大亚湾森林公园面积约3.3万亩 惠东片下月开建

Orta ?a?
y.?MS 500 – 1500
Canterbury Katedrali'nden bir orta?a? vitray paneli, y.?1175 – y.?1180, Kitab-? Mukaddes'ten bir anlat? olan Ekinci Meseli'ni tasvir ediyor
??erik	Erken Orta ?a? Yüksek Orta ?a? Ge? Orta ?a?
?nemli olaylar	Bat? Roma ?mparatorlu?u'nun ??kü?ü Verdun Antla?mas? Do?u ve Bat? kiliselerinin ayr?lmas? Ha?l? Seferleri Magna Carta Yüz Y?l Sava?? Kara ?lüm ?stanbul'un Fethi Kuzey Amerika'n?n ke?fi
Kronoloji Antik ?a? Ge? Antik ?a? Yeni ?a? R?nesans Co?rafi ke?ifler

百度 有业内人士向记者表示，上市公司分红是一个复杂的问题，需要区别对待。

Orta ?a?, tarih?iler taraf?ndan 5. yüzy?l?n sonlar?ndan 15. yüzy?l?n sonlar?na kadar sürdü?ü s?ylenen tarih? d?nemi ifade eden kavramd?r. Orta ?a? d?nemine verilen bir di?er isim olan "Klasik Sonras? D?nem" terimi, "Klasik Antik ?a?" d?neminin ad?ndan türetilmi? olsa da, daha geni? bir co?rafi tan?ma sahiptir. Orta ?a?, tarih?iler taraf?ndan ihtilaflar olmas?yla birlikte, genel olarak MS 500–1500 aral???ndaki d?nemi kapsamaktad?r ve Antik ?a? (M? 3000–MS 500) ile modern zamanlar aras?nda ayr? bir d?nem olarak g?rülmektedir.

Genel kabule g?re Orta ?a?, MS 375 civar?nda ger?ekle?en Kavimler G??ü veya y. 476'da Bat? Roma ?mparatorlu?u'nun ??kü?ü ile ba?lam?? ve 1453 y?l?nda Osmanl?lar taraf?ndan ?stanbul'un ele ge?irilmesi ve Bizans ?mparatorlu?u'nun y?k?l??? veya 1492'de Kristof Kolomb ?ncülü?ünde Amerika k?tas?n?n ke?fedilmesiyle sona ermi?tir. Ancak genel olarak Orta ?a?, 500 – 1500 y?llar? aras?n? kapsamaktad?r.

Antik ?a?'?n en gü?lü devletlerinden biri olan Roma ?mparatorlu?u'nun Do?u kanad? olan Bizans ?mparatorlu?u, Orta ?a?'?n sonlar?na kadar varl???n? sürdürdü. 7. yüzy?l ba?lar?nda, Orta Do?u'da, Muhammed ?nderli?inde yeni bir monoteist ?brahim? din olan ?slam do?du. Yeni inan?, Avrasya ve dünya tarihini k?klü bir bi?imde de?i?tirdi. Erken Müslüman fetihleri sonucunda Orta Do?u'nun tamam?, Kuzey Afrika, Bat? Asya, Hint anakaras? ve ?ber Yar?madas?'n? kapsayan büyük ?l?ekte bir ?slam ?mparatorlu?u ortaya ??kt?. ?slam dünyas?, 8. yüzy?l?n ortalar?ndan 15. yüzy?l sonlar?na kadar bilimsel, teknolojik, sanat, kültür, asker? gibi pek ?ok alanda dünyan?n en geli?mi? medeniyeti oldu. Bu bilgi birikimi, "?slam'?n Alt?n ?a??" olarak bilinen d?nemi ya?att?.

Orta ?a? ayr?ca; Ha?l? Seferleri'nin ba?lang?c?n?, Mezoamerika'da medeniyetlerin geli?mesini ve etkileyici eserler in?a etmelerini, Hristiyan dünyas?n?n 11. yüzy?l ortalar?nda ikili mezhep ayr?l???na dü?mesini, 13. yüzy?l ba?lar?nda Orta Asya'da ba?layan Mo?ol istilalar?n?, Abbas? Halifeli?i'nin par?alan?p dünyan?n farkl? b?lgelerinde farkl? ?slam devletlerinin ortaya ??kmas?n?, Bat? Afrika'da Mali ?mparatorlu?u'nun yükseli?ini, 1299'da Bat? Anadolu'da Osmanl? Beyli?i'nin kurulu?unu ve Orta Do?u ticaret yollar? vas?tas?yla Avrupa ve Asya medeniyetleri aras?nda ekonomik ve kültürel temas?n sa?lanmas?n? kapsamaktad?r.

