河南洛阳洛龙区：探索形成不同领域合格党员创建标准

百度 二是坚决贯彻党中央的重大决策部署。

Genetik ba?lant?, belli genetik konumlar?n (lokuslar?n) veya gen alellerin beraberce kal?t olmalar? durumdur. Ayn? kromozom üzerindeki genetik lokuslar birbirine fiziksel olarak ba?l?d?rlar, bu yüzden mayoz b?lünmede alellerin ayr??mas? s?ras?nda, bunlar beraber kalma e?iliminde olduklar? i?in ba?lant?l? olduklar? s?ylenir. Farkl? kromozomlardaki gen alelleri ba?lant?l? de?illerdir, mayoz s?ras?nda kromozomlar?n ba??ms?z tertiplenmelerinden dolay?.

Kromozomlar ayr???rken DNA'da krosover oldu?u i?in, ayn? kromozomdaki aleller ayr???p farkl? yavru hücrelere gidebilirler. Aleller kromozom üzerinde birbirlerinden uzakta olunca bunun olma olas?l??? daha yüksektir, ?ünkü ikisi aras?nda krosover olmas? daha muhtemeldir.

?ki gen aras?ndaki g?receli uzakl?k, birbirine ba?lant?l? iki genetik ?zelli?e sahip bir organizman?n d?lüne (yavrular?na) bakarak ve bu iki ?zelli?in beraber g?rülmedi?i d?llerin yüzdesini bularak hesaplanabilir. ?ki ?zelli?i beraber ta??mayan d?lün yüzdesi ne kadar yüksekse, bu iki ?zelli?i belirleyen ?zellikler de kromozom üzerinde birbirlerinden o derece uzakta yer al?rlar.

Genetik ba?lant? Britanyal? genetik?i William Bateson ve Reginald Punnett taraf?ndan, Mendel'in kanunlar? yeniden ke?fedilmeden az sonra bulunmu?tur.

Ba?lant? haritalamas?

ba?lant?l? genler aras?nda krosover oran?n?n farkl? oldu?unun Thomas Hunt Morgan taraf?ndan g?zlemi, krosover s?kl???n?n kromozom üzerindeki genleri aras?ndaki uzakl??? belirtti?i fikrini meydana getirdi. Morgan'?n ??rencisi Alfred Sturtevant ilk genetik haritay? (ba?lant? haritas? da denir) geli?tirmi?tir.

Sturtevant iki ba?lant?l? gen aras?ndaki mesafe ne kadar ?oksa, bu iki gen aras?ndaki b?lgede bir krosover olma olas?l???n?n da o derece yüksek olaca??n? ?ne sürdü. Rekombinasyon olaylar?n? hesaplayarak genler aras?ndaki uzakl??? ?l?mek mümkündür. Yüz mayoz b?lünmesinden bir tanesinde bir rekombiansyon olan bu uzakl??a bir genetik harita birimi ya da bir santimorgan olarak ad? verildi. Yani %1'lik bir rekombinasyon s?kl??? bir santimorgan'a kar??l?k gelmektedir. Bir ba?lant? haritas? olu?turmak i?in ayn? kromozomda bulunan bir grup ?zelli?in uzakl?klar? bulunur. Bunu yaparken bu ?zellikler aras?nda büyük aral?klar olmamas?na dikkat edilir ki, birden ?ok rekombinasyon olay?ndan kaynaklanacak hatalar olu?mas?n.

