Osmanl? ?mparatorlu?u

Osmanl? ?mparatorlu?u
???? ????? ???????
Devlet-i ?Alīye-i ?Osmānīye
Osmanl? ?mparatorlu?u ???? ????? ???????; Devlet-i ?Alīye-i ?Osmānīye;
y.?1299-1922
	Bayrak; (1844-1922) Arma; (1882-1922)
	Slogan; ???? ??????; Devlet-i Ebed-müddet;
	Mill? mar?; ?e?itli "Mahmudiye Mar??"; (1829-1839, 1918-1922) ; "Mecidiye Mar??"; (1839-1861) ; "Aziziye Mar??"; (1861-1876) ; "Hamidiye Mar??" (de?i?tirilmi?); (1876-1909) ; "Re?adiye Mar??"; (1909-1918) ;
Tür	?mparatorluk
Ba?kent	S??üt; (y.?1299-1331); Nikaia (?znik); (1331-1335); Bursa; (1335-1363); Edirne; (1363-1453); Kostantiniyye (?stanbul); (1453-1922)
Resm? dil(ler)	Osmanl?ca
Yayg?n dil(ler)	Arap?a (Ayin dili; Arap?a konu?an vatanda?lar aras?nda); ; Fars?a (Saray, diplomasi, ?iir, tarih eserleri, edebi eserler, devlet okullar?nda ??retilen ve se?meli ders olarak sunulan veya baz? medreselerde e?itim i?in tavsiye edilen dersler); ?a?atayca (15. yüzy?ldaki kararnameler); Frans?zca (Tanzimat sonras?/ge? imparatorluk d?neminde e?itimli insanlar aras?nda yabanc? dil); di?erleri;
Resm? din	Sünni ?slam
Demonim	Osmanl?
Hük?met	Mutlak monar?i; (y.?1299-1876; 1878-1908; 1920-1922); üniter parlamenter anayasal monar?i; (1876-1878; 1908-1920); ?ttihat?? diktat?rlük; (1913-1918);
Sultan
? y.?1299-1323/4
? y.?1299-1323/4	Osman Gazi (ilk)
? 1918-1922	VI. Mehmed (son)
Halife
? 1517-1520
? 1517-1520	I. Selim (ilk)
? 1922-1924	Abdülmecid Efendi (son)
Sadrazam
? 1320-1331
? 1320-1331	Alaeddin Pa?a (ilk)
? 1920-1922	Ahmet Tevfik Okday (son)
Yasama organ?	Meclis-i Um?m?; (1876-1878; 1908-1920)
? üst meclis (se?ilmemi?)	Meclis-i ?yan; (1876-1878; 1908-1920)
? Alt meclis (se?ilmi?)	Meclis-i Meb?san; (1876-1878; 1908-1920)
Tarih?e
? Kurulu?
? Kurulu?	y.?1299
? Fetret Devri	1402-1413
? ?stanbul'un Fethi	29 May?s 1453
? Birinci Me?rutiyet	1876-1878
? ?kinci Me?rutiyet	1908-1920
? Bab-? ?li Bask?n?	23 Ocak 1913
? Saltanat?n kald?r?lmas?	1 Kas?m 1922
Yüz?l?ümü
1481	1.220.000 km2
1521	3.400.000 km2
1683	5.200.000 km2
1913	2.550.000 km2
Nüfus
? 1912
? 1912	24.000.000
Para birimi	Ak?e, sultani, para, kuru?, lira
?ncüller	Ard?llar
	Anadolu Sel?uklu Devleti
	Anadolu beylikleri
	Bizans ?mparatorlu?u
	Mora Despotlu?u
	Trabzon ?mparatorlu?u
	Theodoro Prensli?i
	?kinci Bulgar ?mparatorlu?u
	Vidin ?arl???
	Dobruca Despotlu?u
	S?rp Despotlu?u
	Bosna Krall???
	Macaristan Krall???
	H?rvatistan Krall??? (1102-1526)
	Le? Birli?i
	Meml?k Devleti
	Hafs?ler
	Akkoyunlular
	Tilimsan Krall???
Ankara Hük?meti
Birinci Helen Cumhuriyeti
Kafkasya Genel Valili?i
Bulgaristan Prensli?i
Do?u Rumeli
Ba??ms?z Arnavutluk
Romanya Krall???
Avusturya-Macaristan y?netiminde Bosna-Hersek
Karada? Prensli?i
Asir Emirli?i
Hicaz Krall???
??gal Edilmi? Dü?man Topraklar? Y?netimi
Irak Mandas?
Frans?z Cezayiri
Britanya K?br?s?
Frans?z Tunusu
Trablusgarp Kolonisi
?talyan Sirenaykas?
Kuveyt ?eyhli?i
Yemen Krall???
M?s?r Sultanl???

Osmanl? ?mparatorlu?u ya da Osmanl? Devleti (Osmanl?ca: ???????? ????????? ?????????????, romanize: Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye),^[4]^[5] resm? olarak Devlet-i Aliyye^[6], 19. yüzy?ldan itibaren Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye^[7] ve yine resm? olarak antla?malarda ve uluslararas? kullan?mlarda Türkiye,^[8]^[9]^[10]^[11]^{[dn 1]} Bat? kroniklerindeki kullan?mlarda ise Türk ?mparatorlu?u, 1299^[12]^{[dn 2]}^[13] y?l?nda O?uz Türklerinden^[14]^[15]^[16]^[17] Osman Gazi'nin kurdu?u Osmanl? Hanedan?'n?n hükümdarl???nda Orta ?a?'dan Yak?n ?a?'a kadar varl???n? sürdürmü? bir imparatorluktur.

Osmanl? Devleti, bugünkü Türkiye'nin Bilecik ilinin S??üt il?esinde bir beylik olarak kuruldu. Ba??ms?z bir devlet olarak tarih sahnesine ??kmas?, yayg?n kabule g?re 1299 y?l?nda oldu. Ancak Prof. Dr. Halil ?nalc?k ve baz? di?er akademisyenler, Osmanl? Devleti'nin 1299'da S??üt'te de?il, 1302'de Yalova'da, Bizans'a kar?? yap?lan Koyunhisar Muharebesi sonras?nda devlet niteli?ini kazand???n? iddia etti.^[18]^[19]

?slam'dan kaynaklanan gaza ve cihat anlay???yla sürekli geni?leme eyleminde bulunan devletin egemenli?i alt?ndaki topraklarda ya?ayan halklar, zaman zaman toplu ya da yerel ayaklanmalar ile Osmanl? iktidar?na kar?? ??kt?lar.^[20] Osmanl? ?mparatorlu?u me?ruiyet kayna??n? dinde bulmas? ve hukuk kurallar?n?n olu?umu ba?lam?nda, laik bir devlet de?ildi; Müslüman ve gayrimüslimlere yakla??m farkl?l?klar? ba?lam?nda, seküler bir devlet de?ildi; dinin devlete hakim de?il, devletin kontrolünde olmas? ba?lam?nda, teokratik bir devlet de?ildi.^[21] Vicdan ?zgürlü?ü Müslümanlara k?yasla gayrimüslimlere daha geni? kapsamda tan?nd?; inanc?n? a??klama ?zgürlü?ü ise gayrimüslimlere k?yasla Müslümanlara daha geni? kapsamda tan?nd?.^[21]

Osmanl? ?mparatorlu?u d?nemi; Osmanl? Hanedan?'n?n ve saray erkan?n?n, Rum kad?nlarla ve Slav Hristiyan halklardan (S?rplar, Bulgarlar, Ukraynal?lar gibi) kad?nlarla evlilik yapmas?,^[22]^[23] iskan politikas? sebebiyle dev?irilen Hristiyan ?ocuklar?n Türk-?slam ?rf ve gelenekleri ile yeti?tirilip yeni?eri ordusuna ve devlet kurumlar?na al?nmas?yla beraber,^[24]^[25]^[26] Türk tarihinin Roma-Do?u Roma tarihi ile kayna?t??? d?nem olarak g?rülür.^[27]^[28]^[29]^[30]

1453 y?l?nda II. Mehmed Konstantinopolis'i fethedip Bizans ?mparatorlu?u'na son vererek "Roma ?mparatoru" (Kayser-i R?m) unvan?n? üstlendi.^[31]^[32] 1517 y?l?nda, I. Selim Büyük M?s?r Seferi s?ras?nda Ridaniye Muharebesi'nde Meml?k Devleti'ni y?k?p "?slam Halifesi" unvan?n? üstlendi ve Osmanl? hükümdarlar?n?n unvanlar?na yeni bir unvan daha ekledi.^[33]

Osmanl? ?mparatorlu?u 29 eyaletten ve ?zerklik tan?nm?? olan Bo?dan, Erdel ve Eflak prensliklerinden olu?maktayd?. Osmanl? Devleti, zaman zaman deniza??r? topraklarda da etkisini g?sterdi. Atlantik Okyanusu'ndaki k?sa süreli toprak kazan?mlar? Lanzarote^[34] (1585), Madeira (1617), Vestmannaeyjar^[35] (1627) ve Lundy^[36] (1655) bu duruma ?rnek olarak g?sterilebilir.

Osmanl? ?mparatorlu?u gücünün doru?unda oldu?u 16 ve 17. yüzy?llarda Avrupa, Asya ve Afrika'n?n baz? b?lgelerine yay?ld? ve Balkanlar, Orta Do?u, Kuzey Afrika'n?n bir b?lümü ve Do?u Avrupa'n?n kü?ük bir b?lümünü egemenli?i alt?nda tuttu. Bu yüzy?llarda ülkenin s?n?rlar? bat?da Cebelitar?k Bo?az?, do?uda Hazar Denizi ile Basra K?rfezi'ne; kuzeyde Avusturya, Macaristan ve Ukrayna'n?n bir b?lümüne ve güneyde ise Sudan, Eritre, Somali ve Yemen'e kadar uzanmaktayd?.^[37] ?mparatorluk 1699 y?l?nda Karlof?a Antla?mas? sonras? gerileme d?nemine girdi, toprak kay?plar?n?n sonucunda s?n?rlar? sürekli darald?.

Türkiye Büyük Millet Meclisi, 1 Kas?m 1922 tarihinde Osmanl? saltanat?n? kald?rd? ve 3 Mart 1924 tarihinde hem Osmanl? halifeli?ini kald?rd? hem de Osmanl? Hanedan?'n?n Türkiye'den sürgün edilmesi karar?n? ald?. Günümüzde hanedan ile soy ba?? olanlar?n kü?ük bir k?sm? Türkiye'de, bir k?sm? ise yurt d???nda farkl? ülkelerde ya?amaktad?r.^[38]^[39]

Arnold Joseph Toynbee gibi baz? tarih?iler, Türkiye'nin Osmanl? Devleti'nin tek ard?l devleti say?lmas? gerekti?ini savunurlar.^[40]

Ad

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun kurucusu olan Osman Gazi zaman?nda Anadolu'da yer alan tüm beyliklerde iktidar?n babadan o?ula ge?ti?i ataerkil bir y?netim bi?imi hakimdi. Bu tip y?netim anlay???n? benimseyen beylikler de ülke ve halk tabakas?n? hanedan?n kurucusunun miras? ?eklinde kabul g?rmekte ve beylikler, hanedan?n kurucusunun ad?n? almaktayd?. Osmanl? ?mparatorlu?u da hanedan?n kurucusu olan Osman'?n ad?n? ald? ve Osmanl? Devleti ?eklinde an?ld?.^[41] Osman'?n ad?, Arap?a ????? (Othman) kelimesinin Türk?e formudur. Baz? kimselere g?re hanedan, ad?n? "Ataman" (?ngilizcede Ottoman) ad?ndan alm??t?r.

Devlet, Osmanl? Türk?esinde "imparatorluk", günümüz Türk?esinde "yüce devlet" anlam?na gelen Devlet-i Aliyye (Osmanl?ca: ???? ????) ve devleti y?neten hanedan? belirtmek i?in "Osmanl? Hanedan?" anlam?na gelen Hanedan-? ?l-i Osman isimlerini kulland?. Tanzimat Ferman? ilan?n?n sonras?nda ise ad?n sonuna eklenen Osmānīye (Osmanl?ca: ???????) kelimesiyle beraber "Yüce Osmanl? Devleti" anlam?na gelen Devlet-i Alīyye-i ?Osmānīye (Osmanl?ca: ???? ???? ???????)^[4]^[42] olarak isimlendirildi. Bu isimlendirme, 19. yüzy?l?n Türk?e belgelerinde de ge?mektedir.^[43] Cumhuriyet sonras?nda kullan?lan Türk?ede ise Osmanl? ?mparatorlu?u ya da Osmanl? Devleti isimleri de kullan?ld?.

19. yüzy?ldan ?nceki ?ngilizce kaynaklarda Turkey,^[44] Turkish Empire^[45] ve Ottoman Turkey^[46]^[47] ?eklindeki kullan?mlara da rastlan?r. Uluslararas? antla?malarda devlet hem Osmanl? hem de Türkiye ismini resm? olarak kullanmaktayd?. Tuncer Baykara ?mparatorlu?un modernle?me ve Bat? ile daha s?k? ili?kilere sahip olma sürecine girdi?i 19. yy'dan itibaren elitler aras?nda devletin isminin sorun olu?turmaya ba?lad???n? belirtir. Fransa'ya e?itim almak i?in giden ?inasi bu ki?ilerden ilkidir. ?inasi, Mustafa Re?id Pa?a'ya yazd??? bir ?iirinde bu durumu R?ma bir Avrupal? büt vereli revnak ü ?an, Re?k-i iklim-i frenk olmadad?r Türkistan diyerek dile getirir. Tanzimat elitleri aras?nda Türklük dü?üncesi ?nem kazand?k?a bu durum devletin ba??na da sirayet eder. Sultan Abdülmecid 1856 Paris Anla?mas?'nda ülkenin ad?n? Türkistan olarak belirtir, ayn? uygulamay? II. Abdülhamid 1879 Berlin Anla?mas?nda devam ettirir. V. Mehmed'e kadar devam eden bu uygulama zamanla yerini Türkiye ismine b?rakmaya ba?lar. 1918 Mondros ve 1920 Sevr antla?malar?nda art?k Türkiye ad? ge?meye ba?lar.^[11]

Bat? Avrupa'da ise, Osmanl? ?mparatorlu?u (?ngilizce: Ottoman Empire) ve Türkiye (?ngilizce: Turkey) olmak üzere iki isim birbirinin yerine resm? olarak kullan?ld?. "Türkiye" ad?, hem resm? hem de resm? olmayan ortamlarda gitgide daha ?ok yayg?nla?t?. Bu ikilem, Ankara merkezli yeni kurulan Türk hük?metinin Türkiye'yi ülkenin resm? ad? olarak se?ti?i 1920-1923 y?llar?nda sona erdi. Günümüzde baz? tarih?iler, imparatorlu?un ?ok uluslu karakterinden dolay?, Osmanl?'dan bahsederken Türkiye, Türkler ve Türk terimlerini kullanmazlar.^[48] Ancak ?mparatorluk 19. yüzy?ldan itibaren yapt??? uluslararas? anla?malarda Turkey, Turquie ve Turkei isimlerini kullanmakta ve Osmanl? diplomatlar? bu anla?malar? imzalamaktayd?.

Günümüzde modern Türkiye i?in de Turkey kullan?m?n?n yayg?n olmas?n?n yan? s?ra Republic of Turkey kullan?m?yla, Osmanl? ?mparatorlu?u d?nemi (Ottoman Turkey) ile Cumhuriyet d?nemi birbirinden ayr?lmaktad?r.

Kay? boyu ve Osmanl? ailesi

Kay? boyu damgalar?

Genel g?rü?e g?re Osmanl? ailesinin, O?uzlar?n Bozok kolunun Gün Han soyuna mensup olan Kay? boyundan geldi?i kabul edilmektedir.^[49]^[50] Osmanl?lar?n etnik k?kenleri hakk?nda bilgi veren ilk d?nem Osmanl? kronikleri, genel anlamda ayn? g?rü?ü payla?maktad?rlar.^[51] ?lk d?nem kroniklerinde verilen bilgiler, O?uz Ka?an Destan? ile ayn?d?r. Destana g?re O?uz Han'?n Gün Han, Ay Han, Y?ld?z Han, G?k Han, Da? Han, Deniz Han olmak üzere alt? o?lundan ilk do?an ü? tanesi (Gün Han, Ay Han, Y?ld?z Han) O?uz boylar?n?n sa? kolunu, di?er ü?ü ise sol kolunu olu?turuyorlard?.^[49] O?uz Han'?n her bir o?lunun d?rt boyu mevcuttu. O?uz boylar? ise toplamda yirmi d?rt boydan meydana gelmekteydi.^{[dn 3]} O?uz Han'?n alt? ?ocu?unun olu?turdu?u bu boylar?n Gün, Ay ve Y?ld?z kollar?na Bozoklar (ya da Bozoklu); G?k, Da? ve Deniz kollar?na ise ü?oklar (ya da ü?oklu) denmekteydi.^[49] Orduda ve ??len ad? verilen ziyafetlerde Bozoklar Han'?n sa? taraf?nda, ü?oklar ise sol taraf?nda yer al?rlard?. Bozoklar'da en ba?ta Gün Han'a mensup olan boylar, ü?oklar'da ise G?k Han'a ait boylar gelirlerdi.^[49] En ba?ta yer alan Gün Han'?n derecelerine g?re s?ras?yla Kay?, Bayat, Alkaevli ve Karaevli adl? d?rt boyu gelirdi.^[52]

Kay?, kelime anlam? olarak "muhkem, kuvvet ve kudret sahibi" demektir. Damgalar? ya da ?eklinde olup, bunlar "iki ok aras? bir yayl? ok"u temsil etmektedir.^[52]^[53]

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun kurulu?u hakk?ndaki bilgilerin büyük ?o?unlu?u, ge? 15. yüzy?l ve erken 16. yüzy?lda yaz?lm?? Türk?e eserlere dayanmaktad?r.^[51] Türk ?air Ahmed?'nin ?skendername isimli eseri, bu konuda yaz?lan ilk Osmanl? kayna?? olarak kabul edilmektedir.^[51] Yaz?c?zade Ali'nin Tevarih-i ?l-i Sel?uk isimli eserinde de Osmanl?lar'?n Kay? boyundan geldi?i kabul edilmektedir.^[51] Ahmed?'nin ?skendername isimli eserinin ??az-? Dasitan b?lümünde, Ertu?rul Gazi'nin O?uzlardan G?k Han'?n soyundan geldi?i yazmaktad?r.^[54] Osmanl? tarih?isi Enver? ise, Osmanl?lar?n O?uz soyundan geldi?inden bahsederek Kay?lar?n soyunu Nuh'a kadar g?türdü?ünü s?ylemi?tir.^[55] 15. yüzy?l Osmanl? tarih?ilerinden ?ükrullah ise Behcetü't Tevar?h isimli eserinde, Kay?lar? Nuh, Yafes, Kay? Han, Kara Han, O?uz Han, G?k Alp, K?z?l Bu?a, Kaya Alp, Süleyman ?ah, Ertu?rul, Osman, Orhan, Murad, Bayezid, Murad ve Mehmed olarak s?ralam??t?r.^[56] II. Mehmed devrinde ya?ayan Osmanl? tarih?isi ???kpa?azade ise, Osmanl?lar?n tarihini anlatt??? Tevar?h-i ?l-i Osman isimli eserinde, ?ükrullah gibi Osmanl?lar? Nuh'a kadar g?türmü?tür. Ancak ?ükrullah'tan daha fazla isme yer vermi?tir.^[57] Bunlar?n d???nda ?bn-i Kemal,^[58] Na?ma,^[59] Mahm?d el-Bayat?,^[60] Oru? Bey,^[61] Ne?r?,^[62] Katip ?elebi^[63] ve Mustafa Nuri Pa?a^[64] gibi kronik yazarlar?n?n kaynaklar?nda da bu silsileler hemen hemen benzerdir.