Kronoloji

Tarih	Olay
536	Do?u Roma ?mparatorlu?u ordusu, Belisarius'un komutas?nda Roma'y? yeniden ele ge?irerek Ostrogotlar? sürer.
y. 550	Güney Arabistan'daki Himyar Krall??? y?k?l?r.
y. 570	?slam dininin peygamberi Muhammed, Arabistan'?n Mekke ?ehrinde do?ar.
y. 610	Muhammed, kendisine vahiy indi?ini a??klar ve ?slam dini ortaya ??kar.
622	Muhammed ve takip?ileri Mekke'yi terk ederek Medine'ye yerle?ir.
632	Peygamber Muhammed ?lür ve ?slam dini Arap Yar?madas?'na egemen olur.
637	Müslümanlar?n ordusu Kudüs'ü ku?at?p ele ge?irir.
762	Abbasi halifesi Mansur, Ba?dat'? kurar ve ?slam'?n Alt?n ?a?? ba?lar. Ba?dat, Müslüman alimlerin merkezi olur.
793	Viking sava???lar?, ?ngiltere'nin kuzeyindeki kutsal Lindisfarne adas?ndaki manast?ra ac?mas?z bir bask?n düzenler.
800	Franklar?n kral? ?arlman, Roma'da imparatorluk tac? takar.
825	Harizmi, ondal?k g?sterimini Hindistan'dan ?slam dünyas?na tan?t?r.
1071	Sel?uklu Türkleri Malazgirt'te Bizans ?mparatorlu?u'nu ma?lup eder ve Romen Diyojen'i esir al?r.
1096	Kutsal Topraklar'? Müslümanlardan geri almak i?in Ha?l? Seferleri ba?lar.
1099	Hristiyan ??valyeler Kudüs'ü Müslümanlar?n elinden al?r. Filistin ve Suriye'de Ha?l? devletleri kurulur.
1120	Kambo?ya'da Hindu tap?na?? Angkor Vat'?n in?as? ba?lar. Angkor Vat, dünyan?n en büyük dini yap?s? haline gelir.
1120	Tap?nak ??valyeleri tarikat? kurulur.
1187	Müslüman lider Selahaddin Eyyubi, Kudüs'ü Hristiyanlar?n elinden geri al?r ve III. Ha?l? Seferi ba?lar.
y. 1200	Peru'da, Cuzco Vadisi'nde ?nka Uygarl??? ortaya ??kar.
1206	Mo?ol hükümdar? Temu?in, Cengiz Han unvan?n? al?r ve Mo?ol istilalar? ba?lar.
1215	?ngiltere kral? John, Magna Carta anla?mas?n? imzalar.
y. 1250	Aztekler, Meksika Vadisi'ne gelir.
1258	Ba?dat'?n Mo?ollar taraf?ndan ya?malanmas?yla Abbasi Halifeli?i sona erer.
1275	Venedikli tüccar ve gezgin Marco Polo, Kubilay Han'?n saray?na ula??r.
1324	Mali'nin varl?kl? hükümdar? Mansa Musa, Mekke'ye hacca gider ve ?slam, Bat? Afrika'da yay?l?r.
1347	Veba salg?n?, ?pek Yolu arac?l???yla Asya'dan Avrupa'ya ta??n?r.
1453	Konstantinopolis, II. Mehmed komutas?ndaki Osmanl? Türkleri taraf?ndan fethedilir ve Bizans ?mparatorlu?u y?k?l?r.
1492	?talyan ka?if Kristof Kolomb, Amerika k?tas?na ula??r.

Ge? Roma ?mparatorlu?u

D?rt Tetrark'? betimleyen bir Ge? Roma heykeli, bugün Venedik, ?talya'da bulunmaktad?r.

Roma ?mparatorlu?u en geni? s?n?rlar?na ikinci yüzy?lda ula?t?. Bunu takip eden iki yüzy?l Roma ?mparatorlu?u'nun a??r a??r ??kü?üne ve s?n?rlardaki kontrolü yitirmesine ?ahit oldu. 285'te imparator Diocletian imparatorlu?u do?u ve bat? olmak üzere ikiye b?lmü?tü. Bu do?u-bat? ayr?m? imparatorlu?un ba?kentini Konstantinopolis'e ta??yan Konstantin d?neminde de devam etti.

Roma ?mparatorlu?u'nun s?n?r kom?ular? daha gü?lü hale geldi?inden, 4. yüzy?lda imparatorlu?un asker? harcamalar? artt?. Daha ?nce ticaret ili?kileri i?inde bulunduklar? kabileler imparatorlu?un i?ine s?zarak zenginli?inden yararlanmaya ?al??t?lar. Diocletian reformlar?yla vergi sistemini ve orduyu düzenledi ayr?ca y?netimde gü?lü bir bürokrasi olu?turdu. Bu reformlar imparatorlu?a zaman kazand?rd? ancak bu reformlar ?ok fazla para gerektirdi. Roma'n?n dü?en geliri imparatorlu?u vergilere ba??ml? k?ld?. Gelecekte aksilikler Roma'n?n zenginli?ini ordusuna harcamas?na neden olacakt?. Bu s?n?r geni?letme d?neminde ekonomik sorunlar kritik bir problem haline gelecekti. 378'deki Hadrianapolis (Edirne) Muharebesi yenilgisi Roma ordusuna ?ok fazla zarar verdi ve imparatorlu?un bat?s?n? savunmas?z b?rak?lmas?na neden oldu. Bat? da gü?lü ordu olmamas? ve imparator Konstantin'den herhangi bir kurtulu? vaadi gelmemesinden dolay? imparatorlu?un bat?s? uzla?ma yoluna girdi.

Geleneksel tarihte ‘Barbar ak?nlar?’ olarak bilinen ‘G?? D?nemi’ olduk?a anla??lmas? gü? ve a?amal? bir d?nemdi. Baz? tarih?iler bu d?neme ‘Karanl?k ?a?’ ad?n? verdi. Bu d?nemdeki barbar kavimlerin baz?lar? Roma'n?n klasik kültürünü inkar ederken, baz?lar? ise tamamen kabullendi hatta g?z dikti.Ostrogot lideri Thedoric bu kültürü kabullenen ve kendini Roma kültürünün miras??s? olarak g?renlere bir ?rnektir. Avarlar, Bulgarlar, Hunlar, Macarlar'?n yan?nda bir?ok Cermen kavim ve Slav halklar, Roma s?n?rlar?na g?? ettiler. Baz? gruplar Roma senatosu ya da imparatorunun onay?yla Roma s?n?rlar?na yerle?ti. Tar?msal arazi kar??l???nda bu kavimler Roma'ya askeri destek sundu. Di?er sald?r?lar kü?ük ?apl?, ya?malama ama?l? sald?r?lard?. Bu sald?r?lar?n en bilineni 410'da Vizigotlar taraf?ndan ger?ekle?tirilen ve Roma'n?n ya?malanmas?yla sonu?lanan?d?r.