Ba?lant? haritalamas? genetik hastal?klara neden olan genlerin yerinin bulunmas?nda ?ok ?nemlidir. ?deal bir popülasyonda, genetik ?zellik ve belirte?ler, her bir alellin s?kl???nda beklenir ?ekilde her tür kombinasyon g?stermesi beklenir. ?rne?in, A ve a alelleri %90 ve %10 s?kl???nda, B ve b alelleri de %70 ve %30 s?kl???nda olsun. Bu durumda AB kombinasyonuna sahip bireylerin s?kl??? %63, yani A ve B alellerinin s?kl?klar?n?n ?arp?m? olur. Ama, bir ki?ide, belli bir hastal??a neden olan, B geninde bir mutasyon olu?tu?unu varsayal?m; ayr?ca, bu ki?inin, B geniyle ba?lant?l? bir A genininin belli bir ?e?idini (varyant?n?) ta??d???n? varsayal?m. Bu A ve B genleri aras?nda yeterince rekombinasyon olacak kadar ?ok zaman (nesil say?s?) ge?memi?se (iki gen birbirine ?ok yak?n oldu?u i?in), B genindeki mutasyon ile, A geninin varyant? ?ok s?k olarak beraber g?rülürler. Ba?lant? dengesizli?i bu durumda, belli bir altpopülsayonda potansiyel genetik belirte?ler aran?r ve bunlardan hangisinin s?z konusu muasyona yak?n oldu?u belirlenebilir. B?ylece mutasyonun konumu haritalan?r ve hangi geni etkiledi?i anla??labilir. Gen kimli?i belirlendikten sonra hastal??? tedavi edecek ?ekilde geni hedefleyen müdahaleler geli?tirilebilir.

Ba?lant? haritas?

Ba?lant? haritas?, bir türün veya deneysel bir popülasyonun genetik haritas?d?r; harita bu popülasyonun bilinen genleri veya genetik belirte?lerinin (marker 'lerin) birbirlerine g?re olan konumlar?n?, her kromozom üzerindeki fiziksel uzakl?klar?n? de?il, rekombinasyon s?kl???na ba?l? olarak g?sterir.

Genetik harita, homolog kromozomlar?n krosover s?ras?nda genetik belirte?ler aras?ndaki rekombinasyon frekans?na dayand?r?lm??t?r. ?ki belirte? aras?ndaki rekombiansyon (ayr??ma) oran? ne kadar ?oksa, bu ikisinin birbirinden o kadar uzakta oldu?u varsay?l?r. Aksine, belrite?ler aras?ndaki rekombinasyon olaylar?n?n s?kl??? ne kadar dü?ükse aralar?ndaki fiziksel uzakl?k da o derece azd?r. Tarihsel olarak, ilk kullan?lan belirte?ler DNA taraf?ndan kodlanan, g?zlemlenebilir fenotiplerdi (enzim üretimi, g?z rengi gibi). Daha sonralar?, protein kodlamayan DNA dizileri, ?rne?in mikrosatelit dizileri veya restriksiyon par?a uzunlu?u polimorfizmlerine (RFLP'lere) yol a?an DNA dizileri de kullan?l?r oldu.

Genet'k haritalar bilimcilerin ba?ka genetik belirte?leri bulmalar?na yarar. ?rne?in, bilinen genetik belirte?lerden yararlanarak, belli bir hastal??a neden olan bir geni bulmakta kullan?l?rlar.

Genetik harita fiziksel bir harita veya bir gen haritas? de?ildir.

LOD skor y?ntemiyle rekombinasyon frekans?n?n tahmini

LOD skor (?ngilizce logarithm of odds, g?receli risk oranlar? (10 tabanl?) logaritmas?, matematik?ilerce logit olarak da adland?r?l?r) insan, hayvan ve bitki popülasyonlar?nda ba?lant? analizi yapmak i?in kullan?lan bir istatistik testtir. Bu test Newton E. Morton taraf?ndan geli?tirilmi?tir Bilgisayarl? LOD skor analizi, Mendeliyen ?zellikler (veya bir ?zellikle bir belirte? veya iki belirte?) aras?nda ba?lant?n?n belirlenmesi i?in karma??k soya?a?lar?n?n (pedigrelerinin) analizini kolayla?t?r?r.