20. yüzy?l?n ilk y?llar?ndan itibaren Herbert Adams Gibbons'un Osmanl?lar?n gayrimüslim tebaadan geldi?i iddias?yla, Osmanl?lar?n kurulu? ve etnik k?kenleriyle ilgili yeni bir tart??ma ba?lad?. Gibbons'un iddias?na g?re, Osmanl? ?mparatorlu?u'nun kurucusu olan Osman Gazi, daha sonra kay?npederi olacak olan ?eyh Edebali'nin evinde onun verdi?i Kur'an'? sabaha kadar ayakta okur ve bir rüya g?rür. Rüyas?nda melek ona; bu ebedi s?zleri büyük bir sayg?yla okudu?undan dolay?, ?ocuklar?n?n ve ?ocuklar?n?n ?ocuklar?n?n neslinin büyük bir onura sahip olaca??n? s?yler. Osman bu sayede Müslüman olur.^[65] Gibbons'a g?re Osman, Mo?ol istilas?ndan ka?arak S??üt'e gelen kü?ük bir a?iretin beyidir. Yine yazara g?re Osmanl?lar, ?zellikle ?slam dinini kabul eden Rumlar ile birlikte Türk ?rk?n?n d???nda yeni bir ?rk olu?turmu?lard?r.^[65] Gibbons bu dü?üncesiyle Osmanl?lar?n O?uz ve Kay? soyundan geldikleri g?rü?ünü kabul etmemi?tir.

Alman tarih?i Josef Markwart, D?vanü Lugati't-Türk'te ge?en Kaylar? Kay? olarak kabul etmi?tir ve bununla birlikte Osmanl?lar?n Mo?ollar?n Kay kabilesinden geldiklerini ve Türkle?mi? bir Mo?ol olduklar?n? iddia etmi?tir. Mehmet Fuad K?prülü ise D?vanü Lugati't-Türk'te hem Kaylardan hem de Kay?lardan (Kay??) bahsedilmesi nedeniyle Markwart'?n bu tespitinin yanl?? oldu?unu belirtmi?tir.^[66]

Tarih?i Paul Wittek ise, Osmanl?lar?n ?ecerelerinin O?uzlar?n Kay? boyuna ba?l? olmad???n? savunmu?tur. Wittek'e g?re Kay? boyu ile ilgili ?ecereler, devletin kurulu?undan 150 y?l sonra yaz?lmaya ba?lanan Osmanl? kroniklerine dayanan efsanele?tirilmi? ?ykülerdir. Paul Wittek ?al??malar?nda Osmanl? kroniklerini s?k kullanan tarih?ilerden bir tanesi olsa da, Osmanl?'n?n etnik ge?mi?i hakk?nda kroniklere güvenmemi?tir. Osmanl?'n?n toplama bir kabile oldu?unu ve devleti Anadolu'nun u?lar?nda ya?ayan gazilerin kurdu?unu savunmu?tur.^[67]^[68] Ayr?ca II. Murad devrinden sonra Kay? ve O?uz unsurlar?n?n di?er beylikleri kontrol alt?na almak ve üstünlük kurmak amac?yla ?ok?a vurguland??? g?rü?ünü belirtmi?tir.^[69] Rudi Paul Lindner da Kay? boyu ?ecerelerinin II. Murad devrinde di?er beyliklere kar?? üstünlük sa?lamak i?in uyduruldu?unu iddia etmi?tir.^[70] Lindner, 15. yüzy?l kroniklerine dayanarak Osmanl?lar?n soyunu O?uzlara ??karman?n inand?r?c? olmayaca??n? s?ylemi?tir. Lindner, Osman'?n devleti yan?ndaki g??ebelerle birlikte kurdu?unu iddia etmi?tir.^[71]

Türk tarih?i Prof. Dr. Feridun Emecen, 15 ve 16. yüzy?la ait baz? tahrir defterlerinde Osmanl? ?mparatorlu?u'nda Kay?lar?n mevcut oldu?unu belirtmi?tir. O y?llarda Kay? boyuna mensubiyetin ?ok cazip olmad??? i?in, Osmanl?lar?n di?er Anadolu Türkmen beyliklerine kar?? üstünlük kurmak amac?yla b?yle bir iddiada bulunmayacaklar?n? s?ylemi?tir.^[72] Mehmet Fuad K?prülü de Feridun Emecen ile hemen hemen ayn? g?rü?leri payla?m??t?r. K?prülü, Osmanl?lar?n me?ruiyet kazanmak amac?yla sonradan bir silsile uydurmad???n? s?ylemi?tir. K?prülü, b?yle uydurma bir iddiada saray tarih?ilerinin de ortak bir anlat?y? yazacaklar?n? savunarak, günümüzdeki kroniklerde bu konuyla ilgili farkl?l?klar?n oldu?unu ve bunun sonucunda Kay? boyu g?rü?ünün uydurma olmad???n? belirtmi?tir.^[73]

?smail Hakk? Uzun?ar??l? da Kay?lar?n varl???n? kesin olarak kabul eden tarih?ilerdendir. Uzun?ar??l?'ya g?re Osman Gazi'nin ele ge?irdi?i topraklar? O?uz gelene?ine g?re yak?nlar?na ve silah arkada?lar?na dirlik olarak pay etmesi, Kay? g?rü?ünün ger?ek olabilece?inin en ?nemli i?aretlerinden birisidir.^[74]

Prof. Dr. Halil ?nalc?k ise II. Murad zaman?nda, Timur'un Cengiz Han'?n soyundan gelmesini üstünlük unsuru sayarak Osmanl?lar'a kar?? egemen olmak istedi?ini ve buna kar?? ise Osmanl?lar?n Kay? boyu ve O?uz hikayesini uydurduklar?n? s?ylemi?tir. Bu tarihten sonra ise dünyaya gelen ?ehzadelere O?uz ismi konulmaya ba?lanm??, ?e?itli silah ve toplar?n üzerine de Kay? damgas? i?lenmi?tir.^[75]^[76] Mehmet Ali K?l??bay'a g?re, I. Murad zaman?nda Osmanl?lar?n Anadolu beyliklerinin üzerine gitmeye ba?lamas?yla ortaya ??kan soylu-soysuz tart??malar? sonucunda, Osmanl?lar Kay? boyunu ortaya atarak di?er beyliklere üstünlük sa?lamak istemi?tir.^[77]

O?uz Han

Gün Han

Kay?

Sa??karal?lar

Kurtlu

K?z?lke?ili

Karake?ili

At?ekenler (Tanr?da?? Türkmenleri)

Sar?ke?ili

Haculu

Osmanl? Hanedan?

Tarih?e

Osmanl? ?mparatorlu?u belirli tarihsel d?nemlere ayr?larak incelenir. D?nemler, Osmanl? Devleti'nin y?netim yap?s?na ve dünya siyasetindeki yerine g?re belirlenmi?tir. Toprak büyüklü?ünü temel alan ayr??t?rmalardan daha detayl? bir bak?? a??s?na izin vermektedir.

Beylik d?nemi

Anadolu'ya O?uz-Türkmen g??leri ve Anadolu Sel?uklu Sultanl???

O?uzlar?n ve Türkmenlerin bat?ya do?ru g?? hareketleri ba?l?ca iki a?amada ger?ekle?ti. Birincisi, Türkmenlerin Sel?uklu Hanedan? ?nderli?inde 1020'lerden itibaren Azerbaycan'? istila etmeleri ve Anadolu'ya ak?nlar?, Büyük Sel?uklu ?mparatorlu?u Sultan? Alp Arslan'?n 1071 y?l?ndaki Malazgirt zaferiyle birlikte Anadolu'yu Türklere a?mas?d?r. Bu zaferle birlikte Türkmenler, Ege Denizi'ne kadar Anadolu'da bir?ok yeri istila ettiler.^[78] Bu yerlerde ya?ayan Rum halk ise k?y?lara ka??yor ya da Türkmenlerle uzla?arak ya?amak zorunda kal?yordu.

As?l ikinci büyük g?? hareketi ise, 1220'lerden sonra do?uda ba?layan büyük Mo?ol istilas? sebebiyle Türkmenlerin Orta Asya'dan ve yo?un olarak ya?ad?klar? Azerbaycan'dan Anadolu'ya do?ru ba?lad?. Mo?ol istilas? sebebiyle Maveraünnehir, Horasan ve Azerbaycan'dan Anadolu'ya ger?ekle?en g??ler ile beraber Anadolu'daki Türk nüfusu büyük bir art?? g?sterdi. 13. yüzy?lda Anadolu'da tam anlam?yla bir Türk yurdu g?rünü?ü hakimdi. ?talyan gezgin Marco Polo, 1279 y?l?nda Do?u Anadolu'dan ge?erken, Anadolu'yu Turkmenia ismiyle anm??t?r.^[78] Türkmenlerin bir k?sm? kendilerine uygun bulduklar? yerlerde k?yler kurarak yerle?ik düzende ya?amaya ba?lad?lar. Türkmenler 1240 y?l?nda Baba ?lyas ve Baba ?shak ?nderli?inde Sel?uklu idaresine kar?? büyük bir ayaklanma ger?ekle?tirdi. ü? y?l sonra ise Mo?ol kumandan? Baycu Noyan Anadolu'yu istila etti. Bu ayaklanma, Anadolu'nun ?ekillenmesinde ?nemli bir yer tuttu. Vefa'?yye tarikat?ndan Baba ?lyas'?n soyundan gelen ???k Pa?a, Muhlis Pa?a ve onlar?n halifeleri Baba?ler, bat? taraftaki s?n?r b?lgelere yerle?erek, Osmanl?'n?n toplum ve kültür hayat?nda ?nemli bir rol oynad?lar. Bunlardan bir tanesi, Osmanl? Hanedan?'n?n kurulu?unda ?nemli rol oynayan ve Osman Gazi'nin hocas? ve kay?npederi olan ?eyh Edebali'dir.^[79]

Mo?ol kumandan? Baycu Noyan, 1243 y?l?nda kalabal?k ordusuyla Anadolu'yu istila etti. Baycu Noyan komutas?ndaki Mo?ol ?ncü birlikleri, 3 Temmuz 1243 tarihinde Sivas'?n do?usunda yer alan K?seda? mevkiinde, II. G?yaseddin Keyhüsrev y?netimindeki Anadolu Sel?uklu ordusunu K?seda? Muharebesi ile bozguna u?ratt?.^[80]^[81] Anadolu Sel?uklu Devleti bu sava??n ard?ndan Mo?ol ?lhanl? Devleti'ne ba??ml? bir hale geldi.^[82]

13. yüzy?l?n ikinci yar?s?na gelindi?inde ise Anadolu'daki Mo?ol bask?s? giderek artt?. Bu bask? sonucunda ise Türkmenler Bat? Anadolu'da Bizans topraklar?n? istila etmeye ba?lad?lar.^[79] Bat? taraf?nda Bizans'a kar?? en gü?lü beylik Germiyano?ullar? Beyli?i'ydi. 1260 y?l?nda Malatya'dan Kütahya'ya yerle?tiler. Osman'?n babas? Ertu?rul Bey'in de a?iretiyle beraber bu tarihlerde Eski?ehir-Sakarya b?lgesine yerle?ti?i tahmin edilmektedir.^[79]

Türkmenler, Anadolu'da Mo?ollara kar?? direnen en ?nemli gü? konumundayd?lar. Mo?ol istilalar?na kar?? koymak amac?yla ?slam'?n gaza anlay???n? benimseyerek Meml?k Sultanl??? ile i? birli?i i?erisine girdiler ve Anadolu'daki Mo?ollara kar?? Türk ba??ms?zl???n?n kazan?lmas?nda siyas? liderli?i ele ald?lar.^[79] Anadolu Sel?uklu'nun s?n?r b?lgeleri Akdeniz, Karadeniz ve Bat? ucu olmak üzere ü? hudut b?lgesi olarak organize edildi. Her b?lgeye, Sel?uklu sultan?n?n atam?? oldu?u bir em?r (bey) bulunuyordu. Da?l?k b?lgelerde ise yar? g??er Türkmenler mevcuttu. Bunlar, merkez? devlet siyasetinin etkisinden uzak bir ya?am sürüyorlard?. U?larda dinsel ya?am, dervi?ler ve Orta Asya Türk gelenekleri (Yesev?ye ve Baba?yye) hakimdi.^[79]

Osmanl? Beyli?i'nin ortaya ??k???

?slam devletlerinde, ?zellikle Anadolu'da gaza ideolojisi ve hareketlerinde art?? ba?lamas?^[79] ve 1261 y?l?nda Anadolu'daki Mo?ollara kar?? ba?layan geni? bir Türkmen hareketi, Osmanl?'n?n da aralar?nda bulundu?u bir?ok Türkmen beyli?inin kurulmas?na sebep oldu. Bu tarihten itibaren Anadolu, ?ran merkezli ?lhanl? Devleti'nin egemenli?ini kabul etmi? olan Sel?uklu sultanlar?n?n hüküm sürdü?ü do?u k?sm? ve Türkmenlerin hakimiyeti alt?nda olan bat? k?sm? olarak iki siyasi b?lgeye ayr?lm??t?.^[83] Sel?uklu'nun bat? s?n?r b?lgesinde kurulan E?refo?ullar? Beyli?i, Hamito?ullar? Beyli?i, Sahib Atao?ullar? Beyli?i, Germiyano?ullar? Beyli?i ve ?obano?ullar? Beyli?i ile Bizans topraklar?n? fethederek kurulan Bat? u? beylikleri (Mente?e Beyli?i, Ayd?no?ullar?, Saruhano?ullar?, Karesio?ullar? ve Osmano?ullar?), Türkmen y?netimindeki yar? ba??ms?z Anadolu'yu temsil ediyorlard?.^[83]

Mo?ol ?lhanl? y?netiminin merkez? kontrolüne ve mali sistemine kar?? olan yar? g??er Türkmen boylar?, Mo?ollar taraf?ndan geli?igüzel bir ?ekilde Sel?uklu taht?na ge?irilen sultanlara kar?? ??kt?lar. 1284 y?l?nda Mo?ollar?n II. G?yaseddin Mesud'u (1284-1296) tahta ge?irip onun saltanat rakibini destekleyen Germiyano?ullar?'na kar?? sald?rmalar? sonucunda Türkmen boylar? hedeflerini Bizans topraklar?na y?nelttiler.^[84] Bunun sonucunda Bat? Anadolu, Germiyano?ullar? taraf?ndan fethedildi. 1270 ile 1310 y?llar? aras?nda b?lgede Mente?e, Ayd?n, Saruhan, Karesi gibi gazi Türkmen beylikleri kuruldu. B?lgede kurulan ilk beylik, 1269 y?l?nda Teke Türkmenleri taraf?ndan desteklenen Mente?eo?ullar?'d?r. Bu beylikler, Osmanl? Beyli?i gibi Sel?uklu s?n?rlar?n?n ?tesinde Bizans topraklar?n?n fethedilmesiyle ortaya ??kan yeni bir Türkmen beylikleri zincirini meydana getirmekteydi.^[84]

Osmanl? Beyli?i, Bat? Anadolu'da kurulan bu beylikler aras?nda en kuvvetli ve en zengini konumuna geldi.^{[dn 4]} Daha sonra, ilki 1345'lerde Karesi Beyli?i olmak üzere di?er beylikleri i?gal etmeye ba?lad?.^[84] Osmanl? Beyli?i, Osman Gazi'nin y?netimi alt?nda ?evreye düzenlenen ak?nlar?n? ?o?altarak devam ettirdi ve i? b?lgelerden gelen insanlar?n da beyli?e kat?lmas?yla, Bizansl?lar?n elinde olan kale ve kasabalar? alabilecek kadar gü?lendi.^[85] Osmanl?lar, Karacahisar'? ele ge?irmelerinin ard?ndan ilk defa 1299 y?l?nda S??üt ile birlikte Yarhisar, Yeni?ehir ve ?neg?l'ü topraklar?na katt?.^[85]^[86]^[87] 1299 y?l?nda Karacahisar'? ele ge?iren Osman Gazi, rivayete g?re kendi ad?na hutbe okutarak oraya bir kad? atad? ve kendi t?re ile kanununu ilan ederek ba??ms?zl?k iddias?nda bulundu.^[87] ?z Türk gelene?ine g?re devletin kurulu?u, her ?eyden evvel, egemenli?ini Tanr?'dan ald???na inan?lan karizmatik bir liderin ortaya ??k???na ba?l? oldu?u inan???na g?re,^[87] Osmanl?'n?n resm? kurulu?u yayg?n olarak 1299 y?l? olarak kabul g?rür.^{[dn 5]}

Kurulu? (1299-1453)

1299 y?l?na gelindi?inde Anadolu'da hüküm süren Anadolu Sel?uklu Devleti y?k?lma süreci i?indeydi. Bu y?llarda Osman Gazi, yak?n arkada?lar? ile birlikte Bilecik, Yarhisar ve ?neg?l'ü fethetti. 1301'de Yeni?ehir fethedildi. Ba?ta ???kpa?azade olmak üzere Osmanl? kaynaklar?na g?re Osman Gazi, 1299 y?l?nda resmen ba??ms?zl???n? ilan etti. Bu tarih, bir?ok tarih?i taraf?ndan beyli?in kurulu?u olarak nitelendirildi. Bunun yan? s?ra tarih?ilerin baz?lar? beyli?in kurulu?unu 1301 kabul eder. Halil ?nalc?k ise 1299 tarihinin daha sonralar? Osmanl?lar taraf?ndan uydurulmu? bir tarih olmas?n?n muhtemel oldu?unu s?yleyerek Bizans kaynaklar?ndan, d?nemin tarih?isi Paleologos Hanedan?'ndan Pahimeres'in yazd?klar?n? kan?t g?stererek kurulu?un 1302 y?l?nda yap?lan Koyunhisar Muharebesi ile ger?ekle?ti?ini ?ne sürdü.^[88]

1302'de Bizans ?mparatorlu?u kuvvetleri, Osman Gazi'yi durdurmak i?in yola ??kt?. Osman Gazi, Bizans ?mparatorlu?u ile yapt??? ilk sava? olarak kabul edilen Koyunhisar Muharebesi'nin kazanan? oldu.^[89]