5. yüzy?lda Roma'n?n kurumlar? ??kmeye ba?lad?. Bat?'n?n son imparatoru Romulus Augustus 476'da barbar kral Odoacer taraf?ndan tahttan indirildi. Do?u Roma ?mparatorlu?u (bat?n?n tamamen dü?mesinden sonra Bizans ?mparatorlu?u) düzenini bat?y? kendi kaderine terk ederek sa?lad?. Bizans imparatorlar?n?n bu s?n?rlarda hak iddia etmesine ra?men barbar krallar kendilerini bat?n?n imparatoru olarak g?rmeye ba?lad?. Bundan sonraki ü? yüzy?l boyunca bat?n?n yasal bir imparatoru olmayacakt?. Bunun yerine barbar deste?i sa?layan krallar taraf?ndan y?netildi. Baz? krallar sadece vekillik alarak kral unvan?yla y?netirken baz?lar? kendi isimleriyle y?netti. 5. yüzy?l boyunca ?ehirler dü?meye ba?lad? ve gü?lendirilen duvarlarla korunmaya ?al???ld?. ?mparatorlu?un bat?s? altyap?sal olarak ??kü?ler ya?ad? ve merkez y?netim taraf?ndan müdahale edilmedi. ?ehirlerde yap?lan sava? arabas? yar??lar?, yollar?n düzenlenmesi, su kemerleri gibi düzenlemeleri genellikle piskoposlar taraf?ndan yap?ld?. Hippo piskoposu Augustinus y?netici gibi davranan piskoposlar?n bir ?rne?idir.

Zaman ?izelgesi

Erken D?nem Orta ?a?

Ostrogot lider Teoderik'in bir madeni paras?, Milano, ?talya, M? 491–501 dolaylar?nda

8. yüzy?lda Roma merkezi otoritesini kaybetmi?, k?rsalla?m?? ve büyük gü? olma ?zelli?ini kaybetmi?ti. 5'inci ve 8'inci yüzy?llar aras?nda Roma merkezi y?netiminin b?rakt??? bo?lu?u yeni halklar ve gü?lü bireysel hareketler doldurdu. Cermen kabileleri imparatorlu?un eski s?n?rlar?nda b?lgesel egemenlikler kurdular. Bu kabileler ?talya'da Ostrogotlar, ?spanya'da Vizigotlar, Gaul'de (Fransa) Franklar, Britanya'da Anglo-Saxonlar ve Kuzey Afrika'da Vandallar'd?r. Roma'n?n gücünü kaybetmesinin sosyal etkilerinin anla??lmas? gü?tür. ?ehirler ve tüccarlar güvenli ticaretin ekonomik yararlar?ndan mahrum kald?lar ve imparatorlu?un entelektüel geli?imi kültürel ve e?itimsel birli?in olmamas?ndan dolay? olumsuz etkilendi.

Roma sosyal yap?s?n?n bozulmas? dramatiktir. Ticaret yapmak ve ?ehirleraras? ula??m eskisi kadar güvenli olmad???ndan ticarette ve üretimde dü?ü? g?rüldü. Uzun mesafeli ticarete dayanan sanayiler; ?rne?in ?anak-??mlek ticareti k?sa sürede ortadan kalkt?.

7 ve 8. yüzy?llarda Müslümanlar?n ?spanya, Kuzey Afrika, M?s?r, Pers ?mparatorlu?u, Portekiz, Suriye ve Akdeniz'in di?er k?s?mlar?n? ele ge?irmesiyle deniz ticaretlerini art?rd?.

Beceriksiz y?neticilerin üstünk?rü ?al??malar? kütüphane, umumi banyo, meydan ve e?itim kurumlar? kurmak i?in yeterli de?ildi. Yeni yap?lar eskilerinden ?ok daha kü?ük ve g?steri?sizdi. ?ehir duvarlar? ard?ndaki Romal? mülk sahipleri büyük de?i?ikliklere s?cak bakm?yorlard? ve kolayca topraklar?n? b?rak?p ba?ka bir yere hareket etmek istemiyorlard?. Baz?lar?n?n elinden mallar? al?nd? ve Bizans s?n?rlar?na ka?t?lar, di?erleri ise yeni y?neticileriyle iyi ili?kiler geli?tirmeye ?al??t?lar. ?spanya ve ?talya gibi yerlerde Roma yasalar?n?n ve inan?lar?n?n sürdürülmesi gerekti?ine inan?ld?. Di?er nüfusun yo?un oldu?u b?lgelerdekiler yeni giyinme ?ekilleri, yeni bir dil ve yeni gelenek ihtiyac? duydular.

Katolik Kilisesi'nin kültürel a??dan birle?tirici bir etkisi vard?. Katolikler taraf?ndan nüfuslanm?? baz? b?lgeler Aryan y?neticiler taraf?ndan i?gal edildi. Franklar?n lideri I. Clovis Aryanizme kar?? Katolikli?i se?en liderlerden biridir. I. Clovis'in Katolikli?i benimsemesi Gaul'deki Frank kabileleri a??s?ndan bir d?nüm noktas?d?r. Piskoposlar ald?klar? e?itimden dolay? Orta ?a? toplumunun merkezindeydi. Sonu? olarak y?netimde ?nemli rol oynad?lar. Ancak Bat? Avrupa'n?n merkezinin d???nda kalan baz? b?lgeler Hristiyanl?k ya da klasik Roma gelene?inden hi? etkilenmeden kald?lar. Avarlar ve Vikingler gibi sava??? toplumlar Bat? Avrupa'da yeni do?makta olan toplumlar i?in hala tehlike olu?turuyordu.