Bu y?ntem k?saca ??yle ?al???r:

1. Bir soya?ac? olu?turulur
2. Rekombinasyon s?kl??? ?e?itli noktalar i?in hesaplan?r
3. Her nokta i?in bir LOK skoru hesaplan?r
4. En yüksek LOD skoruna sahip nokta ba?lant? olas?l???n?n en yüksek oldu?u yer say?l?r

LOD skoru ??yle hesaplan?r:

${\begin{aligned}LOD=Z&=\log {10}{\frac {\mbox{Belli bir ba?lant? de?eri ile do?um olas?l???}}{\mbox{Ba?lant? olmadan do?um olas?l???}}}\\&=\log {10}{\frac {(1-\theta )^{NR}\times \theta ^{R}}{0.5^{(NR+R)}}}\end{aligned}}$

NR rekombinasyon yapmam?? (non-rekombianant) d?llerin (?ocuklar?n) say?s?d?r, R ise rekombinasyon yapm?? olanlar?n. θ, rekombinasyon s?kl???d?r. Paydada 0.5 vard?r ?ünkü, tamamen ba?lant?s?z alellerin (yani farkl? kromozomlarda bulunan alellerin) rekombinasyon oran? %50'dir, ba??ms?z tertiplenmelerinden (bir araya gelmelerinden) dolay?.

Uygulamada, LOD skorlar? tablolardan bak?l?r. Bu tablolar ?e?itli standart aile a?a?lar? ve ?e?itli rekombinasyon s?kl?klar? i?in LOD skorlar?n? listelerler.

Konvansiyon gere?i, 3,0'dan büyük bir LOD skoru, ba?lant? oldu?una dair kan?t say?l?r. (3,0'l?k bir skor, e?er iki lokus ba?lant?l? de?illerse bu aile a?ac?n?n g?zlemlenmesi olas?l???n?n 1:1000 oldu?u anlam?na gelir.) ?te yandan, -2,0'dan kü?ük bir skor, ba?lant? olmad???na dair kan?t olarak kabul edilir. Tek bir soya?ac?ndan 3 LOD skor elde etmenin olas?l??? ?ok dü?ük olsa da, bu testin matematiksel ?zellikleri gere?i, LOD skorlar?n? toplayarak birden ?ok soya?ac?ndan elde edilmi? verileri birle?tirmek mümkündür.

Rekombiansyon s?kl???

Rekombinasyon s?kl??? (θ), mayoz s?ras?nda iki lokus (veya gen) aras?nda krosover olma s?kl???d?r. Rekombinasyon frekans? genetik ba?lant?n?n bir ?l?üsüdür ve genetik ba?lant? haritas?n?n olu?turulmas?nda kullan?l?r. Bir santimorgan (cM) %1'lik bir rekombinasyon s?kl???na kar??l?k gelen bir birimdir.

Mayoz s?ras?nda, kromozomlar gametler aras?nda rastgele ayr???rlar, ?yle ki bir kromozomdaki alellerin gametlere da??l?m? bir di?er kromozomdaki alellerin da??l?m?ndan ba??ms?zd?r. Bu Mendel'in ?kinci Yasas?'d?r ve "ba??ms?z tertiplenme yasas?" olarak da adland?r?l?r. Ba??ms?z tertiplenme yasas? farkl? kromozomlarda bulunan genler i?in her zaman ge?erlidir ama ayn? kromozomda bulunan genler i?in her zaman do?ru de?ildir.

Ba??ms?z tertiplenmeye bir ?rnek olarak, AABB ve aabb genotipli iki ebeveynin ?aprazland???n? (?iftle?tirildi?ini) varsayal?m. A ve a ve B ve b, A ve B genlerinin alelleri olsun. Bu homozigot ebeveylerin ?aprazlanmas?, AaBb genotipli bir F1 nesli meydana getirir. F1'deki AaBb d?llerinin AB, Ab, aB ve ab gametlerinden e?it oranda (%25) üretirler, ?ünkü mayoz s?ras?nda A alelleri B alellerinden ba??ms?z olarak tertiplenir. 4 gametten ikisi, yani %50'si, bir evvelki nesilde mevcut de?ildi —Ab ve aB. Bunlar rekombinant gamet olarak adland?r?l?r. Rekombinant gametler diploit hücreyi meydana getiren gametlerden farkl? olan gametlerdir. Bu ?rnekte rekombinasyon oran? %50'dir ?ünkü 4 gametten ikisi rekombinant gamettir.