1326'da Osman Gazi, Bursa'y? ku?att?. Fakat kendisinin rahats?zlanmas? üzerine ku?atmaya o?lu Orhan devam etti. Ayn? y?l Bursa fethedildi ve ba?kent yap?ld?.^[90] Orhan Bey, d?neminde kendi ad?na para bast?rarak beyli?i devlet haline getirdi.^[91] 1329'da III. Andronikos'un ba??nda bulundu?u Bizans ordusu ile yapt??? Pelekanon Muharebesi'ni kazand?.^[92] 1331'de ?znik'i, 1337'de ?zmit'i topraklar?na katt?.^[93]^[94] Ayr?ca kendisinin d?neminde devletin s?n?rlar?, kom?u Türk beyliklerinin topraklar? y?nünde de geni?lemeye ba?lad?. 1345'te Karesio?ullar? Beyli?i Osmanl? egemenli?i alt?na girdi. B?ylece Osmanl?, hem beyli?in donanmas?ndan yararland?, hem de Rumeli'ye ge?i? i?in al?nmas? gereken ?nemli baz? noktalara sahip olmu? oldu.^[95] 1352'de, taht kavgalar? ile mücadele eden Bizans y?neticilerinden Matheos Kantakuzinos'a iste?i üzerine yard?m kuvveti g?nderen Orhan Bey, yard?m?n kar??l??? olarak Gelibolu Yar?madas?'nda bulunan ?impe Kalesi'nin sahibi oldu.^[96] ?impe Kalesi'nin ele ge?irilmesi ile Osmanl? Devleti, ilk Rumeli topra??n? kazand?.^[97]

Orhan Bey'den sonra yerine I. Murad ge?ti. Murad Hüdavendigar olarak da bilinen I. Murad, Osmanl? topraklar?n? Balkanlar y?nünde geni?letmeyi sürdürdü. ?lk olarak Edirne yak?nlar?nda yap?lan Sazl?dere Sava?? ile Türk ilerleyi?ini durdurmak isteyen bir Bizans-Bulgar ordusunu yenilgiye u?ratt? ve zaferin ard?ndan Edirne'yi ele ge?irdi. K?sa bir süre sonra, Edirne'yi geri almak isteyen Macar, S?rp, Bulgar, Eflak ve Bosna birle?ik ordusu ile Edirne yak?nlar?nda kar??la?t?. Yap?lan S?rps?nd??? Sava??'nda kar?? taraf? yenilgiye u?ratt?. D?neminde Bulgaristan, Yunanistan ve S?rbistan'? ele ge?irmeyi ba?ard?. Buna ilaveten, Hamito?ullar? Beyli?i'nden para kar??l??? Ak?ehir, Yalva?, Bey?ehir, Seydi?ehir, Karaa?a?, E?irdir ve Isparta'y?; Germiyano?ullar? Beyli?i'nden ise ?eyiz yoluyla Kütahya, Simav, Tav?anl? ve Emet'i ald?.^[98] Balkan ve Avrupa devletlerinin Osmanl?'n?n Avrupa y?nündeki ilerlemesini durdurma ?abalar? I. Kosova Muharebesi ile devam etti. Osmanl?, sava??n kazanan? oldu. Fakat I. Murad, sava??n bitmesinin ard?ndan yaral? bir asker taraf?ndan sava? meydan?nda han?erlendi ve ?ldürüldü.^[99]

I. Murad'?n I. Kosova Sava?? sonras?nda ?lmesi üzerine Osmanl? taht?na daha sonralar? Y?ld?r?m Bayezid ismiyle de an?lacak olan I. Bayezid ge?ti. I. Bayezid, Balkanlar'?n yan? s?ra Anadolu'da da siyasi birlik sa?lama ?abas?na giri?ti. Bu kapsamda Ayd?no?ullar?, Germiyano?ullar?, Hamito?ullar?, Mente?eo?ullar? ve Saruhano?ullar? beyliklerini topraklar?na katt?.^[100] 1392'de Candaro?ullar? topraklar?n? ele ge?irdi.^[101] Saltanat? süresince d?rt kez ?stanbul'u abluka alt?na ald?. Bunlardan ü?üncüsünü 1396 y?l?nda yapt?, fakat Ha?l? ordusunun Ni?bolu'ya kadar gelmesi üzerine ablukay? kald?rd?.^[102] Eylül 1396'da yap?lan Ni?bolu Sava??'n? kazand?.^[103] Sava??n ard?ndan ?stanbul'u d?rdüncü kez abluka alt?na ald? fakat bu ablukay? da do?uda beliren Timur tehlikesi sebebiyle kald?rd?.^[104] ?in'e sefer düzenlemek isteyen ve bat?s?nda gü?lü bir devlet bar?nd?rmak istemeyen Timur, daha ?nceleri sava?arak yenilgiye u?ratt??? Karakoyunlu ile Celayir?li hükümdarlar?n?n Osmanl?'ya s???nmas?n? ve istedi?i ?artlar?n kabul edilmemesini ileri sürerek Osmanl?'ya uyar?larda bulundu. I. Bayezid ile aralar?nda ge?en baz? hakaret dolu mektupla?malar?n ard?ndan Timur, Osmanl?'ya sava? ilan etti. ?ki büyük ordu, Ankara'n?n ?ubuk Ovas?'nda kar??la?t?. 1402'de yap?lan Ankara Sava??'nda Y?ld?r?m Bayezid, kendisine ba?l? Türk beylerinin Timur'un taraf?na ge?mesinin de etkisi ile yenilgiye u?rad? ve o?ullar?ndan Mustafa ve Musa ile birlikte Timur'a esir dü?tü.^[100]^[105] Y?ld?r?m, 1403'te Ak?ehir'de ?ldü.^[105] Timur, Y?ld?r?m'?n ?lümü üzerine o?lu Musa'y? serbest b?rakt?.^[105]

Y?ld?r?m Bayezid'in esir dü?mesi ve esaret hayat?ndaki ?lümünden sonra, o?ullar? ?sa, Mehmed, Musa ve Süleyman aras?nda taht kavgalar? ba?lad?. Fetret Devri ad?yla bilinen d?nemin ba??nda Timur, Y?ld?r?m taraf?ndan ele ge?irilen Anadolu beylerine eski topraklar?nda yeniden ba??ms?z beylikler kurdurdu.^[105] Taht?n sahibi olmak i?in ?ehzadeler aras?nda yap?lan mücadelelerde ilk olarak Musa, ?sa taraf?ndan mücadelenin d???na at?ld? ve ilk olarak Germiyano?ullar?'na, ard?ndan Karamano?ullar?'na s???nd?.^[105] 1406 y?l?nda ?sa, Mehmed'in taraf?n? tutan askerler taraf?ndan ?ldürüldü.^[105] B?ylece mücadele Süleyman ve Mehmed aras?nda devam etmeye ba?lad?; Süleyman, devletin Rumeli yakas?n?n; Mehmed ise Anadolu yakas?n?n y?neticisi oldu.^[105] ?ki karde? aras?nda süren ?at??malar s?ras?nda Musa, yeniden harekete ge?ti ve 1411'de Süleyman ?elebi'nin bulundu?u Edirne'ye bask?n yapt?.^[105] Ayn? y?l Süleyman ?ldürüldü. 1411'den sonra ?arp??malar, Mehmed ve Musa aras?nda sürmeye ba?lad?.^[105] ?ki karde? aras?ndaki mücadele, 1413 y?l?nda Mehmed'in Musa'y? ?ldürtmesi ile sonland? ve Fetret Devri noktalanm?? oldu. Ayn? y?l Mehmed, Osmanl? taht?na oturdu.

I. Mehmed, saltanat? s?ras?nda Ankara Sava?? sonras? Anadolu'da yitirilen topraklar?n bir?o?unu yeniden ele ge?irdi.^[105] D?neminde Venedikliler ile yap?lan ilk deniz sava?? ba?ar?s?zl?kla sonu?land?.^[106] ?eyh Bedrettin, B?rklüce Mustafa ve Torlak Kemal isyanlar?n? bast?rd?. Saltanat?n sonlar?nda, Timur taraf?ndan esir edilen ve karde?i Mustafa oldu?unu iddia eden bir ki?inin kendisini Osmanl? padi?ah? ilan etmesi üzerine, bu sorun ile u?ra?t? ve Mustafa'n?n üzerine yürüdü. Mustafa, yenilmesinin üzerine Bizans'a s???nd?.^[107] I. Mehmed, 1421 y?l?na gelindi?inde ?ldü.^[105] I. Mehmed, Fetret Devri'ni sonland?rd??? i?in baz? tarih?iler taraf?ndan "Osmanl?'n?n ikinci kurucusu" olarak kabul edilir.

I. Mehmed'in ?lümü üzerine tahta II. Murad ??kt?. I. Mehmed'in ?lümü üzerine Bizans taraf?ndan serbest b?rak?lan Mustafa, II. Murad'?n saltanat?n?n ba??nda Düzmece Mustafa ?syan? olarak bilinen isyan? ??kard?. Mustafa, 1422'de yakaland? ve idam edilerek isyan sonland?r?ld?.^[108] II. Murad, ayn? y?l ?stanbul'u ku?att? fakat ba?ar?l? olamad?.^[109] ?ki taraf da teknolojik bak?mdan tamamen birbirine e?itti ve Türkler "bombard?man ta?lar?n? almak i?in" barikat kurmak zorunda kalm??lard?.^[109] Yine ayn? y?l, karde?i Kü?ük Mustafa da tahta ge?mek i?in isyan etti. ?syan, birka? ay i?inde bast?r?ld?.^[110] D?neminde, Ayd?no?ullar?, Germiyano?ullar?, Mente?eo?ullar? ve Tekeo?ullar? tamamen Osmanl? egemenli?i alt?na girdi.^[111] 1444'te Macarlar ile Edirne-Segedin Antla?mas?'n? imzalad?. Antla?maya g?re, taraflar?n 10 y?l boyunca sava?mamalar? kararla?t?r?ld?.^[112] Bar???n hemen ard?ndan, ya?ad??? buhranlar ve s?k?nt?lar yüzünden Manisa'ya ?ekildi ve yerini, kendi iste?i ile 12 ya??ndaki o?lu II. Mehmed'e b?rakt?.^[113] Osmanl? taht?na henüz 12 ya??ndaki bir ?ehzadenin ge?mesini f?rsat olarak de?erlendiren Ha?l? birli?i, Edirne-Segedin Antla?mas?'n? yok sayarak Osmanl?'ya sava? a?t?. Kas?m 1444'te ger?ekle?tirilen Varna Muharebesi i?in II. Murad tekrar ordunun ba??na ge?ti ve bu muharebeyi kazand?.^[113] Ancak sava??n hemen ard?ndan tekrar tahta ge?medi, II. Mehmed'in ikinci kez tahta ge?mesi 1446 y?l?nda ger?ekle?ti. 1448'de Osmanl?'n?n Balkan hakimiyetine son vermek amac?yla kendisine sald?ran Eflak ve Macaristan ordular? ile II. Kosova Muharebesi'ni yapt? ve muharebenin kazanan? oldu.^[114] 1451 y?l?na gelindi?inde ?ldü.^[115] ?lümünün üzerine tahta tekrar o?lu II. Mehmed ge?ti.

Yükselme (1453-1683)

Yay?lma ve doruk noktas? (1453-1566)

Babas?n?n ?lümü üzerine tahta ??kan II. Mehmed, ilk i? olarak babas?n?n Venedikliler, Cenevizler, Macarlar ve S?rplar ile yapt??? bar?? anla?malar?n? yeniledi.^[116] Ard?ndan ?stanbul'u ku?att?. Yakla??k iki ayl?k yo?un bir ku?atman?n ard?ndan, 29 May?s 1453'te ?ehri fethetti. 1058 y?ll?k Do?u Roma ?mparatorlu?u'nu y?kt?. ?slam dünyas?nda büyük bir itibar kazanan Osmanl?lar, Ortodoks Kilisesi'ni de himayesi alt?na ald?. Bu ?nemli fetih, tarih?ilerin bir?o?u taraf?ndan Orta ?a?'?n sonu ve Yeni ?a?'?n ba?lang?c? say?lan olaylardan biri olarak kabul edilir. II. Mehmed, fetihten sonra Fatih unvan?yla an?lmaya ba?land?.

II. Mehmed, 1460'ta Mora Despotlu?u'na, 1461'de ise Trabzon Rum ?mparatorlu?u'na son verdi. Balkanlar'da Osmanl? topraklar?n? geni?letmeye devam etti. 1468'de, Karamano?ullar? Beyli?i'ni ortadan kald?rd?. Karamano?ullar?'n? koruyan ve Venedik'le i? birli?i yapan Akkoyunlu hükümdar? Uzun Hasan'? 1473'teki Otlukbeli Sava??'nda yendi. B?ylece devletin s?n?rlar?n? F?rat Nehri'nin bat?s?ndaki Anadolu topraklar?na kadar geni?letmi? oldu. Girit hari? Ege Denizi'ndeki tüm adalarda Venedik hakimiyetini sonland?rd?. Sadrazam Gedik Ahmed Pa?a'n?n Toroslar'? ve Akdeniz k?y?lar?n? ele ge?irmesiyle Meml?k Devleti ile s?n?r kom?usu oldu. Yine Gedik Ahmed Pa?a'n?n K?r?m'a yapt??? seferler ile Kefe, Sudak ve K?r?m Hanl??? Osmanl? himayesine girdi. B?ylece Karadeniz'deki Ceneviz hakimiyeti sonland?r?ld? ve Karadeniz, bir Türk g?lü haline geldi.

II. Mehmed'in ?lümünde Osmanl? ?mparatorlu?unun s?n?rlar?n? g?steren harita

E?itim, kültür ve bilime de olduk?a ?nem veren Fatih Sultan Mehmed, in?aat? 1462 ile 1470 y?llar? aras?nda süren Sahn-? Seman Medresesi'ni kurmu? ve medreseye müderrislik yapmak i?in g?k bilimci Ali Ku??u'yu ?stanbul'a davet etmi?tir. Medreselerde Ali Ku??u taraf?ndan düzenlenen bir okutma plan?n?n oldu?u, hatta bunun “Kan?nname” ?eklinde yap?ld??? bilinmektedir. II. Mehmed, 1474'te Fatih Camii mihrab?n?n kenarlar?na yerle?tirtti?i, iki dolaba koyulan 800 cilt ile ba?lam?? bir kütüphane de kurmu?tur.

II. Mehmed, d?neminde ??kard??? kanunlar? Fatih Kanunnamesi ad?yla kitapla?t?rd?.^[117] 1480'de düzenlenen Otranto Seferi sonucunda Napoli Krall???'n?n elinde bulunan Otranto, Osmanl? topraklar?na kat?ld?. Fakat 1481'de, II. Mehmed'in bir sefer s?ras?nda ?lümü sonucunda sefer yar?m kald?. Osmanl? birliklerinin geri ?ekilmesi üzerine Otranto, Napoli Krall??? taraf?ndan yeniden ele ge?irildi.

II. Mehmed'in ?lümü üzerine tahta, Yeni?erilerin deste?ini alan II. Bayezid ge?ti. Fakat karde?i Cem Sultan, kendisinin padi?ahl???n? tan?mad?.^[118] B?ylece iki karde? aras?nda taht mücadelesi ba?lad?.^[119] Bayezid, Cem'i yenilgiye u?ratt?. Bunun üzerine Cem, s?ras?yla Meml?klar'a, Rodos ??valyeleri'ne ve papaya s???nd?.^[119] II. Bayezid, 1483'te Hersek'i, 1484'te Kili ve Akkerman'? Osmanl? topraklar?na katt?. D?neminde Meml?klar ile yap?lan sava? sonu?suz kald?.^[120] Cem'in 1495'te ?lümünden sonra Avrupa'da seferler yapmaya devam etti.^[119] Venedikliler ile 1499-1503 y?llar? aras?nda yapt??? sava?lar sonucunda devlete Modon, Koron, Navarin ve ?nebaht? limanlar?n? kazand?rd?; ülkeyi vergiye ba?lad?. 1500'lerin ba??nda gü?lenmeye ba?layan Safeviler, Anadolu'da ?ii mezhebini yaymak i?in ?al??maya ba?lad?. Bu ?al??malar sonucunda 1511'de Osmanl?'ya kar?? ?ahkulu ?syan? ??kt?.^[121] ?syan, ayn? y?l ?ahkulu'nun yakalan?p ?ldürülmesi ile bast?r?ld?.^[122] Nisan 1512'de, yo?un bask?lar sonucunda taht? o?lu Selim'e b?rakmak zorunda kald?. Olaydan bir ay sonra ise ?ldü.

Daha sonradan Yavuz Sultan Selim ad?yla da an?lacak olan I. Selim, ilk olarak babas?n?n d?neminde ba?layan ?ii tehdidine kar?? mücadeleye giri?ti. Safevi hükümdar? ?ah ?smail ile 23 A?ustos 1514 y?l?nda yapt??? ?ald?ran Muharebesi'ni kazand? ve ülkenin ba?kenti Tebriz'e kadar ilerledi.^[123] 1515'te, Sadrazam Had?m Sinan Pa?a ?ncülü?ünde ger?ekle?en Turnada? Muharebesi ile Dulkadiro?ullar? Beyli?i'ni ortadan kald?rd? ve Anadolu'daki Türk siyasi birli?i tam anlam?yla sa?land?. Seferden sonra ?stanbul'a d?nen I. Selim, bundan sonra Meml?klar'a kar?? harekete ge?mek i?in planlar yapmaya koyuldu.

Suriye ?nlerine gelen I. Selim komutas?ndaki Osmanl? ordusu, A?ustos 1516'da Halep civar?nda Meml?k ordusunu Mercidab?k Muharebesi ile yenilgiye u?ratt?; Meml?k Sultan? Kansu Gavri sava? meydan?nda ?ldü. Bu durum üzerine Meml?k taht?na hemen II. Tomanbay ??kt?. Osmanl?lar, Aral?k 1516'daki Gazze Muharebesi ile Filistin'i ald?lar, Ocak 1517'de ise Ridaniye Muharebesi ile M?s?r'a dayand?lar. I. Selim, hemen be?-alt? gün sonra Meml?klar'a Kahire Muharebesi ile son darbeyi vurdu ve Kahire'nin dü?mesiyle birlikte Osmanl?lar ?ehre girdi; ayr?ca son Meml?k Sultan? II. Tomanbay da sava? alan?nda ?ldü. Meml?k Devleti y?k?ld? ve Suriye, Filistin, M?s?r, Hicaz gibi mühim yerler Osmanl?'n?n topraklar?na kat?ld?.^[124]^[125] Devlet, Hint Okyanusu'na a??lma olana??na kavu?tu.^[126] Yavuz Sultan Selim, bu sefer esnas?nda hi?bir hükümdar?n g?ze alamad??? bir i?i yaparak Sina ??lü'nü 13 günde ge?ti. Muhammed'in Kutsal Emanetler olarak kabul edilen e?yalar?n? ?stanbul'a getirtti ve hilafetin Osmanl? Hanedan?'na ge?mesini sa?lad?. B?ylece halife unvan?n? kullanan ilk Osmanl? padi?ah? olmu? oldu.^[33] 1520'de, bat?ya sefer düzenlemek amac?yla yola ??kt??? s?rada Tekirda?'?n ?orlu il?esinde ?ldü. D?neminde Osmanl? topraklar?n? 2,5 kat geni?letti, hazineyi a?z?na kadar doldurdu ve o?lu Süleyman'a i? kar???ks?z büyük bir devlet miras b?rakt?.