Erken D?nem Orta ?a?? monastizmin do?u?una da tan?k oldu. Toplumdan ayr?l?p ruhani hayata y?nelmek ki?ilerin tercihiyken, Avrupa monastizmi ?eklini M?s?r ve Suriye'de meydana ??kan gelenek ve ideolojilerden ald?. Monastizmin ruhani uygulamalara yakla??m?na kenobitizm dendi ve ?ncülü?ünü 4. yüzy?lda Aziz Pachomius yapt?. Monastik dü?ünce M?s?r'dan Avrupa'ya 5. yüzy?lda hiyeroglif edebiyatla yay?ld?. 6. yüzy?lda Aziz benedictus monastismizn belirleyici kurallar?n? idare ve din? ayinler hakk?nda detayl? bir ?ekilde yazd?. Orta ?a?'da manast?rlar ve ke?i?ler dini ve politik konularda derin etkiye sahipti, mesela zengin ailelerin toprak güvencesi, yeni fethedilen yerlerde kraliyet propagandas? ve e?itim gibi konularda ?ok etkiliydiler.

Romanesk sanat?n do?u?u olan 8. yüzy?la kadar ?talya d???nda ta? binalara ilgi yoktu. Roma'daki bina malzemeleri, bu türde eserler yapmak i?in ?al?nd?. Roma ve Bizans etkisi bask?n kalsa da Keltik ve Cermen barbar kavimlerin mimari ?ekilleri Hristiyan sanat?yla birle?tirildi. Bat? Avrupa'da yüksek kalitede mücevherler ve dini sanat eserleri yap?ld?. Charlamagne ve di?er krallar dini sanat eserlerinin yap?lmas?na büyük destek verdiler. Bu d?nemdeki baz? sanat eserlerinde alt?n gümü? ve de?erli pigmentler kullan?larak ?ncil’den ?yküler anlat?lmaya ?al???ld?.

Karolenjler

Aachen'deki Aachen Katedrali, 805'te tamamland?.

Fransa’n?n Gaul b?lgesinde iki yeni gü? ortaya ??kt?; Avusturasya ve Neustrasya. Bu krall?klar efsanevi krallar? Merovec’den sonra ü? yüzy?l boyunca Merovenj Hanedan?ndan gelen krallar taraf?ndan y?netildi. Merovenj ailesi d?nem d?nem aile bireyleri aras?nda anla?mazl?klar ??kan bir aileydi. Merovenj taht?na ge?me kural? kan ba??yd?. Ancak 7. yüzy?lda Austrasian ailesi gü? kazand? ve Merovenjler geleneksel figür olarak korundu. Merovenjler Balt?k üzerinden Avrupayla ticaret ili?kilerinde bulundu. Merovenj kültürü ‘Romanla?t?r?lm??’ olarak tan?mlanabilir, ?rne?in Roma paralar?ndaki y?netici sembollerine, piskoposlu?a ve manast?rlara ?ok ?nem verdiler. Baz?lar? Merovenjlerin Bizans'la ili?ki i?inde oldu?unu dü?ündü. Ancak Merovenjler se?kin ki?ilerin ?lülerini toprak mezarlara g?mdüler ve nesillerini hayvan figürleriyle i?aretlediler.

7. yüzy?l Austrasia ve Neustria aras?nda i? sava?lar?n ya?and??? bir d?nemdir. Baz? aile büyükleri bu sava? ortam?ndan yararland?. ?rne?in I. Pepin bu durumdan yararlanarak kendini Merovingian Saray?'n?n ba?kan? ilan etti ve büyük zenginlik ve destek elde etti. Kendi soyundan gelen di?er nesiller de onun bu konumundan yararland? ve sarayda dan??manl?k ve vekillik gibi g?revlere geldiler. Hanedanl?k 732'de Charles Martel’in Müslümanlar? yenmesiyle yeni bir y?n ald?. Karolenj hanedanl??? III. Pepin ?nderli?inde 753'te Austrasia ve Neustrialar’?n y?netimlerini ele ge?irdi. ?a?da? kay?tlara g?re Pepin bu darbe i?in gücünü Papa’dan ald?. Pepin’in darbesi Morevenjlerin beceriksiz ve zalim y?neticiler oldu?u yolunda yap?lan propagandalarla kuvvetlendirildi ve Charles Martel’in ba?ar?lar? ve ailesinin dindarl??? yüceltilerek ?yküle?tirildi. 783’te Pepin ?ldü?ünde imparatorlu?u o?ullar? Karl ve Carloman’?n ellerine b?rakt?. Carloman do?al nedenlerle ?ldükten sonra Karl Carloman’?n kü?ük o?lunun tahta ge?mesini engelledi ve kendini birle?mi? Austrasia ve Neustria krall?klar?n?n imparatoru ilan etti. Karl ?a?da?lar? taraf?ndan ‘Büyük Karl’ ya da ?arlman olarak bilindi. 774'te ba?layan sistemli toprak geni?lemesi Avrupa'y? büyük oranda bir araya getirdi. 800'den sonraki sava?larda bir?ok soylu müttefik edinerek geni? topraklar? y?netti. Orta ?a?'?n soylular?n?n ?o?u k?klerini bu geni?leme sürecinde ortaya ??kan Karolenj hanedanl???na dayand?rmak istedi.

