sidney | Yeni Güney Galler | 5.312.163 | 11 | Geelong | Victoria | 275.794 | ![]() Brisbane |
2 | Melbourne | Victoria | 5.078.193 | 12 | Hobart | Tazmanya | 236.136 | ||
3 | Brisbane | Queensland | 2.514.184 | 13 | Townsville | Queensland | 181.668 | ||
4 | Perth | Bat? Avustralya | 2.085.973 | 14 | Cairns | Queensland | 153.951 | ||
5 | Adelaide | Güney Avustralya | 1.359.760 | 15 | Darwin | Kuzey Topraklar? | 147.255 | ||
6 | Gold Coast | Queensland | 693.671 | 16 | Toowoomba | Queensland | 138.223 | ||
7 | Newcastle | Yeni Güney Galler | 491.474 | 17 | Ballarat | Victoria | 107.652 | ||
8 | Canberra | Avustralya Ba?kent B?lgesi | 462.136 | 18 | Bendigo | Victoria | 100.991 | ||
9 | Sunshine Coast | Queensland | 341.069 | 19 | Albury | Yeni Güney Galler | 93.603 | ||
10 | Wollongong | Yeni Güney Galler | 306.034 | 20 | Launceston | Tazmanya | 87.382 |
Kültür
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Avustralya, ?ngilizlerce s?mürgele?tirildi ancak bugün dünyan?n her yerinden insanlar orada ya??yor. ?ngilizce ba?l?ca konu?ulan dildir ve bütün dinler kabul edilmesine kar??n ba?l?ca din Hristiyanl?kt?r. Avustralya ?ok kültürlüdür, bu tüm insanlar?n farkl? dil, din ve ya?am yollar? oldu?u anlam?na gelir.
?a?da? ünlü yazarlar aras?nda Peter Carey, Thomas Keneally ve Colleen McCullough vard?r. 1973 y?l?nda Patrick White, tek Nobel Edebiyat ?dülü alan Avustralyal? oldu. Patrick White, yirminci yüzy?l?n en büyük ?ngilizce yazarlar?ndan biri olarak g?rülüyor.
Avustralya müzi?inde bir?ok dünya ?ap?nda y?ld?z vard?r. ?rne?in opera ?ark?c?lar? Nellie Melba ve Joan Sutherland, rock and roll gruplar?ndan Bee Gees, AC / DC, Airbourne ve INXS, pop ?ark?c?s? Kylie Minogue ve Avustralya ülke müzi?i Slim Dusty ve John Williamson. Avustralya Aborjin müzi?i ?ok ?zel ve ?ok eskidir. Didgeridoo adl? üflemeli ?alg?lar? ?ok ünlüdür.
Notlar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ Avustralya'n?n kraliyet mar?? olan "God Save the King" adl? mar?? da vard?r. Bu mar?, kraliyet ailesi üyeleri haz?r bulundu?unda ulusal mar??n yerine veya yan?nda ?al?nabilir. Kraliyet mar?? ?al?nmazsa, resmi t?renlerin sonunda ulusal mar? ?al?n?r.[1]
- ^ Sidney, Avustralya ?statistik Bürosu (ABS) Büyük Ba?kent ?statistik B?lgeleri (GCCSA) verilerine g?re en büyük ?ehirdir. Bu veriler, Avustralya'n?n ba?kentlerinin i?gücü piyasalar?n? ve i?levsel alanlar?n? temsil eder.[2] Melbourne, ABS ?nemli Kentsel Alanlar (SUA) temelinde daha büyüktür. Bunlar, 10.000 veya daha fazla nüfusa sahip kentsel merkezleri veya birbirine biti?ik kentsel merkez gruplar?n? temsil eder.[3]
- ^ Avustralya nüfus say?m?nda din sorusu iste?e ba?l?d?r.
- ^ a b ü? ana zaman diliminde kü?ük farkl?l?klar bulunmaktad?r; bkz Avustralya Zaman?.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ "Australian National Anthem". Department of Prime Minister and Cabinet. 19 January 2022. 27 October 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 January 2024.