I. Süleyman'?n ?lümünde Osmanl? ?mparatorlu?unun s?n?rlar?n? g?steren harita

Babas?n?n ?lümü üzerine tahta ??kan I. Süleyman, Yavuz Sultan Selim'in tek erkek ?ocu?u oldu?u i?in herhangi bir i? kar???kl?kla kar??la?mad?. Saltanat?n?n ilk y?llar?nda Belgrad'? ve Rodos'u fethetti.^[127]^[128] 1526'da, Macaristan ordusu ile yapt??? Moha? Muharebesi sonucunda krall??? kendisine ba?l? bir hale getirdi. Ard?ndan 1529'da Avusturya'n?n ba?kenti olan Viyana'y? ku?att?, ancak ba?ar?s?z oldu.^[129] 1533'te Cezayir hükümdar? Barbaros Hayreddin Pa?a, ?stanbul'a geldi ve devlete ba?l?l???n? ilan ederek imparatorlu?un hizmetine girdi.^[130] Bir sonraki y?l ise kaptan-? derya olarak g?revlendirildi.^[130] Ayn? y?l Süleyman, Ba?dat ve Tebriz'i imparatorlu?un topraklar?na katt?.^[131] 1536'da Fransa ile ittifak kurdu;^[132] bu ittifak?n bir par?as? olarak yap?lan Nice ve Korsika ku?atmalar?n? yapt? (?talya Sava??).^[133]^[134] 1538'de, Barbaros Hayreddin Pa?a kumandas?ndaki Osmanl? donanmas?, Preveze a??klar?nda ger?ekle?en Preveze Deniz Muharebesi'nden zaferle ayr?ld?. 1540'ta Mora ve Dalma?ya k?y?lar? Osmanl?'ya kat?ld?. 1547'de, Kutsal Roma-Germen ?mparatorlu?u ile ?stanbul Antla?mas? imzaland?. 1560'ta Tunus'un Cerbe Adas? ele ge?irildi. 1565 y?l?nda Malta'y? ku?atsa da, ku?atma ba?ar?s?z oldu. I. Süleyman, 1566'da, 71 ya??nda 13. seferine ??kt? ve Zigetvar'a vard?. 7 Eylül 1566'da, Zigetvar'?n al?nmas?ndan bir gün ?nce ?ldü. ?lümünün ard?ndan tahta II. Selim ??kt?. I. Süleyman, Bat?'da Muhte?em Süleyman, Do?u'da ise Kanuni Sultan Süleyman olarak tan?nd?. Saltanat?n?n son y?llar?nda, ü? k?taya yay?lan imparatorlu?unun topraklar?nda ya?ayan insan say?s? 15 milyona ula?t?.^[135]^[136]

Krizler ve de?i?im (1566-1683)

Ferhat Pa?a Antla?mas? ile do?uda en geni? s?n?rlar?na ula?an Osmanl? ?mparatorlu?unun s?n?rlar?n? g?steren harita

Bu d?nem, Osmanl?lar?n büyük bir gü? olmaya devam etti?i, fakat eski gücünde olmad???n?n sinyallerini vermeye ba?lad??? d?nemdir. Osmanl?, yava? yava? Avrupal?lara kar?? prestij kayb? ya?ad?. 1606 y?l?nda imzalanan Zitvatorok Antla?mas?, bunun bir g?stergesidir. De?i?en ticaret yollar? ve geli?en Avrupa teknolojisi, Osmanl?lar?n Avrupal?lar kar??s?nda gü? kaybetmesine neden olmu?tur. Portekizlilerin Do?u Afrika ve Hindistan'da ticaret kolonileri kurmas?ndan sonra, Osmanl?lar bunun bitirilmesi gerekti?ini dü?ündü. Do?u Afrika'ya yap?lan seferlerdeki k?sm? ba?ar?lara ra?men, Hindistan'a yap?lan seferler ba?ar?l? olamad?.

Bu d?nemde yap?lan sava?lar, Avrupal?lara Osmanl?'n?n "yenilemez" olmad???n? g?stermi?tir. Her ne kadar ?nebaht? Deniz Muharebesi'nden sonra ?abucak toparlan?lm?? olsa da, Avrupal?lar Osmanl?'n?n yenilebilece?ini de anlam??t?r. Ruslara yap?lan seferler istenen etkiyi yapamad?. Hatta Molodi Muharebesi'nden sonra, Ruslar gü?lenmelerini h?zland?rarak sürdürmü?lerdir. Bu yüzden Duraklama D?nemi'nden itibaren Ruslar, Osmanl?lar da??lana kadar, Osmanl?lar?n en büyük dü?man? olacakt?r. 1593 y?l?ndaki Osmanl?-Avusturya Sava??, Osmanl?'y? hem ekonomik hem de asker? a??dan zay?flatt?. Asker eksikli?i giderilse de, ekonomik zay?fl?k Celali ve Yeni?eri ?syanlar?'na neden oldu. Nüfusun büyüklü?ü, ekonomik sorunlar? daha da büyüttü. IV. Murad d?neminde daha ?ok Safevilerle u?ra??ld?. Erivan ve Ba?dat tekrar al?nd? (Osmanl?-Safevi Sava??). Bu sava? sonunda imzalanan Kasr-? ?irin Antla?mas? ile Osmanl?'n?n da??l?ncaya kadarki do?u s?n?r? büyük ?l?üde belirlenmi? oldu.

Bu d?nemde, Osmanl? tarihinde ilk defa yeni?erilerin kald?r?lmas? gündeme geldi. Ancak bunu dü?ünen II. Osman (Gen? Osman), yeni?eriler taraf?ndan ?ldürüldü. 1656 y?l?nda K?prülü Mehmed Pa?a’n?n sadrazam olmas?yla Kad?nlar saltanat? sona erdi. Bu de?i?im, K?prülüler Devri'ni ba?latt?. Bu devirde Osmanl?, kaybetti?i gücünü az da olsa geri kazanm??t?r. 1683 y?l?ndaki II. Viyana Ku?atmas?'yla beraber Kutsal ?ttifak Sava?lar? ba?lad?.

Ayanlar ?a??: Duraklama ve Reform (1683-1827)

Bu d?nemde deneyimsiz ki?ilerin tahta ge?mesi ile merkez? y?netimin bozulmas? sonucu devlet y?netiminde otoritenin sars?lmas?, halk?n devlete olan güveninin azalmas?na ve i? isyanlar?n ??kmas?na neden olmu?tur. ?zellikle Yeni?eriler, art?k padi?aha kar?? gelmekteydi. Yeni?erilerdeki "Ocak, devlet i?indir." anlay??? "Devlet, ocak i?indir." anlay???na d?nü?mü?tür.

Avusturya ve ?ran seferleri sonucu olu?an ekonomik s?k?nt?lar, t?mar sisteminin bozulmas?, nüfus art???n?n yaratt??? sosyal hayattaki s?k?nt?lar ve ?a??n gerisinde kal?nmas? ile e?itim alan?ndaki bozulmalar sonucu devlet duraklama d?nemine girmi?tir. Co?rafi Ke?ifler ile eski ticaret yollar?n?n ?nem kaybetmesi, s?k padi?ah de?i?meleriyle ?ok verilen cülus bah?i?i ve yeni?erilerin artmas?yla verilen ulufe miktar?n?n da artmas? Osmanl? ekonomisini y?pratm??t?r.

26 Ocak 1699 tarihinde Kutsal Roma Cermen ?mparatorlu?u ile imzalanan Karlof?a Antla?mas?, Osmanl?-Kutsal ?ttifak Sava?lar?'n? bitirdi. Karlof?a Antla?mas?, Osmanl? ?mparatorlu?u'nun toprak kaybetti?i ilk antla?mad?r. Bu tarihten sonra Osmanl? Devleti'nin gerileme d?nemi ba?lam??t?r. Papa taraf?ndan Osmanl? Devleti'ne kar?? Kutsal Roma-Cermen ?mparatorlu?u, Avusturya, Lehistan, Rusya, Maltal? Sen Jean ??valyeleri ve Venediklilerden olu?an bir ittifak ile uzun süren sava?lar sonunda yorgun dü?en Osmanl? Devleti, Banat ve Teme?var hari? bütün Macaristan'? ve Erdel Prensli?i'ni Avusturya'ya, Ukrayna'n?n kuzeyini ve Podolya'y? Lehistan'a, Mora'y? ve Dalma?ya k?y?lar?n? da Venediklilere b?rakm??t?r.

Celali ayaklanmalar?, Osmanl? toprak düzenini büyük ?l?üde de?i?tirmi?, a??r vergiler yüzünden yerlerinden olan ?ift?ilerin topraklar? mültezimlerin ya da yerel y?neticilerin eline ge?mi?tir. Vergiler yüzünden borca giren k?ylüler, i?ledikleri topraklar? sonunda tefecilere kapt?rd?lar. Osmanl? toprak düzeninin bel kemi?i olan t?mar sistemi bozuldu. Büyük nüfus hareketleri ortaya ??kt? ve kentlere büyük g??ler oldu. Tar?msal üretim geriledi ve k?tl?k, tar?m ürünleri fiyatlar?n?n yükselmesine yol a?t?. On binlerce insan ya?am?n? yitirdi ve pek ?ok yerle?im yeri y?k?ma u?rad?. Osmanl?'da ilmiyenin bozulmas? da devleti geriletti. Avrupa'daki geli?melerin (Reform, R?nesans) takip edilmemesi Osmanl? i?in büyük bir dezavantaj olmu?tur.

Osmanl? Devleti'nin e?itim sisteminin bozulmas?n?n nedeni, Be?ik Ulemal??? denen sistemin ortaya ??km?? olmas?d?r. Bu sisteme g?re müderrislerin yeni do?an ?ocuklar?, do?du?u andan itibaren medrese ??retmeni say?l?yordu.

Osmanl?'da, ?stanbul'da g?rev yapan bir Tulumbac?lar heyeti

Lale Devri'nde yap?lan III. Ahmed ?e?mesi

1718 y?l?nda Avusturya ile imzalanan Pasarof?a Antla?mas? ile Osmanl? ?mparatorlu?u'nda "Lale Devri" ad? verilen d?nem ba?lam??t?r. III. Ahmed'in tahtta oldu?u bu d?nem, "zevk ve sefa devri" olarak da bilinir. Bu d?nemde devlette bir?ok yenilikler yap?lm??t?r: Avrupa ba?kentlerine el?ilikler g?nderilmi?, "Tulumbac?lar" ad? verilen yang?n s?ndürme ekipleri kurulmu?, ?i?ek hastal??? a??s? uygulanm??, ?ini at?lyeler ve ka??t fabrikalar? a??lm??, minyatür sanat?nda ilerleme kaydedilmi?tir. Bunun yan? s?ra, Avrupa'dan Said Efendi ve ?brahim Müteferrika taraf?ndan matbaa getirilmi? ve Osmanl? matbaa ile tan??m??t?r. Bu d?nemde Sultan III. Ahmed taraf?ndan Topkap? Saray? ve Yeni Camii'nde birer kütüphane ve üsküdar'da da padi?ah?n ad?n? ta??yan "III. Ahmed ?e?mesi" yap?lm??t?r. Bu d?nemde halk?n büyük bir b?lümü zor durumdayken, ?stanbul'da baz? devlet yetkililerinin rahat ya?amalar? ve e?lenceye dü?kün olmalar? baz? huzursuzluklara yol a?m?? ve 1730'da Patrona Halil Ayaklanmas? ile birlikte III. Ahmed tahttan indirilmi?, Lale Devri de sona ermi?tir.

Bu d?nemde ya?anan di?er ?nemli olaylar

Asker? Yenilgiler

Banat'?n ve Belgrad'?n (1717-1739) ge?ici olarak kaybedilmesinin yan? s?ra, Tuna ve Sava üzerindeki Osmanl? s?n?r? 18. yüzy?lda sabit kald?. Ancak Rus geni?lemesi büyük ve büyüyen bir tehdit olu?turuyordu. Buna g?re, ?sve? Kral? XII. Karl, Orta Ukrayna'da 1709 Poltava Muharebesi'nde (1700-1721 Büyük Kuzey Sava??'n?n bir par?as?) Ruslar taraf?ndan yenilgiye u?rat?lmas?n?n ard?ndan Osmanl? ?mparatorlu?u'nda bir müttefik olarak kar??land?. Charles XII, Osmanl? Padi?ah? III. Ahmed'i ikna etti. Bo?dan'da 1710-1711 Prut Sava??'nda Osmanl? zaferiyle sonu?land?.^[137]

1716-1718 Osmanl?-Avusturya Sava??'ndan sonra, Pasarof?a Antla?mas?, Banat, S?rbistan ve "A?a?? Eflak"?n (Oltenia) Avusturya'ya kayb?n? do?rulad?. Antla?ma ayr?ca Osmanl? ?mparatorlu?u'nun savunmada oldu?unu ve Avrupa'da daha fazla sald?rganl?k g?sterme olas?l???n?n dü?ük oldu?unu ortaya koydu. 1739'da Belgrad Antla?mas? ile sona eren Avusturya-Rus-Türk Sava?? (1735-1739), Kuzey Bosna, Habsburg S?rbistan (Belgrad dahil), Oltenia ve güney b?lgelerinin Osmanl? taraf?ndan geri al?nmas?yla sonu?land?. Ama imparatorluk K?r?m Yar?madas?'n?n kuzeyinde bulunan Azak liman?n? Ruslara kar?? kaybetti. Bu antla?madan sonra Osmanl? ?mparatorlu?u, Avusturya ve Rusya'n?n Prusya'n?n yükseli?i ile u?ra?mak zorunda kalmas? nedeniyle bir nesil bar???n tad?n? ??karabildi.

?stanbul Teknik üniversitesi gibi yüksek ??retim kurumlar?n?n kurulmas? da dahil olmak üzere e?itim ve teknolojik reformlar ger?ekle?ti. 1734'te Bat? tarz? top?u y?ntemlerini ??retmek i?in bir top?u okulu kuruldu, ancak ?slam din adamlar? teodise gerek?esiyle ba?ar?yla itiraz etti. 1754'te top?u okulu yar? gizli olarak yeniden a??ld?.^[138] 1726'da ?brahim Müteferrika, Sadrazam Nev?ehirli Damad ?brahim Pa?a'y? Ba?müftü olarak ikna etti ve din adamlar?n?n matbaan?n verimlili?ine ili?kin g?rü?leri ve daha sonra Müteferrika'ya (baz? hattatlar?n ve din? liderlerin muhalefetine ra?men) Sultan III. Ahmed Müteferrika'n?n matbaas? ilk kitab?n? 1729'da yay?nlad? ve 1743'te her biri 500 ila 1.000 kopya olan 23 cilt halinde 17 eser yay?nlad?.^[139]^[140]

Kuzey Afrika'da ?spanya, Cezayir'in ?zerk Deyli?i'nden Oran'? fethetti. Oran Beyi Cezayir'den bir ordu ald?, ancak Oran'? geri alamad? ; ku?atma 1.500 ?spanyol'un ve hatta daha fazla Cezayirli'nin ?lümüne neden oldu. ?spanyollar da bir?ok Müslüman askeri katletti. 1792'de ?spanya Oran'? terk ederek o b?lgeyi Cezayir Deyli?i'ne satt?.

1768'de Rus destekli Ukraynal? Haidamakas, Polonya konfederasyonlar?n? takip ederek, Ukrayna'n?n Besarabya s?n?r?nda Osmanl? kontrolündeki bir kasaba olan Balta'ya girdi, vatanda?lar?n? katletti ve kasabay? yak?p kül etti. Bu eylem, Osmanl? ?mparatorlu?u'nu 1768-1774 Osmanl?-Rus Sava??'na k??k?rtt?. 1774 tarihli Kü?ük Kaynarca Antla?mas? sava?? sona erdirdi ve Osmanl? kontrolündeki Eflak ve Bo?dan eyaletlerinin Hristiyan vatanda?lar?na ibadet ?zgürlü?ü sa?lad?. 18. yüzy?l?n sonlar?nda, Rusya ile yap?lan sava?larda bir dizi yenilgiden sonra, Osmanl? ?mparatorlu?u'ndaki baz? insanlar, I. Petro'nun reformlar?n?n sona erdi?i sonucuna varmaya ba?lad?lar. Ruslara bir avantaj sa?lam??t? ve Osmanl?lar daha fazla yenilgiden ka??nmak i?in Bat? teknolojisine ayak uydurmak zorunda kalacakt?.

III. Selim (1789-1807) orduyu modernize etmek i?in ilk büyük giri?imleri yapt?, ancak reformlar? din? liderler ve Yeni?eriler taraf?ndan engellendi. Ayr?cal?klar?n? k?skanan ve de?i?ime ?iddetle kar?? ??kan Yeni?eriler isyan etti. Selim'in ?abalar? taht?na ve hayat?na mal oldu, ancak 1826'da Yeni?eri Oca??'n? ortadan kald?ran halefi dinamik II. Mahmud taraf?ndan g?rkemli ve kanl? bir ?ekilde ??züldü.

S?rp ?syanlar? (1804-1815), Do?u Sorunu s?ras?nda Balkanlar'da bir ulusal uyan?? d?neminin ba?lang?c?na i?aret ediyordu. 1811'de el-Suud ailesi taraf?ndan y?netilen Arabistan'?n k?ktendinci Vahhabileri, Osmanl?lara kar?? ayakland?. Vahhabi isyanc?lar? yenemeyen Bab?ali, M?s?r Eyaleti valisi (valisi) Kavalal? Mehmed Ali Pa?a'y? Arabistan'? geri almakla g?revlendirdi ve 1818'de Diriyah Emirli?i'nin y?k?lmas?yla sona erdi. S?rbistan'?n egemenli?i kendi hanedanl??? alt?nda kal?tsal bir monar?i olarak kabul edildi.^[141]^[142] 1821'de Yunanlar Sultan'a sava? ilan etti. Bir sapt?rma olarak Bo?dan'da ortaya ??kan bir isyan?, Korint K?rfezi'nin kuzey k?sm?yla birlikte Osmanl? ?mparatorlu?u'nun ba??ms?zl???n? kazanan ilk par?alar? olan Mora Yar?madas?'ndaki ana devrim izledi. 1830'da Frans?zlar Cezayir Deyli?i'ni i?gal etti. 21 gün süren kampanya, 5.000'den fazla Cezayir askeri ve yakla??k 2.600 Frans?z askeri zayiat? ile sonu?land?.^[143] Frans?z i?galinden ?nce Cezayir'in toplam nüfusu büyük olas?l?kla 3.000.000 ile 5.000.000 aras?ndayd?.^[144] 1873'te Cezayir'in nüfusu (yeni gelen birka? yüz bin Frans?z yerle?imci hari?) 2.172.000'e dü?tü.^[145] 1831'de Mehmed Ali Pa?a, Sultan'?n Yunan isyan?n? bast?rmak i?in asker? yard?m g?ndermesi kar??l???nda kendisine s?z verdi?i Büyük Suriye ve Girit valiliklerini vermeyi reddetmesi nedeniyle Sultan II. Mahmud'a isyan etti. (1821-1829) Ve sonunda Yunanistan'?n resm? ba??ms?zl??? ile sona erdi. 1827'de Navarin Deniz Muharebesi'nde donanmas?n? kaybeden Mehmed Ali Pa?a i?in maliyetli bir giri?imdi. B?ylece 1831-1833 Osmanl?-M?s?r Sava?? ba?lad?. O?lu ?brahim Pa?a komutas?ndaki Pa?a, Anadolu'ya ilerlerken Osmanl? Ordusunu yendi ve ba?kent ?stanbul'un 320 km (200 mil) yak?n?nda Kütahya ?ehrine ula?t?. ?aresizlik i?inde Sultan II. Mahmud, imparatorlu?un geleneksel ezeli rakibi Rusya'dan yard?m istedi ve ?mparator I. Nikolay'dan kendisine yard?m etmesi i?in bir seferi kuvveti g?ndermesini istedi. Ruslar, Hünkar ?skelesi Antla?mas?'n?n imzalanmas?na kar??l?k, ?brahim Pa?a'y? ?stanbul'a do?ru ilerlemekten cayd?ran seferi kuvveti g?nderdi. 5 May?s 1833'te imzalanan Kütahya Antla?mas? hükümlerine g?re , Mehmed Ali Pa?a, vilayetlerin () valisi (valisi) yap?lmas? kar??l???nda Sultan'a kar?? yürüttü?ü seferden vazge?meyi kabul etti. Girit, Halep, Trablus, ?am ve Sayda (son d?rdü modern Suriye ve Lübnan'dan olu?uyor.) ve Adana'da vergi toplama hakk? verilmi?tir. Rus müdahalesi olmasayd?, Sultan II. Mahmud devrilme riskiyle kar?? kar??ya kalabilirdi ve Mehmed Ali Pa?a yeni padi?ah bile olabilirdi. Bu olaylar, Bab?ali'nin kendisini korumak i?in yabanc? gü?lerin yard?m?na ihtiya? duydu?u tekrar eden bir kal?b?n ba?lang?c?n? i?aret ediyordu.