?arlman'in 800 y?l?n?n y?lba?? günü ta? giyme t?reni, 476'dan beri mevcut olan gü? bo?lu?unu doldurdu?u i?in Orta ?a? tarihinin d?nüm noktas? olarak bilinir. Bu t?ren ?arlman'nin liderli?inde de de?i?ikli?e yol a?t?. ?mparatorlu?un otoritesini g?rmü? olan din adamlar?n? sistematik bir ?ekilde etraf?nda topland? ve imparatorlu?un en u? yerlerine otoritesini ula?t?rd?. Ayr?ca kendi s?n?rlar? i?indeki kiliselerde de?i?mez ayin düzenini bir kenara iterek de?i?iklikler yapmaya ?al??t?.

Karolenj R?nesans?

?arlman'nin Aachen’deki saray? kültürün yeniden do?u? merkeziydi ve ‘Karolenj R?nesans?’ olarak da bilinir. Bu d?nemde okur-yazarl?k oran?nda art?? g?rüldü, sanatta, mimaride, hukukta ve dini eserlerde geli?meler g?rülür. Klasik Latin edebiyat? alm?? olan ?ngiliz ke?i? Alcuin, Aachen'a davet edildi. Bu Latin kültürüne d?nü? Orta ?a? Latin geli?meleri i?in ?nemli bir basamakt?r. Bu d?nemde bütün Avrupa'da ileti?imi kolayla?t?ran bir yaz? düzeni kullan?ld?. Almanya'da Karolenj hanedanl???n?n dü?mesi ve Anglosaksonlar'?n gü? sahibi olmas?n? Otto R?nesans? izledi.

Orta ?a?’?n Zirve D?nemi

Fransa'n?n kuzey k?y?s?ndaki Mont Saint-Michel manast?r? ve tahkimatl? yerle?imi, Orta ?a?'?n sembolikle?mi? yap?t?d?r ve Limbourg karde?lerin resmini yapt??? 1430'lardan beri ?ok az de?i?mi?tir.

Orta ?a?'?n Zirve D?nemi, tarih?iler taraf?ndan 11. ve 13. yüzy?llar aras?nda Avrupa'n?n ?ehirle?me süreci, askeri geli?me ve dü?ünsel etkinliklerin canland??? d?nem olarak tan?mlan?r. Bu canlanma ya?mac? ?skandinavya'n?n ve Macarlar'?n Hristiyanl??? kabullenmesiyle ivme kazand?. Bu d?nemde Avrupa'n?n nüfusu büyük miktarda art?? g?stermi?tir. Nüfus ?ehirlerde yo?unla?t? ve buradaki insanlar uzaklardaki tar?m alanlar?n? i?gal etmeye ?al??t?lar. Antik ?ehirler Akdeniz k?y?s?nda topland?. 1200'de geli?mekte olan merkez ?ehirler yollar ve nehirlerle birbirlerine ba?l? ve k?tan?n ortas?nda bulunuyorlard?. Bu d?nemin sonunda Paris'in nüfusu yakla??k olarak 200.000'di. ?talya'n?n merkezi, kuzeyi ve Flandra'da ?zerk y?netimli ?ehirlerin ortaya ??kmas? ekonomik hareketlenmeye, yeni dini ve ticari kurumlar?n ortaya ??kmas?na neden oldu. Balt?k k?y?s?ndaki ticaret ?ehirleri Hansa Birli?i olarak bilinen anla?may? yapt?lar ve bu antla?mada Venedik, Ceneviz ve Pisa gibi ?talyan ?ehir-devletleri yer ald? ve ticaret alanlar?n? Akdeniz boyunca geni?lettiler. Bu d?nem Fransa, ?ngiltere ve ?spanya krallar? i?in ?ekillenme d?nemiydi; gü?lerini peki?tirdiler ve y?netimi kolayla?t?racak yeni kurumlar kurdular. Laik krallardan ba??ms?zl?k fikrini olu?turan Papazl?k, Hristiyan dünyas?nda laik bir hakimiyet kurdu. Tarih?ilerin Papazl?k Monar?isi dedikleri dü?ünce 13. yüzy?lda, III. Innocent'in papal??? d?neminde en yüksek noktas?na ula?t?. Kuzey Ha?l? Seferleri, Balt?k ve Finlerdeki pagan b?lgelerdeki Hristiyan krall?klardaki ve askeri düzendeki geli?meler Avrupa'daki bir?ok yerli halk? asimile olmaya zorlad?. Mo?ol istilalar? d???nda barbar sald?r?lar? durdu.

Roma D?nemi Sonras? Krall?klar

Roma sonras? dünyada, Roma kültürünün istilac? kavimlerin gelenekleriyle kayna?mas? ayr?nt?l? bir ?ekilde belgelenmi?tir. ?zgür erkek kabile üyelerine siyasi konularda Roma devletinde yayg?n olandan daha fazla s?z hakk? tan?yan yerel y?netim meclisleri, yasama ve yarg? organlar?na d?nü?mü?tür. Romal?lar ve istilac?lar taraf?ndan b?rak?lan maddi eserler genellikle birbirlerine benzer ve kabile e?yalar? genellikle Roma e?yalar? ?rnek al?narak yap?lm??lard?r. Yeni krall?klar?n bilimsel ve yaz?l? kültürünün büyük bir k?sm? Roma entelektüel geleneklerine dayan?yordu.