- ^ "Regional population, 2021-22 financial year". Australian Bureau of Statistics. 20 April 2023. 20 April 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 May 2023.
- ^ Turnbull, Tiffanie (17 April 2023). "Melbourne overtakes Sydney as Australia's biggest city". BBC News. 21 May 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 May 2023.
- ^ Kaynak hatas?: Ge?ersiz
<ref>
etiketi;Australian-Bureau-of-Statistics-2022
isimli refler i?in metin sa?lanmad? (Bkz: Kaynak g?sterme) - ^ "Aussie". Macquarie Dictionary. 16 October 2023. 10 June 2024 tarihinde kayna??ndan
ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 8 February 2024.
- ^ Collins English Dictionary. Bishopbriggs, Glasgow: HarperCollins. 2009. s. 18. ISBN 978-0-0078-6171-2.
- ^ "Surface water and surface water change". Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD). 9 Aral?k 2018 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Ekim 2020.
- ^ "Population clock". Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 31 A?ustos 2022. 16 Haziran 2004 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 31 A?ustos 2022. The population estimate shown is automatically calculated daily at 00:00 UTC and is based on data obtained from the population clock on the date shown in the citation.
- ^ "National, state and territory population". Australian Bureau of Statistics. 26 Eylül 2022. 21 Eylül 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 26 Eylül 2022.
- ^ a b c d Kaynak hatas?: Ge?ersiz
<ref>
etiketi;IMF
isimli refler i?in metin sa?lanmad? (Bkz: Kaynak g?sterme) - ^ "Inequality in Australia" (PDF). University of New South Wales. 22 Mart 2020 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Mart 2020.
- ^ "Human Development Report 2020" (PDF) (?ngilizce). United Nations Development Programme. 15 Aral?k 2020. 15 Aral?k 2020 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 15 Aral?k 2020.
- ^ Wade, Nicholas (22 Eylül 2011). "Australian Aborigine Hair Tells a Story of Human Migration" 23 Nisan 2021 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. The New York Times.
- ^ "Australian Social Trends" 13 Temmuz 2013 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. Australian Bureau of Statistics website. Commonwealth of Australia. 6 Haziran 2008.
- ^ "Population clock". abs.gov.au. 29 May?s 2012. 29 May?s 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024.
- ^ "Report for Selected Countries and Subjects". imf.org. 20 Haziran 2017. 20 Haziran 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024.
- ^ International Human Development Indicators. 11 May?s 2020 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. UN Development Programme. 21 Mart 2017.
- ^ Sidney J. Baker, The Australian Language, second edition, 1966.
- ^ Marsh, Lindsay (2010). History of Australia : Understanding what makes Australia the place it is today. Greenwood, W.A.: Ready-Ed Publications. p. 9. ISBN 978-1-86397-798-2.
- ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 157, 254
- ^ "Feature Article - The State of New South Wales - Timeline of History (Feature Article)". abs.gov.au (?ngilizce). 25 Ocak 2001. 6 May?s 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024.
- ^ Smith, L. (1980), The Aboriginal Population of Australia, Australian National University Press, Canberra
- ^ Attwood, Bain; Foster, Stephen Glynn. Frontier Conflict: The Australian Experience. National Museum of Australia, 2003. ISBN 9781876944117, p. 89.
- ^ Attwood, Bain (2005). Telling the Truth about Aboriginal History (?ngilizce). Allen & Unwin. ISBN 978-1-74114-577-9.
- ^ Tatz, C. (1999). Genocide in Australia 8 A?ustos 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., AIATSIS Research Discussion Papers No 8, Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait Islander Studies, Canberra
- ^ The Fabrication of Aboriginal History 10 Mart 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., The New Criterion Vol. 20, No. 1, 20 Eylül.
- ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 243–4.
- ^ Official Year Book of the Commonwealth of Australia No. 43 - 1957 (?ngilizce). Aust. Bureau of Statistics. 6 Ekim 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 10 May?s 2017.