1839'da Bab?ali, fiilen ?zerk olana kaybettiklerini geri almaya ?al??t?, ancak hukuken hala M?s?r'?n Osmanl? Eyaleti, ancak gü?leri ba?lang??ta yenildiler ve bu da 1840 Do?u Krizine yol a?t?. Mehmed Ali Pa?a'n?n Fransa ile yak?n ili?kileri vard? ve onun M?s?r Sultan? olma ihtimali geni? bir kesim taraf?ndan tüm Levant'? Frans?z nüfuz alan?na sokmak olarak g?rülüyordu. Bab?ali'nin Mehmed Ali Pa?a'y?, Britanya ?mparatorlu?u'nu ve Avusturya ?mparatorlu?u'nu yenmekte aciz oldu?unu kan?tlad??? i?in asker? yard?m sa?lad? ve 1839-1841 Osmanl?-M?s?r Sava??, Osmanl? zaferi ve M?s?r Eyaleti ve Levant üzerindeki Osmanl? egemenli?inin restorasyonu ile sona erdi.

19. yüzy?l?n ortalar?na gelindi?inde Osmanl? ?mparatorlu?u "Avrupa'n?n hasta adam?" olarak adland?r?l?yordu. ü? hükümdar devleti - S?rbistan Prensli?i, Wallachia ve Moldavia - 1860'lar ve 1870'lerde de jure ba??ms?zl??a do?ru ilerledi.

Gerileme ve Modernle?me Hareketleri (1828-1908)

Osmanl?'daki gerileme d?nemi, Osmanl? tarihinde Karlof?a Antla?mas?’ndan (1699) ba?layarak Ya? Antla?mas?'na kadar (1792) ge?en süreye denir. Bu d?nemin sonlar?na do?ru Osmanl? Devleti'ne Avrupal?lar taraf?ndan "Hasta Adam" denmeye ba?lanm??t?r. ?ünkü bu d?nemde Osmanl? Devleti büyük oranda toprak kay?plar? ya?am??t?r.

Bu d?nemde Osmanl? Devleti, Karlof?a ve ?stanbul Antla?malar? ile kaybedilen yerleri geri almak ve mevcut topraklar? korumak amac?yla bat?da Avusturya ve Venedik, kuzeyde Rusya ve do?uda ?ran ile sava?lar yapm??t?r.

Bu yüzy?lda Avrupa'dan geri kal?nd??? Pasarof?a Antla?mas?'ndan itibaren kabul edilmi? ve yap?lan ?slahatlarda Avrupa ?rnek al?nm??t?r.

Bu yüzy?l ba?lar?nda Osmanl? Devleti, kaybetti?i topraklar? geri alarak Avrupa'da tutunmay? ve eski gücünü korumay? ama?lam??t?r. Ancak bir süre sonra bu amac?na ula?amayaca??n? anlay?nca elindeki topraklar? koruma politikas? izlemeye ba?lam??t?r. Osmanl?, imparatorlu?u modernle?tirmek ve Rusya'ya kar?? korunmak i?in Britanya ile Hünkar ?skelesi Antla?mas?'n? (1833) imzalam??t?r.^[146]

3 Kas?m 1839'da, Sultan Abdülmecid d?neminde, Hariciye Naz?r? Koca Mustafa Re?id Pa?a taraf?ndan Gülhane Park?'nda okunan Tanzimat Ferman? ile birlikte Osmanl?, Bat?l?la?ma yolunda ilk ad?m?n? atm??t?r. 18 ?ubat 1856 tarihinde ise, Tanzimat'?n ilan?ndan sonraki uygulamalarla ilgili olarak ?zellikle gayrimüslimlere yeni haklar tan?yan Islahat Ferman? ilan edildi.

23 Aral?k 1876'da II. Abdülhamid taraf?ndan ilan edilen I. Me?rutiyet ile demokrasi yolunda büyük bir ad?m at?lm??, Osmanl?'da ilk defa padi?ah?n yetkileri s?n?rland?r?lm?? ve bu da anayasal monar?i rejiminin ilk d?nemi olarak kay?tlara ge?mi?tir. Ancak bu süre? ?ok uzun sürmedi. I. Me?rutiyet, II. Abdülhamid'in 1877-78 Osmanl?-Rus Sava??'ndaki yenilgiyi gerek?e g?stererek Meclis-i Mebusan'? kapatmas?yla 1878'de son bulmu?tur. 1908 y?l?nda II. Abdülhamid taraf?ndan tekrar me?rutiyet y?netimine ge?ilmi? (II. Me?rutiyet), ancak bu da büyük sorunlara neden olmu?tur.

13 Nisan 1909 tarihinde (Rumi 31 Mart 1325) me?rutiyet aleyhtar? olan bir grup taraf?ndan bir darbe te?ebbüsü (31 Mart Vakas?) yap?lm??, bu isyanda bir?ok sivil ve asker hayat?n? kaybetmi? ve Sultan II. Abdülhamid tahttan indirilip yerine V. Mehmed Re?ad getirilmi?tir.

Bu d?nemde ya?anan di?er ?nemli olaylar

1806-1812 Osmanl?-Rus Sava?? ve Bükre? Antla?mas? (1812)
1828-1829 Osmanl?-Rus Sava?? ve Edirne Antla?mas? (1829)
Mehmet Ali Pa?a ?syan?
K?r?m Sava?? (1853-1856)
93 Harbi (1877-1878 Osmanl?-Rus Sava??), Ayastefanos Antla?mas? ve Berlin Antla?mas? (1878)
D?meke Sava?? (1897 Osmanl?-Yunan Sava??)

Da??lma (1908-1922)

?talyan donanmas? Trablus'u ku?at?yor (Trablusgarp Sava?? - 1911)

6. Osmanl? Ordusu askerleri Irak'taki Kut'ül Amare Ku?atmas? s?ras?nda (I. Dünya Sava?? - 1916)

Sevr Antla?mas?'na g?re Osmanl? Devleti'nin payla??lmas?

Osmanl? Devleti, Avrupal? devletlerin kendi aralar?ndaki ??kar ?at??malar?ndan yararlan?p denge politikas? izleyerek varl???n? uzun süre korumay? ba?arm??t?r. Ancak da??lmay? ?nlemek i?in Osmanl? devlet y?netiminde ?slahata y?nelik ?al??malar yap?lm?? ise de, Avrupa'da ??kan isyanlar ve uzun süren Rus sava?lar? ile iyice y?pranm??t?.

1911 y?l?nda ?talyan ordular?n?n s?mürge amac?yla Kuzey Afrika ülkesi Libya'ya sald?rmalar? sonucu Osmanl? Devleti ile ?talya aras?nda Trablusgarp Sava?? yap?ld?. Sava? sonunda imzalanan U?i Antla?mas? ile birlikte Osmanl?, son Kuzey Afrika topra??n? da kaybetti. Ancak tam bu s?rada da Avrupa'da Balkan Sava?lar? patlak verdi.

1789 Frans?z Devrimi'nden sonra dünyada yay?lan milliyet?ilik ak?m?n?n etkisinden Osmanl? Devleti de nasibini ald?. Balkan Sava?lar? sonucunda bir?ok Balkan ülkesi, Osmanl?'dan ayr?larak ba??ms?zl???n? ilan etti.

1914 y?l?nda, Avusturya-Macaristan ?mparatorlu?u ar?idükü Franz Ferdinand'?n Saraybosna'da bir S?rp milliyet?isi taraf?ndan suikasta u?ray?p ?ldürülmesinden sonra I. Dünya Sava?? ba?lad?. Osmanl? Devleti, Almanya ile Avusturya-Macaristan ?mparatorlu?u'nun yan?nda sava?a dahil oldu. Bu sava?ta bir?ok cephede sava?an Osmanl? Devleti büyük kay?plar verdi ve sava?, 1918 y?l?nda ?tilaf Devletleri'nin zaferiyle sona erdi.

30 Ekim 1918 tarihinde Osmanl? ?mparatorlu?u, ?tilaf Devletleri ile Bahriye Naz?r? Rauf Bey arac?l???yla Limni Adas?'n?n Mondros Liman?'nda Mondros Mütarekesi'ni imzalad?. ?ok ge?meden ?tilaf Devletleri, Osmanl?'n?n ba?kenti ?stanbul'a i?gal etmek i?in ula?t?. O gün ?tilaf filosundan, ?o?u ?ngiliz 3000 civar? asker karaya ??kt?. ?stanbul'da ?e?itli resm? ve gayriresm? binalara yerle?tirildiler. Beyo?lu ve Rumeli yakas? ?ngilizlerin, ?stanbul yakas? Frans?zlar?n ve Anadolu yakas? ?talyanlar?n kontrolüne b?rak?lm??t?. ??gal komutan? Maitland Wilson, Beyo?lu'ndaki ?ngiliz K?z Lisesi'nde t?renle karargah kurdu. Ve koca ?ehir i?gal edilmeye ba?land?. Baz? milletvekilleri tutuklan?p sürgüne g?nderildi ve Meclis-i Meb?san kapat?ld?.

Ya?anan tüm bu olaylar ve Osmanl? ?mparatorlu?u'nun i?inde oldu?u bu k?tü vaziyet, ba??ms?zl?k kazanma tutkusuyla giri?ilecek olan Türk Kurtulu? Sava??'n?n ba?lamas?na neden oldu.

23 Nisan 1920 tarihinde Ankara'da Türkiye Büyük Millet Meclisi kuruldu. Ard?ndan, i?galci kuvvetlere kar?? yap?lan Kurtulu? Sava?? (1919-1922) ba?ar?ya ula?t?. 1 Kas?m 1922 tarihine gelindi?inde ise, Türkiye Büyük Millet Meclisi taraf?ndan 308 numaral? kararname^{[dn 6]} ile 623 y?ll?k Osmanl? saltanat? kald?r?ld?, son padi?ah VI. Mehmed Vahdettin yurt d???na sürgün edildi ve Osmanl? ?mparatorlu?u tarihe kar??t?.

?tilaf Devletleri'nin ?stiklal Caddesi'ndeki ge?it t?reni (?stanbul'un ??gali)

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun 1920'deki s?n?rlar?

Son Osmanl? padi?ah? VI. Mehmed Vahdettin'in ?stanbul'dan ayr?lmas? (1922)

Devlet yap?s?

Osmanl? ?mparatorlu?u, kuruldu?undan itibaren bir monar?iydi. ?ok uzun zaman mutlak monar?i, k?sa zaman aral?klar?nda anayasal monar?i ülkede yürürlükte kald?. Sultan, hiyerar?ik Osmanl? sisteminde ve siyasi, asker?, hukuki, sosyal ve ?e?itli ba?l?klarda en üstteydi. Saltanat?na me?ruiyet sa?lanmas? i?in teorik olarak sadece Allah?a ve yerine getirmesi gereken "Allah’?n yasalar?"na (?slam’daki ?eriat) kar?? sorumlu oldu?u ileri sürüldü. Bu me?ruiyet ?abas?na g?re onun ilahi g?revi, ?ran-?slam gelene?inde hükümdarlara addedilen "Allah’?n yeryüzündeki g?lgesi" (zill Allah fi’l-alem) ve "yeryüzünün halifesi" (halife-i ru-yi zemin) olmakt?.^[147] Tüm devlet dairesi onun hükmündeydi ve verdi?i her karar, ferman ad? verilen kararnamelerde yay?mlan?rd?. Ba?komutand? ve tüm yurttaki resm? unvan?yd?.^[148] 1453'te, ?stanbul’un Fethi’nden sonra kendilerini Roma ?mparatorlu?u’nun varisi olarak g?rürlerdi. Bu nedenle ara s?ra Kayser ve ?mparator unvan?n? kullan?rlard?.^[147]^[149]^[150] 1517’de, M?s?r’?n Fethi’nden sonra Yavuz Sultan Selim, "halife" unvan?n? da benimsedi. Yak?n zamanlarda Osmanl? hükümdarlar? tahta ??kmada Avrupa hükümdarlar?n?n ta? giyme t?renlerine e?de?er olarak Osman’?n K?l?c? ile ku?at?l?rd?.^[151] Ku?at?lmayan sultan?n ?ocuklar? verasete uygun de?ildi.^[152]

Teoride ve ilkelerde salt olmas?na ra?men, uygulamada padi?ah?n yetkileri s?n?rl?yd?. Siyasi kararlarda hanedan?n ?nemli üyelerinin g?rü? ve tutumlar?n? dikkate al?rd?, bürokratik ve asker? kurulu?larda ayn? zamanda din? liderlerdi.^[148] 17. yüzy?ldan bu yana, imparatorluk uzun süren durgunluk d?nemine girdi, bu d?nemde sultanlar ?ok gü?süzle?tiler. Bir?o?u, gü?lü Yeni?eri Oca?? taraf?ndan tahttan indirildi. Tahta ge?mesi yasakl?^[153] olmas?na ra?men Harem -?zellikle hükümdar?n annesi (Valide sultan olarak da bilinir)-, sahne arkas? ?nemli politik rollerde kad?nlar saltanat? d?nemi boyunca etkili oldu.^[154]

Sultanlar?n azalan gü?leri, ilk sultanlar?n ve sonrakilerin saltanat uzunluklar?n?n farkl?l???ndan dolay? kan?tland?. I. Süleyman, imparatorlu?u 16. yüzy?lda doruk noktas?na ??karan ve 46 y?ll?k saltanat? olan, Osmanl? tarihinin en uzun süre tahtta kalan padi?ah?yd?. Onu 39 y?ll?k saltanat?yla IV. Mehmed ve 38 y?ll?k saltanat?yla Orhan Gazi takip etmektedir. V. Murad, 19. yüzy?l gerileme d?nemine hükmeden, kay?tlardaki en k?sa saltanatl? padi?ah idi; saltanat? sadece 93 gün sürdü.

Parlamenter monar?i, V. Murad'?n varisi II. Abdülhamid zaman?nda I. Me?rutiyet ile resm?le?ti.^[155]

Divan-? Humayun

Osmanl? Devleti kuruldu?unda bir divan vard? ve belli ba?l? üyeleri bulunmaktayd?. Bunlar: Padi?ah, Vezir-i Azam, Kazasker, Defterdar, ?eyhülislam, Kaptan-? Derya ve Ni?anc? idi.

Fatih Sultan Mehmed'den sonra Vezir-i Azamlar?n g?rü?lerini daha rahat s?ylemesi i?in padi?ahlar toplant?lar? arka tarafta bir b?lümden izlemi? ve divana Vezir-i Azam ba?kanl?k yapm??t?r. Bu meclis, Osmanl? Devleti'nin y?netiminde padi?aha yard?mc? olurdu.

Vezir-i Azam (Sadrazam): Padi?ahtan sonraki en yetkili devlet adam?d?r. Padi?ah?n mührünü ta??rd?.
Vezir: Sadrazamdan sonraki en yetkili ki?idir. Sadrazam?n verdi?i g?revleri yapard?.
Kazasker: Anadolu ve Rumeli'de olmak üzere iki ayr? kazasker bulunurdu. Adalet i?lerine bakard?. Ayr?ca kad? ve müderrislerin atamas?n? ya da g?revden alma i?ini yapard?. Bugünkü yarg? g?revini yaparlard?.
Defterdar: Anadolu ve Rumeli'de iki ayr? defterdar vard?. Rumeli'deki ba?defterdard?. Maliye i?lerini yapard?. Bugünkü Maliye Bakanl??? g?revini yürütürdü.
Ni?anc?: Tapu, kadastro, fethedilen yerleri gelirlerine g?re deftere kaydetmek gibi i?leri yürütürdü.
?eyhülislam: Devlette verilen kararlar?n ?slam'a uygun olup olmad???na karar verir, bu karara g?re fetva verirdi. Sadrazamla e?it rütbedeydi. ?eyhülislam, divan asl? üyesi de?ildi, gerekli g?rülen konularda ?a?r?l?r ve fikri al?n?rd?.
Kaptan-? Derya: Donanma ve denizcilikle ilgili i?lerden sorumludur. ?stanbul'dayken Divan toplant?lar?na kat?l?rd?. Kaptan-? Derya da asl? üye de?ildi, gerekli g?rülen konularda ?a?r?l?r ve fikri sorulurdu.

Divan-? Hümayun, II. Mahmud d?neminde kald?r?larak yerine naz?rl?klar (bakanl?klar) kuruldu.

?dari b?lümler

Osmanl? ?mparatorlu?u, ilk idari birimler olarak sancaklara b?lünmü?tü. ?o?u sancak, sancakbey ad? verilen ki?iler taraf?ndan y?netilmekteydi. Bir k?sm? ise ?ehzadeler ve onlar?n lalalar? taraf?ndan y?netilmekteydi. Sancaklar da kazalardan ve nahiyelerden olu?maktayd?. ülkenin geni?lemesiyle birlikte, sancaklar?n birle?imiyle olu?acak olan beylerbeyli?i kuruldu. ?lk kurulan beylerbeyli?i, Rumeli Beylerbeyli?i'dir. 16. yüzy?ldan itibaren, beylerbeyli?i kelimesi yerine eyalet kelimesi kullan?lmaya ba?land?. Eyaletler, salyaneli (y?ll?kl?) ve salyanesiz (y?ll?ks?z) olmak üzere ikiye ayr?lmaktayd?. Salyanesiz eyaletler Has, Zeamet ve T?mar olmak üzere ü? dirlik arazisine b?lünmü?tü. T?mar dirli?inde, ordunun uzun süre ordusunun ana gücü olan T?marl? Sipahiler yeti?tirilmi?ti. Salyaneli eyaletler, genellikle devletin do?rudan kontrol edemedi?i, merkeze uzak eyaletlerdi. Bu eyaletler dirli?e ayr?lmazd?; vergilerini do?rudan para olarak merkeze g?nderirlerdi. Burada daim? Yeni?eri garnizonlar? olurdu.