Ha?l? Seferleri

Ana madde: Ha?l? seferleri

Ha?l? Seferleri Kudüs’ü Müslüman kontrolünden kurtarmak i?in yap?lan donan?ml? seferlerdir. Kudüs 7. yüzy?lda, Yak?n Do?u, Kuzey Afrika ve Anadolu’yla birlikte Müslüman kontrolü alt?na girmi?ti. Birinci Ha?l? Seferi, Bizans imparatoru I. Aleksios'a yard?m etmesini istemesi nedeniyle, bunu sa?lamak i?in 1095 y?l?nda Papa II. Urbanus’un Clermont Konseyi’nde verdi?i vaazla ba?lad?. Urbanus Ha?l? seferlerine kat?lan Hristiyanlar?n günahlar?n?n daha bu dünyada iken ba???lanaca??n? ve kutsal Kudüs’e yerle?me imkanlar? olaca??n? vadetti. Bu arzuyla Avrupa toplumunun her s?n?f?ndan binlerce insan bu ama?la harekete ge?ti ve uzun, serüvenli ve ?ok ?arp??mal? ge?en bir kara yolculu?u sonunda 1099'da Kudüs ve di?er b?lgeler ele ge?irildi. Hareket ilk deste?ini Franklardan ald?; Araplar?n Ha?l? Seferlerine "Franj" demesi bu yüzdendir.Bu b?lgede ?ok kü?ük bir az?nl?k olmalar?na ra?men, Ha?l?lar i?gallerini peki?tirmek i?in Ha?l? devletleri kurdular, bunlar; Kudüs Krall???, Urfa Kontlu?u, Antakya Prensli?i, Trablus Kontlu?u'dur. 13. yüzy?lda bu ?ehirler aras?nda ve etraf?ndaki Müslüman ?ehirleri aras?nda bir?ok anla?mazl?k ??kt?. Ha?l? Seferleri'nin temel amac? kurulan bu ?ehirlerle kaybedilen yerleri geri almakt?. Tap?nak ??valyeleri bu ama?ta destek sa?lanmas? i?in olu?turulmu? birliklerdir.

Orta ?a?'?n büyük bir d?neminde 8. yüzy?ldan itibaren Avrupa'n?n büyük bir k?sm? olan güneyi Müslümanlar eline ge?mi?ti ve Avrupa'n?n politik etkisi d???nda kalm??t?. 11. yüzy?ldan ba?layarak ta 15. yüzy?llara kadar Avrupa i?inde yap?lan Hristiyan hücumlar? ve Ha?l? Seferleri ile Hristiyanlar Müslümanlar?n egemenli?i alt?ndaki Güney Fransa, ?spanya, Portekiz ve Güney ?talya'daki tüm topraklar? geri ald?lar. Buna kar??l?k Müslümanlar geri sald?r?lar? ile Asya'daki Ha?l?lar?n fethettikleri tüm topraklar? geri ald?lar. Bu d?nemde Bizans ?mparatorlu?u ??kü?e ge?mi?ti. 1071'de Malazgirt Sava??'ndan sonra imparatorluk ciddi anlamda ??kü? ve yenilenme sürecine girdi. D?rdüncü Ha?l? Seferi'nde 1204'te Konstantinopolis'in Ha?l? Franklar?n eline ge?mesi ??kü?ü iyice a???a ??kard?. Konstantinopolis'in Bizansl?larca 1261'de geri al?nmas?na ra?men devlet art?k sadece ismen bir imparatorluk olmu?tu ve Bizans devleti 1453'e kadar ayakta kald?.

Bilim ve teknoloji

Erken D?nem Orta ?a? ve ?slam'?n Alt?n ?a??'nda, ?slam felsefesi, bilimi ve teknolojisi Bat? Avrupa'dan ?ok daha fazla geli?mi?ti. ?slam alimleri eski gelenekleri incelediler ve kendilerinin yeni bulu?lar?n?, yeniliklerini de ekleyerek yeni bir kültür olu?turdular. Roma rakamlar?n?n yerini onluk sisteme dayal? numara sisteminin almas? ve cebir matematiksel i?lemlerde kolayl?k sa?lad?. Di?er bir sonu? ise Latince konu?an toplumlar?n ge?i?te kaybolan felsefe ve edebiyata ula?mas?d?r. 12. yüzy?ldaki Latince ?eviriler Aristoteles'in felsefesine ve 12. yüzy?l?n R?nesans? olarak bilinen ?slam bilimsel geli?melerine olan tutkuyu besledi. Ticaret yollar?n?n eskiden oldu?u gibi güvenli hale gelmesi ve düzenli ekonomik geli?me, ticaretin geli?mesine zemin haz?rlad?. Avrupa'n?n belli ba?l? ?ehirlerinde üniversiteler kuruldu?unda, 11. yüzy?l?n katedral okullar? ve manast?rlar e?itimin ana kayna??yd?. E?itim daha geni? kitlelere ula?abildi, sanatta müzikte ve dini eserlerde g?zle g?rülür geli?meler g?rüldü. Avrupa'da g?rkemli katedraller in?a edildi, ilk ?nce Romanesk ve daha sonra daha dekoratif olan Gotik mimari kullan?ld?.

12 ve 13. yüzy?lda Avrupa'da k?klü icatlar, yenilikler, geleneksel üretim ?ekillerinde ve ekonomide k?klü de?i?iklikler g?rülür. Bu d?nem top, g?zlük ve artezyenin icad? gibi teknolojik geli?melerin g?rüldü?ü ve do?udan barut, ipek, pusula gibi yeniliklerin al?nd??? d?nemdir. Ayr?ca gemicilik ve saat yap?m?nda büyük geli?meler g?rülür ve bu geli?meler 'Co?rafi Ke?ifler'e zemin haz?rlam??t?r. Bir?ok say?da t?p, bilim konular?ndaki Arap?a ve Yunanca eser ?evrilmi? ve Avrupa'ya da??t?lm??t?r. ?zellikle Aristoteles yeni düzenlenen üniversitelerin kurulmas? a?amas?nda ger?ek?i ve mant?ksal yakla??m? nedeniyle büyük ?nem kazanm??t?r.