- ^ Bean, C. Ed. (1941). Volume I - The Story of Anzac: the first phase 28 A?ustos 2008 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., First World War Official Histories, Eleventh Edition.
- ^ Davison, Hirst and Macintyre, pp. 442-3.
- ^ "Australia Act text". 4 Ocak 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 10 Ocak 2007.
- ^ Australian Electoral Commission (2000).1999 Referendum Reports and Statistics 20 Temmuz 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ Thompson, Roger C. (1994). The Pacific Basin since 1945: A history of the foreign relations of the Asian, Australasian, and American rim states and the Pacific islands. Longman. ISBN 0-582-02127-8.
- ^ "Continents: What is a Continent?" 12 Aral?k 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. National Geographic Society & Geoscience Australia. Retrieved 22 August 2009.
- ^ "Oceans and Seas". Geoscience Australia (?ngilizce). 3 ?ubat 2022. 6 Kas?m 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 9 ?ubat 2024.
- ^ Protected Areas and World Heritage. United Nations Environment Programme. May?s 2007.
- ^ Augustus Da?? 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. Sydney Morning Herald. 17 ?ubat 2005.
- ^ Australia's National Landscapes Environment.gov.au. 23 Kas?m 2011.
- ^ Macey, Richard (21 Ocak 2005). Map from above shows Australia is a very flat place. 10 Ekim 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. Sydney Morning Herald.
- ^ Loffler, Ernst; Anneliese Loffler; A. J. Rose; Denis Warner (1983). Australia: Portrait of a continent. Richmond, Victoria: Hutchinson Group (Australia). pp. 37-39. ISBN 0-09-130460-1. 6 May?s 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
- ^ "Australia – Climate of Our Continent". Bureau of Meteorology. Archived from the original on 17 Mart 2009.
- ^ "Countries of the World (by lowest population density)". 26 Aral?k 2018 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. WorldAtlas. Archived from the original on 10 Mart 2010.
- ^ "1301.0 – Year Book Australia, 2008" 12 Ekim 2012 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. Australian Bureau of Statistics. 7 ?ubat 2008.
- ^ Johnson, David (2009). The Geology of Australia (2 ed.). Cambridge University Press. p. 202. ISBN 978-0-521-76741-5.
- ^ Johnson, David (2009). The Geology of Australia (2 ed.). Cambridge University Press. p. 202. ISBN 978-0-521-76741-5.
- ^ Seabrooka, Leonie; McAlpinea, Clive; Fenshamb, Rod (2006). Cattle, crops and clearing: Regional drivers of landscape change in the Brigalow Belt, Queensland, Australia, 1840-2004 6 May?s 2019 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. p. 375-376.
- ^ "Eastern Australia mulga shrublands" 24 Haziran 2017 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.. Terrestrial Ecoregions. World Wildlife Fund. Haziran 2010.
- ^ "On the International Realignment of Exchanges and Related Trends in Self-Regulation - Australian Stock Exchange" (PDF) (?ngilizce). 13 Aral?k 2010 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Ocak 2011.
- ^ "Australia" (?ngilizce). 2010 Index of Economic Freedom. 16 May?s 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Ocak 2011.
- ^ "The Economist Intelligence Unit's quality-of-life index" (PDF) (?ngilizce). The Economist. 2005. 13 A?ustos 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 25 Ocak 2011.
- ^ "Melbourne 'world's top city'" (?ngilizce). The Age. 6 ?ubat 2004. 5 Ocak 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Ocak 2011.
- ^ "Liveability ranking" (?ngilizce). The Economist. 28 Nisan 2008. 12 Haziran 2009 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Ocak 2011.
- ^ "3218.0 - Regional Population Growth, Australia, 2018-19". Australian Bureau of Statistics.
D?? ba?lant?lar
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]![]() |
Vikis?zlük'te tan?mlar |
![]() |
Commons'ta dosyalar |