19. yüzy?lda eyalet yap?s? de?i?meye ba?lad?. 1864 y?l?nda eyalet sistemi tamam?yla y?k?larak yerine vilayet sistemi getirildi. Bu sistem, Türkiye Cumhuriyeti'ndeki idari b?lünü?ün temelini att?.

Hukuk

Devlet, varl??? süresince bir?ok hukuk düzenini sentezlemi? ve Osmanl? hukukunu olu?turmu?tur. Kanun, genellikle laik bir düzene sahipti. Ancak ?er'i ve din? hukukla da uyumluydu.^[156] Hukuk kurallar?, yerel ?zelliklere g?re de esneklik g?steriyordu. Topraklar?n y?netimi ve sivil düzen konusunda yerel idareye haklar tan?n?yordu. B?ylelikle imparatorluk i?indeki bir?ok unsurun adalet anlay???na cevap veriliyordu.^[157]

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda "?er?" ve "?rfi" olmak üzere iki tür hukuk vard?. ?rfi hukuk, kanunlar ?er?evesinde olu?an hukuk sistemidir. ?er? hukuk ise ?slam dininin esaslar? üzerine kuruluydu.

Hükümdar unvanlar?

Roma ?mparatoru

Halife

"Hilafet" veya halifelik (Arap?a: ?????), Arap co?rafyas?nda dünyan?n di?er co?rafyalar?ndaki krall?k, hanl?k, ?arl?k, imparatorluk ve ?ahl?k gibi makamlara e?de?er olarak kurulmu? bir devlet ba?kanl??? makam?d?r. 632'de ?len ?slam peygamberi Muhammed'in kurdu?u ?slam Devleti'nin liderli?ini sürdüren hükümdarlar; "kral", "?ar" veya "imparator" gibi bir unvan olan "halife" (Arap?a: ?????) unvan?n? kullanm??t?r.

Muhammed'in ?lümünden sonra ?slam Devleti'ni devam ettiren Ra?id?n halifelerinin sahabenin ?nde gelenlerinin se?imi ve biat alma yoluyla; Emev? ve Abbas? halifeleri ve halife unvan?n? kullanan sonraki di?er hükümdarlarda ise babadan o?ula ge?en veraset yoluyla intikal etti?i g?rülmektedir. 1453'te II. Mehmed'in ?stanbul'u fethiyle Do?u Roma ?mparatorlu?u'nu y?k?p "Roma ?mparatoru" (Kayser-i R?m) unvan?n? üstlenmesi gibi 1517'de I. Selim Ridaniye Muharebesi'yle ?slam Devleti'ni devam ettiren Meml?k Devleti'ni y?k?p "?slam Halifesi" unvan?n? üstlenmi?tir ve b?ylelikle Osmanl? hükümdarlar? sultan, han ve ?ah gibi ?ok say?daki unvanlar?n?n yan?na halife unvan?n? eklemi?tir.

Halifelik makam?n?n, tek bir toprak par?as?ndan ibaret ?slam Devleti'nin y?netim erkiyken, sonradan Papal?k benzeri ulus?tesi otoriteye sahip din?-siyasi bir makam olarak alg?lanmaya ba?lay?p Sünnilerin veya "tüm dünya Müslümanlar?n?n" temsilcili?ine te?ebbüs etmesi, Rus ?mparatorlu?u'nun Osmanl? Devleti'ndeki Ortodokslar? himaye etmesini ve Osmanl? Devleti'nin K?r?m'daki Müslümanlar? himaye etmesini sa?layan 1774 Kü?ük Kaynarca Antla?mas? ile ba?lam??t?r.^[158] B?ylelikle 7. yüzy?lda Arap co?rafyas?n?n bir b?lgesi olan Hicaz'da Muhammed'in liderli?ini yürüttü?ü ?slam Devleti'nde ya?ayan ve say?lar? henüz milyonlar? bulmam?? insanlar? y?netmek i?in kurulup 13. yüzy?la kadar sürekli geni?leme e?ilimi g?steren Arap ?slam ?mparatorlu?u'nun devlet ba?kanl??? makam? olan hilafet, 1774 Kü?ük Kaynarca Antla?mas?'ndan ?ok daha sonra, Sulu Sultanl???'ndaki Müslümanlara Amerika Birle?ik Devletleri y?netimini kabul ettiren^[159]^[160] II. Abdülhamid y?netimi (1876-1909) ve bütün Müslümanlar? ?tilaf Devletleri'ne kar?? sava?a te?vik etmek i?in Mehmed Re?ad'a cihad ilan ettiren^[161] ?ttihat ve Terakki y?netimi (1913-1918) taraf?ndan, k?talararas? yetkiye sahip bir kurum veya unvan gibi kullan?lmak istenmi?tir ancak Arap Ayaklanmas? ?rne?indeki gibi ba?ar?s?z^[162]^[163] olunmu?tur. 29 Ekim 1923'te Türkiye'de cumhuriyetin ilan?yla ülkenin devlet ba?kanl??? makam?na kimin, hangi unvanla ge?ece?i sorunu ??zülmü?, birka? ay sonra, 3 Mart 1924'te ise eski rejimden kalan hilafet makam? kald?r?lm??t?r.

Ordu

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun ordu te?kilat? Anadolu Sel?uklu, ?lhanl?lar ve Memluk devletlerinin asker? te?kilat yap?lar?ndan belirli ?l?ülerde yararlan?larak kurulmu?tur. Osmanl? ordusunda ba?komutanl?k g?revini hakanlar yapm??lard?r.

Yaya ve atl?lardan olu?turulan ordunun ats?z k?sm? "yaya", süvarileri ise "müsellem" ?eklinde adland?r?lm??t?; bu y?netim ilk olarak Orhan Gazi d?neminde yap?lm??t?. Bunlar, Kap?kulu Ocaklar?'n?n kurulu?una kadar sava?larda fiili olarak hizmet g?rdüler. Osmanl? Devleti'nin temelleri at?l?rken, süvari olan beylik kuvvetlerinin yerine Vezir Alaeddin Pa?a ile Kad? Cendereli Kara Halil'in tavsiyeleriyle Türk gen?lerinden olu?an ayr? ayr? biner ki?ilik yaya ve müsellem isimleriyle muvazzaf ade ve süvari kuvveti kuruldu.

Kara kuvvetleri

Yaya ve müsellemlerin temelini att??? ordu te?kilat? zamanla kuvvet ve s?n?flara ayr?lm??t?r. Osmanl? ordusu ba?l?ca ü? ana kuvvetten olu?maktad?r. Bunlar; Kap?kulu Oca??, Eyalet askerleri ve Ak?nc?lard?r.

Kap?kulu Oca??, Osmanl? Devleti'nin daim? ordusunu olu?turan ve do?rudan padi?aha ba?l? olan yaya, atl? ve teknik s?n?ftan asker ocaklar?na verilen add?r. Kap?kulu ocaklar?n?n kurulmas?ndan ?nceki d?nemde Osmanl? Devleti'nin asker? gücünü yayalar ve müsellemler olu?turuyordu.

Eyalet askerleri, devletin T?mar'a ayr?lm?? b?lgelerinde yeti?mi? askerlerdi. Kap?kulu askerleri gibi bar?? zaman?nda da askerlik yapmazlard?. Sadece sava? s?ras?nda askerlik yaparlard?.

Donanma

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun deniz kuvvetleri olan Donanma-y? Hümay?n, 14. yüzy?lda kuruldu.^[130]^[164] Osmanl? Devleti, 1323 y?l?nda Karamürsel'i fethederek denize ula?t?. Karamürsel Bey komutas?nda ilk donanma olu?turuldu ve Kocaeli'de yap?lan sava?larda denizden destek sa?land?.^[165]^[166] 1327 y?l?nda Karamürsel'de ilk Osmanl? tersanesi kuruldu ve b?ylece deniz gücünün kurumsalla?ma ?al??malar? ba?lad?.^[130] Osmanl? donanmas?nda hiyerar?ik sisteme ge?ildi, ilk derya beyi (donanma komutan?) Karamürsel Bey oldu.^[166] 1337 y?l?nda Kocaeli ele ge?irildi; b?ylece 1353 y?l?nda ger?ekle?ecek olan Rumeli'ye ge?i?in ?nü a??ld?.^[130] Bundan sonra donanman?n merkezi s?ras?yla ?zmit, Gelibolu ve son olarak da ?stanbul oldu.^[130]^[167]

?stanbul'un Fethi'de II. Mehmed, donanmadan da yararland?.^[167] Karadeniz'de ve Akdeniz'de etkisi artan Osmanl? donanmas?, Büyük M?s?r Seferi'nde (1516-1517) Osmanl? kuvvetlerine lojistik destek sa?lad?.^[130]^[167]

Preveze Deniz Muharebesi (1538)

?nebaht? Deniz Muharebesi (1571)

1538 y?l?nda Barbaros Hayreddin Pa?a kumandas?ndaki Preveze Deniz Muharebesi kazan?ld? ve Akdeniz'de Osmanl? hakimiyeti ba?lad?. Bundan sonra, 1560'ta Cerbe Deniz Muharebesi de kazan?ld?. 1565'te Malta ku?at?ld?, ancak bir ?ey elde edilemedi. Osmanl? donanmas?n? büyütmek i?in bir?ok tersane kuruldu; ihtiya? duyulan malzemeler Kocaeli'den, Biga'dan, Samsun'dan, Kastamonu'dan ve Ayd?n'dan getiriliyordu.^[164]^[168]

Kaptan-? deryalara gelenek olarak Cezayir Beylerbeyli?i verilirdi.^[164] Gelibolu, Akdeniz adalar? ve ?zmir'in baz? yerleri Osmanl? kaptanlar?na dirlik olarak verilirdi.^[169]

16. yüzy?lda, Hint Okyanusu'nda Portekiz Krall???'na kar?? Had?m Süleyman Pa?a ve Piri Reis komutas?nda seferler düzenlendiyse de, Portekiz donanmas? üstün geldi ve Piri Reis 1554'te idam edildi.^[170] 1571 y?l?nda ?nebaht? Deniz Sava??'ndan gelen yenilgiyle a??r kay?plar veren Osmanl? donanmas?, sonralar? kay?plar?n? telafi etmeyi ba?ard?.^[171]

Osmanl? ?mparatorlu?u, duraklama d?neminden itibaren deniz ticaretinde Avrupal? devletlerden geri kald?. 18.yüzy?lda Mezomorto Hüseyin Pa?a'n?n giri?imleri ile donanmada reform yap?ld?.^[130]^[164]^[167]^{[dn 7]} Fakat denizlerde ciddi bir üstünlük sa?lanamad?. 1773 y?l?nda Cezayirli Gazi Hasan Pa?a'n?n Kaptan-? derya olmas?yla Bahriye Mektebi a??ld?, burada modern e?itim verilmeye ba?land? ve 1776 y?l?nda Tersane-i Amire'nin yak?nlar?nda ikinci Bahriye Mektebi olarak Hendesehane-i Bahri a??ld?.^[172]

19. yüzy?lda Osmanl? ?mparatorlu?u, Fransa'n?n M?s?r Seferi'nde ?ngiliz donanmas?ndan yard?m ald?. Bundan sonra, III. Selim'in reformlar?n? devam ettiren II. Mahmud devrinde donanma, 1827 y?l?nda Navarin'de imha edildi.^[173] II. Mahmud d?neminde Amerikal? mühendislerin yard?mlar?yla reformlar devam etti; Osmanl? tersanelerine modern deniz sanayi girdi ve d?nemin en büyük sava? gemisi unvan?n? elinde tutan Mahmudiye de o d?nemde denize indirildi. II. Mahmud'un ?lümünden sonra bu mühendisler ?stanbul'u terk etmek zorunda b?rak?ld?.^[173] Tahta ??kan Abdülmecid d?neminde, 1840 y?l?nda Bahriye meclisi kuruldu ve modern donanma ?al??malar? devam etti. ?lk denizcilik ?irketi ?irket-i Hayriye de bu d?nemde kuruldu. Abdülaziz d?neminde ise, 1867 y?l?nda Bahriye Naz?rl??? kuruldu. Abdülaziz d?neminde, devam eden reformlar ile yabanc? ülkelerden ?ok say?da modern sava? gemisi sat?n al?nd?.

1878'den itibaren II. Abdülhamid'in güvensizli?i sonucu donanma, Hali?'te terk edildi ve denize a??lmad?.^[167]^[173] 1897 Osmanl?-Yunan Sava??'nda Osmanl? donanmas? kendini g?steremedi. 1909 y?l?nda Donanma Cemiyeti'nin ?abalar? ile modern donanma ?al??malar? halk?n ba???lar?yla devam etti.^[130]^[167] Bu cemiyetin ?abalar? ile ?ok say?da modern sava? gemisi sat?n al?nd?, Alman subaylardan olu?an bir heyet ile reform ?al??malar? canland?. Trablusgarp Sava??'nda (1911) ve Balkan Sava?lar?'nda (1912-1913) Osmanl? donanmas? etkinlik g?sterdi, fakat I. Dünya Sava??'nda Ege Denizi'nde s?n?rl? faaliyet g?stermek zorunda kald?, ?anakkale Deniz Sava?lar?'nda (1915) ba?ar?l? oldu.^[130]^[174] Donanma, I. Dünya Sava??'n?n ard?ndan Marmara Denizi'nde ?tilaf kuvvetlerinin kontrolü alt?na girdi.^[130]

Hava kuvvetleri

Harbiye Naz?r? Mahmud ?evket Pa?a taraf?ndan 1909'da ilk ad?m? at?lan Osmanl? asker? havac?l???, resm? olarak 1 Haziran 1911 tarihinde Fen K?talar? Müstahkem Genel Müfetti?li?i 2. ?ubesi bünyesinde Havac?l?k Komisyonu ad?yla faaliyete ge?irilmi?tir. Havac?l?k Komisyonu'nun temellerini, Fransa’dan sat?n al?nan biri 25, biri de 50 beygirlik iki u?ak olu?turmu?tur.

1912 y?l?nda ba?layan Balkan Sava?lar?'nda Deperdussin, Bleriot, Harlan ve Mars tipi u?aklarla Osmanl? tayyare b?lükleri kendini mümkün oldu?unca g?stermi?tir. Balkan Sava?lar?'n?n ac? hat?ralar? silmek ve Türk havac?l???n? dünyaya tan?tmak i?in Harbiye Naz?r? Enver Pa?a, iki tayyarelik bir filoyu 8 ?ubat 1914'te Kahire'ye g?nderdi.

I. Dünya Sava?? d?neminde, müttefik olunan Almanya'dan gizlice getirilen u?aklar ve dü?mandan ele ge?irilen u?aklar kullan?ld?. Sava??n pek ?ok d?neminde hava harekat?, yetersizliklerden ?türü k?s?tland?, ancak yine de kayda de?er u?u?lar yap?ld?.

Toplum yap?s?

Osmanl? toplumu, askeri (y?netenler) ve reaya (y?netilenler) olmak üzere iki farkl? tabakadan olu?maktayd?. Askeriler d???ndaki halk, "reaya", devlete vergi ?demekteydi. ?ehirler, kasabalar ve k?ylerde ya?arlard?. Askeriler ise kendi i?erisinde seyfiye (ehl-i ?rf), ilmiye (ehl-i ?er) ve kalemiye (ehl-i kalem) olmak üzere ü?e ayr?l?rd?. Seyfiye s?n?f? askerlik ve y?netim i?lerinden, ilmiye s?n?f? din, adalet ve e?itim i?lerinden, kalemiye s?n?f? da bürokrasi, diplomasi ve mali i?lerden sorumluydular.

Osmanl? siyasal uygulamas?nda askeri ve reaya kesin kurallarla ayr?lm??t?.^[175] Toplumsal k?ken, yeti?me ko?ullar? ve resm? g?rev bak?m?ndan askeri s?n?f; k?l?? ve kalem ehli olarak ikiye ayr?lmaktayd?.^[176] Halk ise Müslüman ve Müslüman olmayan milletlerden olu?uyordu.^[177] Gayrimüslimler ayr?ca "cizye" vergisi ?demek d???nda toplumdan bir ayr?ma tabi de?ildi. Müslüman toplumun ya?ant?s? ?eriat ile ?ekillenirken, farkl? milletlerin din ve ?rflerine g?re mahalli ya?am tarzlar?n? koruma imkan? vard?.^[178]

Ekonomi

Bundan bir müddet ?ncesine kadar ilk Osmanl? sikkesinin Orhan Bey d?neminde bas?ld??? dü?ünülüyordu. Fakat yak?n zamanda Osman Bey'e ait sikkenin bulunmas?yla birlikte bu eski bilgi ge?erlili?ini kaybetti. Buna g?re ilk Osmanl? paras?n?n Osman Gazi d?neminde tedavüle ??kt??? anla??lmaktad?r. Gümü?ten mamul Osmanl? paras?na "ak?a" deniyordu.

Her padi?ah, hükümdarl?k alameti olarak kendi ad?na para bast?r?rd?. Osmanl? hükümdarlar?, Fatih Sultan Mehmed devrine kadar gümü? ve bak?r para bast?rd?lar. Fatih Sultan Mehmed, d?neminde ilk alt?n paray? bast?rd?.

Osmanl? hazinesini en ?ok dolduran padi?ah ise Yavuz Sultan Selim'dir. Sultan Selim, 8 senelik iktidar? d?neminde ger?ekle?tirdi?i M?s?r Seferi ile M?s?r civar?nda hüküm süren Meml?k Devleti'ne son verdi ve Orta Do?u ile Afrika'daki mühim yerleri ve Kutsal Topraklar'? Osmanl? Devleti'ne katt?. M?s?r'? ele ge?irdikten sonra tüm Meml?k hazinesini ba?kent ?stanbul'a getirtti ve Osmanl? hazinesine mührünü bast?. Daha sonradan, anlat?lanlara g?re ??yle bir emir verdi:

“	Benim alt?nla doldurdu?um hazineyi, benden sonra gelenlerden her kim daha ?ok mang?rla doldurursa, hazine onun mührüyle mühürlensin, yoksa benim mührümle mühürlenmeye devam edilsin!	?

Osmanl? hazinesi bir daha hi? o kadar dolmad? ve devlet, y?k?lana kadar hazineyi Yavuz Sultan Selim'in mührüyle mühürlemeye devam etti.

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda ekonomiden ve türlü mali i?lerden defterdar sorumluydu.

Son padi?aha kadar bütün Osmanl? paralar?n?n üzerinde "Kostantiniye" ibaresi kullan?lm??t?r. Daha sonradan, Türk Kurtulu? Sava??'nda Yunanlar?n bunu ilk Do?u Roma ?mparatoru I. Konstantin yerine Yunan Kral? I. Konstantin'i kastederek kullanmalar? üzerine kullan?lmas?ndan vazge?ilmi?tir.