Din Alan?nda De?i?iklikler

Cluny Manast?r? d?nemin en etkili manast?rlar?ndand?r.

11. yüzy?lda se?kinler ke?i?lerin iyi bir dini temel kurmak i?in ke?i?lerin kendi kurallar?na uymad?klar?n? dü?ündü?ünden monastik dü?ünce ?nem kazand?. Bu d?nemde ke?i?lerin dua edenleri Tanr?'ya ula?t?rarak dünyay? daha iyi bir yer haline getirdikleri i?in ?ok faydal? bir i? yapt???na inan?l?yordu. Ancak e?er ke?i?ler erdemli ki?iler de?ilse bu vakit bo?a gitmi? olacakt?. Bu korkudan dolay? 909'da Macon'da Cluny Manast?r'? kuruldu. Bu reformla?t?r?lm?? manast?r k?sa zamanda kat?l???yla ün sald?. Cluny daha kaliteli bir ruhani düzen olu?turmak i?in kendi ba?rahibini kendi se?ti ve ekonomik ve politik a??dan ba??ms?zl??? sa?lamak i?in Papa'n?n korumas? alt?na girdi. K?tü manast?r kanunlar?n kar?? pratik bir ??züm üretti ve 11. yüzy?lda Cluny'nin ba?rahipleri imparatorlu?un politik i?lerinde fikir bildirmeye, Fransa ve ?talya'daki manast?rlar? düzenlemeye ?a?r?ld?.

Monastik reformlar laik kiliseleri de etkiledi. 1049'da IX. Leo'nun Papal??a atanmas? ?nemli bir sorun olu?turdu. Bu sürtü?me baz? piskoposlar?n atanmas? hakk?ndayd? ve Papa VII. Gregorius, IV. Heinrich ve Kutsal Roma ?mparatoru aras?nda ge?ti. Daha sonra atama, rahiplerin evlenmesi ve dinsel unvanlar?n sat?lmas?n? kapsayan ideolojik bir sava? haline geldi. ?mparator Kilise'nin korunmas?n? kendinin en ?nemli hakk? ve sorumlulu?u oldu?unu dü?ündü. Buna kar??l?k Papa kilisenin yerel hükümdarlardan ba??ms?z olmas? gerekti?ini savundu. Bu sava? ortam? IV. Heinrich'in 1085'te Roma'y? ziyaret etmesi ve birka? ay sonra da Papa'n?n ?lmesiyle son buldu ancak problem ??zülmeden kald?.Bu anla?mazl?k papal?k monar?isinin otoritelerden ba??ms?z geli?ti?ini g?sterir. Bu olay ayr?ca Cermen prenslerinin Cermen ?mparatoruna kar?? gü?lenmesinin sonucudur.

Bu d?nem büyük dini hareketlerin oldu?u d?nemdir. Daha ?nce bahsedilen Ha?l? Seferleri’nin etkisi inkar edilemez. Ayn? ?ekilde monastik reform se?kinleri ve ke?i?leri etkileyen bir olayd?r. Di?er gruplar dini ya?am? yenide ?ekillendirmeye ?al??t?lar. Geni? topraklara sahip se?kinler yeni kiliseler yap?lmas?n? finanse ederek Kilise’nin günlük ya?amdaki etkisini art?rd?lar. Katedral yasalar? monastik kurallar? benimsedi. ???i s?n?f? ve toplumun alt tabaka insanlar? Havariler gibi ya?amaya son verdiler ve dinin belirlenmi? doktrinleri konusunda yeni fikirler ortaya oydular. 12. yüzy?lda papal???n Kilise’yi yenileme ?abalar?n?n s?radan insanlar? etkiledi?i inkar edilemese de insanlar?n da onlar? etkiledi?i kolayca g?rülebilir. Waldensian ve Humiliati gibi yeni dini gruplar monastik manast?r? kabullenmedi?i i?in k?nand?lar.

Cluny Reformu

10. yüzy?lda büyük bir yarat?c? reform hareketi ba?lad?. Bunun merkezinde manast?r ideallerinin yeniden canland?r?lmas? vard?. Birka? asilzade, dejenere olan manast?rc?l??? k?kenlerine d?ndürmeyi ve Benedikt'in 'KURAL'?na uymay? ama?layan yeni manast?rlar olu?turdu. Bunlar?n ?o?u, Karolenjler'in eski merkezi topraklar?ndayd? ve reform fikri buradan d??ar? do?ru yay?lmaya ba?lad?. Bu manast?rlar?n en tan?nm??? Burgondiya'daki Cluny Manast?r?'yd?. 910 y?l?nda kurulan bu manast?r, neredeyse iki bu?uk as?r boyuna kilise reformunun itici gücü oldu. 12. yüzy?l ortalar?nda gücünün doru?unda iken baz?lar? Filistin gibi uzak yerlerdeki ü? yüzden fazla manast?r? y?nlendirme i?in Cluny'ye bak?yorlard?. ?ünkü bu manast?r Roma'daki Aziz Peter'den sonra Bat? Hristiyanl???n?n en büyük kilisesine sahipti.

Ge? D?nem Orta ?a?