?ki gen farkl? kromozomlarda yer al?rsa veya ayn? kromozomda birbirlerinden ?ok uzaktaysalar rekombinasyon s?kl??? %50'dir. Bu, ba??ms?z tertiplenmenin bir sonucudur.

E?er iki gen ayn? kromozomda birbirlerine yak?n iseler, ba??ms?z tertiplenmezler ve bunlar?n ba?lant?l? olduklar? s?ylenir. Ba?lant?l? genlerin rekombinasyon oran? %50'den azd?r.

Ba?lant?ya ?rnek olarak, William Bateson ve Reginald Punnett'in klasik deneyine bak?labilir. Bu iki genetik?i, tatl? bezelyede kal?t?m? ara?t?rmaktayd?lar ve iki gen üzerinde ?al??maktayd?lar: bunlar ?i?ek rengini belirleyen bir gen (P, mor ve p, k?rm?z? alellerine sahip) ve polen ?ekillerini etkileyen ba?ka bir gen (L, uzun ve l, yuvarlak alelli). PPLL ve ppll saf soylar?n? ?aprazlad?ktan sonra meydana gelen PpLl soyunu kendisi ile ?aprazlad?lar. Mendel geneti?ine g?re beklenen fenotiplerin say?lar?n?n, PL:Pl:pL:pl i?in 9:3:3:1 oran?nda olu?mas? gerekirdi. Bateson ve Punett, ?a??rt?c? bir ?ekilde PL ve pl s?kl???n?n beklentilerinden daha yüksek, Pl ve pL s?kl???n?n ise daha dü?ük oldu?unu buldular (a?a??daki tabloya bak?n?z).

Bateson ve Punnett deneyi

Fenotip ve genotip	G?zlemlenen	9:3:3:1 oran?na g?re beklenen
Mor, uzun (P_L_)	284	216
Mor, yuvarlak (P_ll)	21	72
K?rm?z?, uzun (ppL_)	21	72
K?rm?z?, yuvarlak (ppll)	55	24

Deney, P ve L alelleri ve p and l alelleri aras?nda ba?lant? oldu?unu g?sterdi. P 'nin L ile ve p 'nin l ile birlikte bulunma s?kl???, Pl ve pL rekombinant?n?nkinden daha yüksekti. Rekombinasyon s?kl??? bu verilere dayanarak hesaplanamasa da, %50'den daha dü?ük olmal?yd?.

E?er iki gen ayn? kromozomda yer al?rsa, bunlar?n aras?nda krosover olma olas?l??? iki gen aras?ndaki uzakl?kla ba?lant?l?d?r. Dolay?s?yla, rekombinasyon s?kl??? ba?lant? haritas? veya genetik harita geli?tirmekte kullan?lmaktad?r.

Ayr?ca bak?n?z

• Krosover (genetik)
• Genetic ili?ki
• Genetik epidemiyoloji
• Ba?lant? dengesizli?i
• Nicel ?zellik lokusu

D?? ba?lant?lar

• Genetik ba?lant? dahil, genetik analiz i?in programlar

Kaynak?a

• Griffiths, Anthony J. F.; Miller, Jeffrey H.; Suzuki, David T; Lewontin, Richard C.; Gelbart, William M. (Eds.) (1993) An Introduction to Genetic Analysis (5th ed.) Chap. 5. New York: W.H. Freeman and Company. ISBN 0-7167-2285-2.
• Poehlman, John M.; Sleper, David A. (1995) Breeding Field Crops (4th ed.) Chap. 3 Iowa: Iowa State Press. ISBN 0-8138-2427-3