Osmanl?'da merkez? otoritenin her yerde etkin olmas?n? sa?layan, devlet hazinesinden para harcanmadan asker yeti?tirilen ve topra??n i?lenmesini de sa?larken en u? beylere kadar güvenli?i ta??yabilen bir sistem vard?. Buna T?mar sistemi deniyordu. Bu sisteme g?re, reayaya (y?netilenler) verilen topraklar?n 3 y?l bekletmeksizin i?lenmesi ve kazanc?ndan bir k?sm?yla da t?marl? sipahileri yeti?tirilmesi gerekiyordu. B?ylece devlet hazinesi de azalm?yor, üstüne üstlük her an sava?a haz?r asker yeti?mi? oluyordu.

Diplomasi ve uluslararas? ili?kiler

Demografi

Nüfus

Y?l	Nüfus
1520	11.692.480^[179]
1566	15.000.000^[180]
1683	30.000.000^[181]
1831	27.230.660^[179]
1856	35.350.000^[179]
1881	17.388.604^[179]
1906	20.884.000^[179]
1914	18.520.000
1919	14.629.000

Osmanl? ?mparatorlu?u'nun 6 as?rl?k varl???n?n ?o?unda toplam vatanda? say?s? kesin verilere dayanmam??t?r. 1881'deki say?ma kadar nüfus bilgileri, vergi mükelleflerinin genel nüfusa oranlanmas?yla belirlenmekteydi. Vergiden hari? bir y?ntem de, hanelerin say?lmas?yd?. Her evde 5 hane halk?n?n bulunmas?na dayal? bir varsay?m yap?labilmekteydi. Varsay?mlara dayal? nüfus tahminlerine g?re, 1520'de Osmanl? ?mparatorlu?u'nda 11.692.480 ki?i ya?amaktayd?. 1683'te 30.000.000, 1856'da 35.350.000 nüfus oldu?u dü?ünülmektedir.^[182]

Osmanl? Devleti'nde ilk nüfus say?m?, II. Mahmud d?neminde yap?lm??t?r. II. Mahmud, 1826 y?l?nda Yeni?eri Oca??'n? kald?rm??t? ve onun yerine Müslüman ?ocuklardan olu?an Asakir-i Mansure-i Muhammediye adl? bir ordu kurmu?tu. Bu orduya ka? asker al?naca??n? ??renmek i?in nüfus say?m? emrini verdi. Bu nüfus say?m? 1831'de oldu ve say?m?n nedenlerinden biri de halktan al?nacak vergileri hesaplamakt?. Say?mda sadece erkekler kayda al?nm??t?r. Hicaz, bu say?mlar?n d???nda tutulmu?tur.

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda ilk resm? say?m ise, 1881-1893 aras?nda 10 y?l süren bir ?al??mayla yap?lm??t?r. ?lk defa bu say?m vergi, askerlik ya da herhangi bir ama?la de?il, demografik bilgi elde etmek i?in yap?lm??t?r. Nüfus; Müslümanlar, Yunanlar (Makedonlar, Anadolu Rumlar?, Pontus Rumlar?, Kafkas Rumlar?...), Ermeniler, Bulgarlar, Katolikler, Yahudiler, Protestanlar, Latinler, Asurlular, ?ingeneler gibi etnik, din? ve cinsel kategorilerde belirlenmi?tir. Bu say?mda 17.388.604 olan nüfus, 1919 say?m?nda 14.629.000 ki?i olarak belirlenmi?tir.^[183]^[184]

Nüfusun 18. yüzy?lda, 16. yüzy?ldakinden daha dü?ük olmas?n?n nedeni ise belirsizdir. Fakat, 1800'lerle birlikte nüfus yükselmeye ba?lam??, Avrupa illerinde (?ncelikle Balkanlar'da) 10 milyon civar?, Asya illerinde 11 milyon ve Afrika illerinde de 3 milyon civar? nüfusla 25-32 milyona ula?m??t?r.

1900'lerde de nüfus, 18.5 milyon ile 1800'lerdekine yak?nd?r. Bu süre zarf?nda imparatorlu?un s?n?rlar? 3 milyon kilometrekareden 1 milyon kilometrekareye gerilemi?tir. Bu da nüfusun iki kat?na ??kt??? ve dolay?s?yla nüfus yo?unlu?unun artt??? anlam?na gelmektedir.

Salg?n hastal?klar ve k?tl?klar da ?nemli bozulmalara ve demografik de?i?imlere neden olmu?tu. 1785'te M?s?r nüfusunun yakla??k 1/16'i vebadan ?ldü ve 18. yüzy?lda Halep nüfusu %20 oran?nda bir dü?ü? ya?ad?. 1687-1731 y?llar? aras?nda sadece M?s?r'? 6 k?tl?k vurdu ve son k?tl?k, k?rk y?l sonra Anadolu'yu vurdu. 19. yüzy?lda g?da maddelerinin hijyen, sa?l?k ve ula??mlar?nda yap?lan iyile?tirmeler ile durum kontrol alt?na al?nd?.

Buharl? gemiler ve demiryollar?n?n geli?imi ile yükselen liman kentlerinde bu yükseli?, nüfusun kümele?mesine yol a?t?. Kentle?me, kasaba ve ?ehirlerdeki büyüme ile birlikte 1700-1922 aras?nda nüfus h?zla artt?. Sa?l?k ve koruma tedbirlerindeki geli?meler, bu ?ehirleri ya?ama ve ?al??ma y?nünden daha cazip k?ld?.

Dil

Devletin resm? dili Türk?edir. Uluslararas? yaz??malar Türk?edir. Yerel y?netimlerde ise Türk?e ve b?lgenin yerel dili, resm? i?lerde yürürlükte olan dildir. Bu yerel diller Arap?a, Arnavut?a, Berberice, Bo?nak?a, Bulgarca, Ermenice, Fars?a, H?rvat?a, Kürt?e, Macarca, Rumca, Rus?a, S?rp?a ve bir?ok yerel dildir. Merkezi ilgilendiren konularda Türk?e, yereli ilgilendiren konularda yerel diller kullan?lm??t?r.

Bilim dili olarak Türk?e ve Arap?a, edebiyat dili olarak ise Türk?e ve Fars?a kullan?lm??t?r.

Tanzimat D?nemi'nden sonra ülkedeki Frans?zca konu?an ki?i say?s? da artm??t?.

Din

Sünnilik, Osmanl? ?mparatorlu?u'nun hakim dini (gelenekler, yasal gelenekler ve din) iken, resm? mezhep (?slam hukuk okulu) Hanefilik idi.^[185] Devletin me?ruiyet kayna?? dinde bulundu, din devletin kontrolünde kald? ve Müslümanlarla gayrimüslimler aras?nda ayr?m g?zetildi.^[21]

Gayrimüslimler, ?zellikle Hristiyanlar ve Yahudiler, imparatorlu?un tarihi boyunca mevcuttu. Osmanl? imparatorluk sistemi, gayrimüslimler üzerindeki resm? Müslüman hegemonyas?n?n karma??k bir bile?imi ve geni? bir din? ho?g?rü derecesi ile karakterize edildi.

15. yüzy?l?n ikinci yar?s?na kadar Osmanl? tebaas?n?n ?o?unlu?u Hristiyan'd?.^[186] Gayrimüslimler, 19. yüzy?lda büyük ?l?üde g?? ve ayr?lma nedeniyle ?nemli ?l?üde azalmas?na ra?men, ?nemli ve ekonomik olarak etkili bir az?nl?k olarak kald?lar. Müslümanlar?n oran? 1820'lerde %60 iken, 1870'lerde kademeli olarak %69'a ve 1890'larda %76'ya yükseldi. 1914'e gelindi?inde, imparatorlu?un nüfusunun be?te birinden az? (%19.1) gayrimüslimdi ve ?o?unlukla Yahudiler ve Hristiyan Rumlar, Asuriler ve Ermenilerden olu?uyordu.^[187]

?slam

Osmanl? ?mparatorlu?u, geni? bir Müslüman nüfusa sahipti ve bu nüfus farkl? mezheplere ve bu mezheplerin ?e?itli dallar?na mensuptu.

Yahudilik ve Hristiyanl?k

?slam inanc?nda "ehl-i kitap" olarak adland?r?lan Yahudilik ve Hristiyanl?k dinlerinin mensuplar?, millet sistemi denilen düzende kendi topluluklar? i?inde ya?amay? sürdürdüler. ?nan?lar? nedeniyle ikinci s?n?f vatanda? muamelesi g?rerek a?a??lay?c? bir s?fat olan "gavur" s?zcü?üyle etiketlendiler ve tabi tutulduklar? cizye ve hara? vergilerini ?demeleri ko?uluyla varl?klar?n? sürdürebildiler.^[21] Hristiyanl???n Ortodoks ve Gregoryen kiliseleri, millet sistemi i?inde me?ru bir ?ekilde ?rgütlenmi? durumdayd?. Bu inan?lara mensup ki?iler, kendi din? kurallar?na g?re yarg?lan?rd?. Buna kar??l?k, millet sistemine dahil olmayan dinlerin devlet i?inde me?ru bir varl??? bulunmuyordu.

14. yüzy?lda I. Murad ile ba?lay?p 17. yüzy?la kadar uzanan bir süre?te Osmanl? ?mparatorlu?u, gen? Hristiyan erkek ?ocuklar?n?n Balkanlar'daki topluluklardan al?n?p Müslüman yap?ld?ktan sonra Yeni?eri ordusunda veya Osmanl? idari sisteminde g?revlendirildi?i bir tür hara? veya zorunlu askerlik sistemi olan dev?irme sistemini kulland?. En ?ok gelecek vadeden ??renciler, mezunlar? yüksek mevkileri dolduracak olan Enderun Okulu'na kay?tl?yd?. Toplanan ?ocuklar?n ?o?u, dev?irme sisteminin "kan vergisi" olarak an?ld??? imparatorlu?un Balkan topraklar?ndand?. ?ocuklar, büyüdükleri ortam nedeniyle nihayet ?slami hale geldiklerinde, sahip olduklar? tüm ?ocuklar ?zgür Müslüman say?l?yordu.

Misyonerlik faaliyetleri

1820 y?l?nda ba?layan ve Kurtulu? Sava??'n?n sonuna kadar süren zaman i?erisinde Osmanl? Devleti'nde misyonerlik faaliyetleri ?ok h?zl? bir ?ekilde geli?mi?tir. Misyonerlik faaliyetlerinin bu denli ba?ar?l? olmas?nda ?üphesiz Osmanl? Devleti'nin Islahat Ferman? ile verdi?i ayr?cal?klar, kapitülasyon anla?malar? ile verilen ayr?cal?klar ve Osmanl? Devleti'nin b?lgelerine ilgi g?stermemesi etkili olmu?tur. Ba?lang??ta kendilerine Anadolu'da hedef bulamayan misyonerler, daha sonradan Ermenilere odaklan?p ?al??malar?nda ba?ar?l? olmu?lard?r. A?t?klar? okullardan mezun olan ki?ilerin ba?ar?l? olmalar? bu okullar?n etkilerini art?rm??t?r. Hatta zamanla Müslüman Türkler dahi ?ocuklar?n? bu okullara g?ndermi?lerdir.

Misyonerlerin genel hedef kitleleri, ?slamiyet'in yayg?n oldu?u b?lgeler olmu?tur. Bu ?al??ma Osmanl? Devleti ile s?n?rl? kalmay?p Afrika k?tas?, Arap Yar?madas?, ?ran ve Orta Asya halklar?na y?nelik de bir ?al??mad?r.

Ula??m ve haberle?me

Ula??m

?ehirler aras? yollar ve ula??m

Osmanl? ?mparatorlu?u, Asya, Avrupa ve Afrika k?talar?nda sahip oldu?u topraklarla birlikte, 16. yüzy?l ortalar?nda muazzam bir büyüklü?e ula?t?. Ekonomik ve ticari faaliyetlerin yan? s?ra, ula??m, haberle?me ve nakliye gibi bir?ok hizmet ula??m yoluyla yap?lmaktayd?. ?ok geni? topraklar üzerinde yer alan Osmanl? ?mparatorlu?u ise ihtiyac?na g?re Anadolu ve Rumeli'de ?e?itli yol sistemleri yap?yordu. Daha ?nceden Bizans ve Sel?uklu Hanedan?ndan kalan eski yol güzergahlar?n? da kendi ihtiya?lar?na g?re yeniden düzenleyip, bu yollara k?prüler, kald?r?mlar ekleyerek, sa?lad??? alt yap? birimleriyle daha kullan??l? hale getirdi. ?htiyaca ba?l? olarak ana yollar ve bunlara ba?l? tali yollar yapt?.^[188]

1594-1595 tarihli menzil ve iskele defterinde, Osmanl? Devleti'nin karada ve denizde sahip oldu?u yol sistemi anlat?lm??t?r.^[189] Bu deftere g?re Osmanl? Devleti'nin karada kulland??? alt? adet ana yol güzergah? mevcuttu. Bu yollar?n ü? tanesi Anadolu topraklar?nda, di?er ü? tanesi de Rumeli topraklar?ndayd?. Kara yollar?n?n isimleri, o yolun bulundu?u k?ta ile birlikte ?stanbul'a g?re konumuna ba?l? olarak verilirdi.^[189] Ayn? deftere g?re ?stanbul'dan ba?lat?lan iki, üsküdar'dan da iki olmak üzere toplam d?rt adet deniz rotas? da mevcuttu. üsküdar'dan ba?layan rotada yollar Anadolu sahillerini, ?stanbul'dan ba?layan rotada ise Rumeli sahillerini dolanmaktayd?.^[189] Osmanl? ?mparatorlu?u'nda yollar sa? kol, orta kol ve sol kol olmak üzere ü? ana koldan meydana gelmekteydi.^[188]

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda kara ula??m ?ebekesinin güvenli?i de ?nemliydi. Bu sebeple bir?ok vak?f kurulu?u ve hizmet gruplar? mevcuttu. Bunlar, derbent?ilik, k?prücülük, gemicilik ve di?erlerinden nitelik bak?m?ndan farkl? olan kald?r?mc?l?kt?r.^[190]^[191] Osmanl?larda ?ehirler aras? yol in?a ve bak?m ?al??malar? ba?l?ca iki ?ekilde ger?ekle?irdi. ?lki bar?? zaman?nda, bir di?eri ise seferberlik ve sava? zamanlar?nda ordu ve muhtelif a??rl?klar?n ge?ece?i yol güzergahlar?nda ger?ekle?irdi. Yol yap?m ve onar?m? ta? d??emenin yan? s?ra, olas? acil durumlarda toprak tesviyesi ?eklinde de ger?ekle?irdi.^[192]

?stanbul'dan Belgrad'a uzanan anayol ile ?stanbul'u Suriye, M?s?r, Arabistan ve Irak'a (Ba?dat ve Basra'ya) ba?layan anayollar, Osmanl? Devleti'nin do?u ve bat? seferlerinin ana yol güzergahlar? olmas? nedeniyle, di?er yollara g?re daha bak?ml? ve düzgündü. Ayr?ca bu yollar?n hac ve ticaret yolu olarak kullan?lmas? sebebiyle, hük?met taraf?ndan yolun ge?ti?i eyalet ve sancak idarecilerine yolun bak?ml? tutulmas? amac?yla emirler g?nderilirdi.^[193]

Sefer s?ras?nda ordunun her türlü ihtiyac?, daha ?nceden belirlenen yerlerden ve belli güzergahlar üzerinden ihtiya? mevkilerine ula?t?r?l?rd?. Bunun gibi zamanlarda memlekette büyük bir ekonomik hareketlilik ve yollar üzerinde de büyük bir etkinlik meydana gelirdi. Ordu, sava? i?in cepheye hareket etmeden ?ok ?nce, kullan?lacak yollar?n, konaklanacak menzillerin durumu kontrol edilerek bu konuda ilgili ki?ilerden rapor al?n?rd?.^[194]

?ehir i?i yollar ve ula??m

19. yüzy?l ?ncesinde, günümüzdeki modern kara ula??m ara?lar?n?n geli?inden ?nce, ?stanbul'da ?ehir i?in kara ula??m?n?n baz? belirgin ?zellikleri vard?. ?ehir i?i yollar?n dar olmas?ndan ?türü araba i?lemesine elveri?sizdi. Bunun sonucunda da kara ula??m? deniz ula??m?na g?re daha yava?t?.^[195] ?ehirde Bizans devrinden kalma büyük meydanlar ve g?rece geni? yollar mevcuttu. ?ehir yollar? ortalama 6-7 metre geni?li?e sahipti. O zamanki ?artlara g?re ?ehirdeki yollar?n geni?li?i, nüfusun ya?ay?? tarz?na, ula??m ve nakil ara?lar?n?n ?ekline g?re yeterliydi.^[195] Sahil surlar?n?n i?erisinde ve surlara yak?n konumda bulunan birbirine yak?n ana yollar vas?tas?yla, sahilden ?ehire ula??m mümkündü. Bu güzergah üzerinden sahilden gelen mallar tek bir ara?la ?ehre ula?t?r?labiliyordu. Bu yollar günümüzde de halen kullan?lmaktad?r.^[195]

Ana yollar?n temel ula??m yükünü ?ekmesinden dolay?, ?ehrin yan sokaklar? ?ok dar durumdayd?. Yük arabalar? bu ana yollar? kulland?klar? i?in, geni? ara yollara ihtiya? duyulmamaktayd?. Bunun yan?nda dik, k?vr?ml? yerlerde, merdivenle tamamlanan dar sokaklar? sadece yayalar kullanmaktayd?. Bu tür sokaklarda yükler hamallar ile ta??n?r, bunun yan?nda e?ek ve kat?rlar da ta??ma ama?l? kullan?l?rd?.^[196] ?nceleri 6-7 metre geni?li?indeki yollar, ?ehir nüfusunun zamanla artmas?ndan sonra yer yer 2,5 metreye kadar dü?tü. ?ehir yollar?n?n darl??? sebebiyle araba kullan?m? azd?. ?ehirde ula??m daha ?ok yaya olarak veya at ile yap?l?rd?.^[197] 18. yüzy?l?n ortalar?na kadar ?ehirde arabaya binme hakk?, devlet adamlar? i?erisinde yaln?zca sadrazam ve ?eyhülislama tan?nm??t?. Sokaklar?n araba kullan?m? i?in müsait olmamas?n?n yan?nda, Osmanl?'da a??rl?kl? olarak saray mensuplar? ve asker? erkan araba kullanmay? ho? g?rmezler ve rahatl?k unsuru sayarlard?. Bu sebeple araba daha ?ok kad?nlar?n ula??m amac?yla kulland?klar? bir vas?ta olarak g?rülürdü. Halk?n ?o?unlu?u yaya olarak ula??m? tercih ederdi.^[197]

19. yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren teknik bilgisi yüksek, ?izim ve ?l?üm yapabilen iyi e?itimli mühendisler yol yap?mlar?nda vazifelendirilmeye ba?lanm??t?r.^[198] Osmanl? ?mparatorlu?u'nda yap?lan yollar?n bir k?sm? yabanc? ?zel ?irketler taraf?ndan yap?lm??t?r. ?rne?in 1860 y?l?nda Beyrut'tan ?am'a kadar olan kara yolu, bir Frans?z ?irket taraf?ndan yap?lm??t?r.^[199] Bu tarihlerde yo?un olarak Karadeniz b?lgesi ile Orta Anadolu'da kullan?lan ka?n? arabalar?n?n karayollar?na zarar verdi?i gerek?esiyle kullan?m? yasaklanm?? ve yerine d?rt tekerlekli Rumeli arabalar?n?n kullan?lmas? ?nerilmi?tir.^[200]

1854 y?l?nda kurulan ?irket-i Hayriye, Osmanl? ?mparatorlu?u'nda Bo?azi?i'nde yolcu ve yük ta??mac?l??? yapacak olan bir vapur ?irketi olmay? ama?lam??t?r. ?irketin en ?nemli ?zelli?i, Osmanl?'da kurulan ilk anonim ortakl?k olmas?yd?. ?irketin kurulu? Nizamnamesi Mecelle sahibi, Türk Hukuk ve Edebiyat adam? Ahmed Cevdet Pa?a taraf?ndan haz?rland?. Galatal? banker Manolaki Baltazzi, ?ngiltere'den yandan ?arkl? 6 vapur birden ?smarlad?. Vapurlar?n Osmanl?'ya gelmeleri 1854'ü buldu. ?lk zamanlarda Tersane-i Amire vapurlar?yla aralar?nda rekabet olmamas? i?in yaln?z Emin?nü ile Bo?az k?yleri aras?nda sefer yapma hakk? verilen ?irket, ilk seferini üsküdar'a yapt?.