Ge? D?nem Orta ?a? felaketler ve zorluklar d?nemiydi. Bu d?nemde iklim tarih?ilerinin de ortaya koydu?u gibi tar?m iklim de?i?iminden olduk?a etkilendi ve 1315-1317 y?llar? aras?nda k?tl??a neden oldu. Bakteriyel hastal?k olan ‘veba' iyi beslenemeyen nüfusa s?ndürülemeyen bir ate? gibi yay?ld? ve 14. yüzy?ldaki nüfusun neredeyse d?rtte ü?ünü hatta baz? b?lgelerde yar?s?n? ?ldürdü. Büyük miktarda toprak terk edildi ve buradaki ürünler i?lenmeden kald?. ???i say?s?nda azalma sonucunda i??ilerin maa?? artt? ve toprak sahipleri i??ileri topraklar?nda ?al??maya ikna etmeye ?al??t?. Ayr?ca i??iler de daha ?ok kazan? hak ettiklerini savunarak isyan ettiler. Bu kriz d?nemi aksine Erken Modern ?a?lar'a zemin haz?rlayan yarat?c? sosyal, ekonomik ve teknolojik geli?melere ?ahit oldu. Bu d?nem Katolik kilisesinin de kendi i?inde b?lünmeye ba?lad??? d?nemdir. Bu b?lünme d?neminde Kilise ü? farkl? papa taraf?ndan ayn? zamanda y?netildi. Kilise papal???n otoritesini yitirdi ve ulusal kiliselerin olu?mas?na neden oldu. Roma ?mparatorlu?unun son dü?ü?ü Konstantinopolis'in 1453'te Osmanl? Türkleri egemenli?i alt?na girmesidir. Bu olay Avrupa'n?n ekonomisi, kültürü ve dininde büyük etkiye sahiptir.

Kültür

Mutfaktakiler

Ana madde: Orta ?a?da Avrupa mutfa??

Harman d?ven k?ylüler. Takvim es-s?hha'dan, 15. yüzy?l.

Orta ?a? mutfa?? dekoru

Orta ?a? mutfa??, 5. ve 16. yüzy?l Avrupa kültürlerinin besinlerine, yeme al??kanl?klar?na ve yemek pi?irme y?ntemlerine verilen genel add?r. Bu d?nem boyunca beslenme düzeni ve pi?irme y?ntemleri Avrupa genelinde de?i?imlere u?ram?? ve tüm bu de?i?iklikler Avrupa'n?n modern mutfak kültürünün temelini olu?turmu?tur.

Bu d?nemde ekmek tüm Avrupa'da ana besin ?gesi olarak kullan?l?r, tüketimde bunu yulaf lapas? ve makarna gibi tah?ldan yap?lm?? yemekler izlerdi. Et ise sebze ve tah?llardan daha pahal? ve se?kin bir yiyecekti. ?e?ni olarak en ?ok kullan?lan ürünler ?arap, koruk suyu ve sirkeydi. Yemekleri tatland?rmak i?in almaya gücü yetenler en s?k bal ve ?ekere ba?vururdu. Et türlerinde en ?ok tercih edilenler tavuk ve domuz eti olur, toprak i?lemede büyük ?neme sahip olan büyükba? hayvanlar?n etleri ise her zaman daha az kullan?l?rd?. Kuzey Avrupa toplumlar? et gereksinimini büyük ?l?üde morina ve ringa bal?klar? ile sa?lar, bunun yan?nda di?er tatl? ve tuzlu su bal?klar? da yayg?n bi?imde tüketilirdi. Bademin hem ac? hem de tatl?s? yemeklerde garnitür olarak kullan?l?r ya da ??ütülerek ?orba ve yahnilere k?vam vermek i?in serpilirdi. Badem sütü, oru? ve paskalya perhizleri boyunca hayvan sütüne alternatif olarak i?ilen bir i?ecekti.

Bu d?nemlerde yava? ula??m ve yetersiz saklama ko?ullar? pek ?ok yiyece?in uzun mesafeli ticaretini engelliyordu. Bir?ok yerde sadece varl?kl? ki?ilerin, genellikle de soylu tak?m?n?n baharat ve otlar gibi pahal? ürünleri getirmeye gücü yetiyordu. Bu nedenle zenginlerin ve soylular?n mutfaklar?, yabanc? kültürlerden etkilenmeye daha a??k olmu?tur. Toplumda bulunan her s?n?f?n bir üst s?n?f? taklit etmesi sonucu, uluslararas? ticaretle ve sava?larla edinilen yeni al??kanl?klar zamanla yoksullar aras?nda da yayg?nla?m??t?r.

A?l?k ve k?tl???n ola?an hale geldi?i ve toplumdaki s?n?f ayr?l?klar?n?n en a??r bi?imde hissedildi?i bu d?nemlerde yiyecekler, sosyal statünün en ?nemli g?stergelerinden biri olmu?tur. Piyasada gü?lükle bulunmalar?n?n yan? s?ra lüks g?dalar?n tüketimi yasalarca da toplumun kimi s?n?flar?na yasaklanm?? ve soylular s?n?f?na mensup olmayan sonradan g?rmelerin ("nouveau riche") g?ze ?arpan tüketimine bir s?n?r getirilmi?tir. Ayr?ca, ki?inin yedi?i yemekle i? gücünün aras?nda kutsal ya da do?al bir ba? oldu?u inanc? yayg?n oldu?u i?in, yasalar, ?al??an s?n?f?n yiyeceklerinin daha az inceltilmi? olmas? ko?ulunu getirmi?tir. Bu nedenle, o d?nemde beden gücü ile ?al??an s?n?f?n yemekleri daha iri par?al? ve daha ucuzdur. Ayn? d?nemde t?p alan?nda da hekimler pahal? tonikleri, egzotik baharatlar? soylu kesimin hastalar?na tavsiye ederken, daha kokulu, dü?ük kaliteli otlar? alt s?n?flara ?nerirlerdi.

Kaynak?a

?zel

Genel

• Agibalova, Ye.; Donskoy, G. (2017). Orta?a? Tarihi. Yordam Kitap. ISBN 978-605-172-210-8.