20. yüzy?l?n ilk y?llar?nda, 1900-1908 y?llar? aras?nda, Sultan II. Abdülhamid d?neminde Hicaz Demiryolu in?a edildi. Bu, ?am ile Medine ?ehirleri aras?nda in?a ettirilen 1322 km uzunlu?undaki bir demir yolu hatt?yd?. 1908 y?l?ndan sonraki eklemelerle 1.900 km uzunlu?a kadar ??km??t?r. Demir yolunun teknik i?lerinin ba??nda Alman mühendis Meissner bulunuyordu. II. Abdülhamid, demir yolu boyunca bir telgraf hatt? ?ekilmesini de emretmi?tir. Demir yolunu Arap bedevilerin sald?r?lar?ndan korumak i?in demir yolunun yanlar?na bir?ok karakollar in?a edildi. Bir?ok devlet, Osmanl? ?mparatorlu?u'nun bu projesine kar?? ??km??t?r. Bunlar?n en ba??nda ?ngiltere bulunmaktayd?. Demir yolu projesinin aleyhine bir?ok propaganda yapt?lar. Bunlar?n aras?nda, toplanan ba???lar?n demir yoluna gitmedi?i ve Osmanl? Devleti'nin bu paralar? hazinesine aktard??? gibi bir?ok ?ey vard?.

19. yüzy?l?n son ?eyre?inde omnibüs ad? verilen toplu ula??m arac?, Osmanl? ?mparatorlu?u'nda kullan?lmaya ba?lanm??t?r. ?stanbul'da tramvaylar?n i?letmesine y?nelik olarak Dersaadet Tramvay ?irketi ile 30 A?ustos 1869 tarihinde anla?ma yap?lm?? ve omnibüs i?letme izni bu ?irkete verilmi?tir.^[201] Belli bir güzergahta kurulan raylar üzerinde atlar taraf?ndan ?ekilen ve bir?ok insan ta??ma kapasitesine sahip olan büyük arabalar, ilk olarak 1872 y?l?nda g?reve ba?lam??t?r.^[202] ?stanbul'da yayg?nla?an omnibüsler, imparatorlu?un ?e?itli yerlerinde de kendini g?stermi?; ?nce Selanik, daha sonra ?am, Ba?dat, ?zmir ve Konya'da hizmet vermeye ba?lam??t?r.^[203] 1912 y?l?nda ba?layan Balkan Harbi nedeniyle tramvay ?irketine ait 430 adet at, ordu i?in hük?met taraf?ndan 30 bin liraya sat?n al?nm?? ve ?stanbul'da bir y?l süreyle tramvay ?al??mam??t?r. ?ki y?l sonra ise I. Dünya Sava??'n?n ba?lamas? nedeniyle sekiz ay süreyle tramvay ?al??mam??t?r.^[203] Atl? tramvay i?letmecili?i 1914 y?l?nda tamamen son bulurken, 11 ?ubat 1914 tarihinde tramvay ?ebekesine ilk cereyan?n verilmesiyle elektrikli tramvay i?letmecili?i ba?lam?? oldu.^[203]

Haberle?me

E?itim

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda her millet, üyelerine hizmet eden bir e?itim sistemi kurmu?tur.^[204] Bu nedenle e?itim, büyük ?l?üde etnik ve din? ?izgilere g?re b?lünmü?tü: Müslüman ??renciler i?in okullara giden az say?da gayrimüslim vard? ve bunun tersi de ge?erliydi. Tüm etnik ve din? gruplara hizmet veren kurumlar?n ?o?u, Frans?zca veya di?er dillerde ??retildi.^[205]

1880'lerde Mekteb-i Sultani (Galatasaray Lisesi)

Darülfünun (1900)

Mekteb-i A?iret-i Humayun (1892)

Kültür

Osmanl? ?mparatorlu?u Türkleri, kurulu? ?ncesi yüzy?llardan beri birlikte getirdikleri Arap ve Pers ?slam kültürlerinin geleneklerinden ve dillerinden büyük ?l?üde etkilenmi?lerdi. Anadolu'ya yerle?tikten sonra ba?ta Yunan, Ermeni ve Yahudi olmak üzere yerli halklar?n kültürleriyle bir ?l?üde kayna?t?lar. B?ylece eklektik tarzda bir Osmanl? kültürü ortaya ??kt?. ?zellikle devlet, imparatorluk haline geldikten sonra di?er kültürlerle de?i?im süreklilik kazand?.

Edebiyat, mimari, süs sanatlar?, müzik, sahne sanatlar?, mutfak, spor, bilim ve teknoloji gibi unsurlar Osmanl? kültürünün olu?umunda ve geli?mesinde etken sahibi oldular.

Osmanl? Hanedan?'n? y?neten erkekler, e?lerini ?e?itli etnik gruplardan ald?lar ve bu nedenle sultanlar kar???k ?rk ve kültürel mirasa sahip oldular.

Edebiyat

Anadolu Sel?uklu Devleti'nin son y?llar?nda, bu devletin y?k?lmas?ndan sonra ve Osmanl? Devleti'nin ba?lang?? d?neminde, Anadolu beyliklerinin merkezinde Arap?a ve Fars?adan geni? bir ?eviri hareketi ger?ekle?ti. Bu merkezlerde ilk yap?tlar?n? veren yazarlardan daha sonra Osmanl? saray?nca korunanlar oldu.^[206] Garibname (1330) mesnevisinin sahibi olan ve Yunus Emre yolunda ilahileri bulunan K?r?ehirli A??k Pa?a, Mo?ol ?lhanl?lar'?n?n Anadolu valisi Timurta?'?n vezirlerindendi. Süheyl-ü nevbahar (1350) mesnevisinin sahibi Hoca Mesud, "Kelile ve Dimne"nin ?evirisini Ayd?no?ullar? Beyli?i'nde kaleme alm??t?. Hüsrev ü ?irin (1367) mesnevisinin yazar? Fahri, Ayd?no?ullar? Beyli?i'nde yeti?mi?ti.

Hur?idname (1387) mesnevisinin sahibi ?eyho?lu Mustafa; ?skendername (1390), Cem?id ü Hur?id (1403) mesnevilerinin sahibi Ahmedi; ?engname (1402-1411) mesnevisiyle tan?nan Ahmet Dai ve Hüsrev ü ?irin (1421-1429) mesnevisinin sahibi ?eyhi, Germiyano?ullar? Beyli?i'nde yeti?mi?lerdi. Bu d?nemde, ?zellikle ?ran ?airlerinin kaside ve gazellerinde i?lenen i?ki, a?k, tasavvuf, e?lence konular?, onlar?n kulland?klar? imgeler, ba?vurduklar? benzetmeler Türk?eye aktar?ld?. Yine bu ?rneklere dayanan a?k, serüven, tasavvuf konular?yla ilgili mesneviler yaz?l?yordu. Ancak uzun ünlüsü olmayan Türk?enin aruz veznine uydurulmas? gü?lükler yarat?yordu. B?yle oldu?u halde ba?lang??ta Türk?e s?zcüklere, deyimlere, hatta atas?zlerine ?iirde geni? yer veriliyordu. Halk diliyle kahramanl?k i?leyen yap?tlar, dinsel edebiyat ürünleri de vard?. ?rne?in Tokat Kalesi dizdar? Arif Ali, Sultan I. Murad i?in Dani?mentname'yi (1311, gününüze ula?an yazmas? 1577) kaleme alm??t?. Ayn? nitelikli dinsel ve destans? yap?tlardan Battalname ve Saltukname metinleri, sonraki yüzy?l?n ürünleri aras?ndad?r.^[207] Ahmedi'nin karde?i Hamzavi'nin gene ayn? nitelikli Hamzaviname'si, din ve kahramanl?k konular?n? birlikte i?leyen, halk diliyle yaz?lm?? yap?tlardand?r. Sadreddin'in Destan-? geyik ve Destan-? ejderha's?, Dursun Fakih'in K?ssa-i mukaffa ve Gazavat-i emir ül-müminin Ali'si, Beypazarl? Maazo?lu Hasan'?n Feth-i kale-i Selasil ve Cenadil Kalesi cengi gibi yap?tlar? halk kitaplar? aras?ndad?r.

Baz? Padi?ahlar?n Mahlaslar?
Padi?ah	Mahlas
II. Murad	Muradi
II. Mehmed	Avni
II. Bayezid	Adli
I. Selim	Selimi
I. Süleyman	Muhibbi
III. Murad	Muradi
I. Ahmed	Bahti
III. Selim	?lhami

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda padi?ahlar?n ?o?u ?iirle u?ra??rd? ve ?e?itli mahlaslar kullan?rlard?. Murad? mahlas?yla II. Murad, Avn? mahlas?yla Fatih Sultan Mehmed, Adl? mahlas?yla II. Bayezid, Selim? mahlas?yla Yavuz Sultan Selim, Muhibb? mahlas? ile de Kanuni Sultan Süleyman ?iirler kaleme alm??lard?r ve en ba?ar?l? ?air yazarlar olarak da kabul edilirler. Bu padi?ahlar?n ?iirleri günümüze kadar ula?m??t?r. Kaynaklara g?re ilk ?air hükümdar, II. Murad'd?r.^[208]

M?s?r Seferi'nde iken, Yavuz Sultan Selim'in M?s?rl? bir cariye hizmetlisi ile aralar?nda bir a?k münasebetinin ya?and??? rivayet edilen olayda, Sultan Selim'in bu olaydan sonra cariyeye at?fta bulunarak ??yle bir ?iir yazd??? s?ylenir:^[209]

“

Merdüm-i dideme bilmem ne füs?n etti felek

Giryemi k?ld? h?n e?kimi füz?n etti felek

??rler pen?e-i kahr?mdan olurken lerzan

Beni bir g?zleri ah?ya zeb?n etti felek

?

Bir ba?ka ba?ar?l? ?air hükümdarlardan olan Kanuni Sultan Süleyman'?n, "Halk i?inde mu'teber bir nesne yok devlet gibi / Olmaya devlet cihanda bir nefes s?hhat gibi" dizesi ise yüzy?llar? a?arak günümüze ula?m?? k?klü ve ?zlü bir s?zdür.^[208]

Fatih Sultan Mehmed'in Muhammed'e ithafen yazd??? ?u dizeleri de onun ba?ar?l? ?airli?inin g?stergelerinden biridir:^[210]

“

Sen kokmayan gülü neyleyim,

Neyleyim sensiz bahar??

Sen do?mayan günü neyleyim,

Neyleyim sensiz ben dünyay??

Ben g?nüllü bir k?leyim, kula??mda küpem

Kalbini fethedecekse ge?erim Sina’y? birden

Yoksa neyime?

Bu fethi istemem, M?s?r’? istemem, cihan? istemem.

Ben Sultan Fatih'im, ?nündeyim ?stanbul’un

Yakar?m bu ?ehri yüzünde bir tebessüm i?in.

?

Mimari

Osmanl? mimarisi, kendinden ?nce gelen Erken d?nem Anadolu Türk mimarisi, Sel?uklu mimarisi, Bizans mimarisi, ?ran mimarisi ve Memluk mimarisinden etkilenmi?tir. Erken Osmanl? mimarisi, 13. ila 15. yüzy?llar aras?nda birden fazla yap? tipiyle deneyler yapt? ve a?amal? olarak 16. ve 17. yüzy?llar?n Klasik Osmanl? stiline d?nü?tü ve yine Ayasofya'dan gü?lü bir ?ekilde etkilendi. Saray sanat??lar?n?n en büyü?ü, geleneksel Bizans sanat?n? ?in sanat?n?n unsurlar?yla kar??t?rmak gibi bir?ok ?o?ulcu sanatsal etkiyle Osmanl? ?mparatorlu?u'nu zenginle?tirdi.^[211] 16. yüzy?l?n ikinci yar?s?, ?zellikle ?znik ?inilerinin kullan?m?nda olmak üzere baz? süsleme sanatlar?n?n zirvesini g?rdü.

Erken d?nem Osmanl? mimarisi

Erken d?nem mimarisinde, yap?lar a??rl?kl? olarak ?znik, Bursa ve Edirne ?ehirlerinde yer ald?. Yap?lar daha ?ok Bizans mimarisi ve Sel?uklu mimarisi etkilerini ta??sa da, bu d?nemde bir sonraki d?neme dayanak olu?turacak fikirlerin ilk uygulamalar? ger?ekle?ti. Bu uygulamalardan birisi, yap?larda kubbe kullan?lmas? prati?idir.

Klasik d?nem Osmanl? mimarisi

?stanbul'un Fethi'den itibaren, mimari eserler ?stanbul'da yo?unla?maya ba?lad?. Bu d?nemde daha ?ok yüksek ve g?rkemli yap?lar in?a edildi. Bu yap?lar daha ?ok din? yap?lar ve kamu binalar?yd?. Klasik d?nemin en ?nemli mimar? Mimar Sinan'd?r. Ba?l?ca eserleri ?ehzade Camii, Süleymaniye Camii ve Selimiye Camii'dir.^[212]

1478'de II. Mehmed taraf?ndan in?a ettirilen Topkap? Saray? (?stanbul)

Ayasofya (?stanbul)

Bayezid Camii'nin in?as? (1501-1505), Klasik d?nemin ba?lang?c? olarak kabul edilir.

Mimar Sinan'?n ustal?k eserim dedi?i Selimiye Camii (Edirne)

Sonraki d?nemler

Lale Devri'yle beraber (1718-1730), Bat?l?la?man?n etkisiyle Bat?l? tarzda binalar yap?lmaya ba?land?. Bu d?nemde Bo?az k?y?s?na k??k yapma modas? ortaya ??kt?.

Bu d?nemlerde ?e?meler ve Aynal?kavak Kasr? gibi sahil k?y?s?ndaki rezidanslar yayg?nla?t?. Bir su kanal? (di?er ad? Cetvel-i Sim) piknik alan? olarak, Ka??thane ise dinlenme alan? olarak tesis edildi. Lale Devri'nin Patrona Halil ?syan? ile son bulmas?na ra?men, Bat?l?la?ma davran???n?n bir modeli oldu.

Süs sanatlar?

Sultan II. Mehmed'i gül koklarken tasvir eden Nakka? Sinan Bey'in minyatürü

Osmanl? kad?n müzisyenleri

Matrak?? Nasuh'un 1537'de yay?mlanan eserinde yer alan, ?stanbul'u betimledi?i minyatürü

Müzik ve sahne sanatlar?

Türk sanat müzi?i Osmanl? elitlerinin e?itiminin ?nemli bir par?as?yd?. Osmanl? sultanlar?n?n bir?o?u müzisyen ve besteciydi. III. Selim'in besteleri günümüzde hala icra edilmektedir. Osmanl? klasik müzi?i büyük ?l?üde Bizans müzi?i, Ermeni müzi?i, Arap müzi?i ve Fars müzi?i birle?mesinden olu?uyordu. Besteler Bat? müzi?indeki ?l?üye biraz benzer olan us?l ad? verilen ritmik birimler etraf?nda düzenlenmi?tir. Melodi birimlerine Bat?'daki moda biraz benzeyen makam denir.

Müzik aletleri olarak ise, Anadolu ve Orta Asya enstrümanlar?n?n (saz, ba?lama, kemen?e) bir kar???m?, di?er Orta Do?u enstrümanlar? (ut, tambur, kanun, ney) ve daha sonralar? geleneksel Bat? enstrümanlar? (keman ve piyano) kullan?l?rd?. Ba?kent ile di?er alanlar aras?ndaki co?rafi ve kültürel ayr?m nedeniyle Osmanl? ?mparatorlu?u'nda Türk sanat müzi?i ve Türk halk müzi?i ?eklinde iki ayr? müzik tarz? ortaya ??kt?. Eyaletlerde birka? ?e?it halk müzi?i olu?tu. Ay?rt edici müzik tarzlar?yla en bask?n müzikler; Balkan-Trakya Türküleri, Kuzeydo?u Türküleri, Ege Türküleri, Orta Anadolu Türküleri, Do?u Anadolu Türküleri ve Kafkas Türküleridir. Ay?rt edici tarzlardan baz?lar? ise mehter, Roman müzi?i, oryantal dans ve Türk halk müzi?idir.

Karag?z ve Hacivat ad? verilen geleneksel g?lge oyunu, Osmanl? ?mparatorlu?u genelinde yayg?nd? ve bu kültürdeki tüm büyük etnik ve sosyal gruplar? temsil eden karakterler i?eriyordu.^[213]^[214] Tek bir usta taraf?ndan, tef e?li?inde tüm karakterler seslendirilir ve oynat?l?rd?. G?lge oyununun k?keni ise belirsizdir. Yine Osmanl? Devleti'nde ortaya ??kan mehter tak?mlar?, dünya tarihinin en eski asker? bandolar?ndan biridir.

Sultan Abdülaziz bir müzik bestecisiydi.
Yeni?erilerin mehterini g?steren Levni taraf?ndan yap?lm?? bir minyatür.
G?lge oyunu Karag?z ve Hacivat Osmanl? ?mparatorlu?u'nda yayg?nd?.

Mutfak

?mparatorlu?un y?netim merkezi olan saray, ayn? zamanda padi?ah?n ve hanedan üyelerinin ikametgah?yd?. Saray mutfa??n?n bir?ok ki?iye ve hanedan üyelerine hizmet vermesi sebebiyle, kaliteye ve ?e?itlili?e ?nem verilmekteydi. Günümüzde ayr?nt?l? bilgi edinilebilecek saray mutfa??, kaynak ?e?itlili?i sebebiyle II. Mehmed d?nemindeki Topkap? Saray mutfa??d?r.^[215]^[216]^[217]

Mutfak a???lar? Acemi Oca??'ndan se?ilir ve belirli a?amalardan ge?erek a??? olurlard?. Her mutfaktaki a??? adaylar? ??rakl?k, kalfal?k gibi kademelerde g?rev yapt?ktan sonra ustal?k (a???l?k) mertebesine yükselirlerdi. Daha sonra a???ba?? olurlar ve ba?a???ba??na ba?l? olarak g?rev yaparlard?.^[218]

Mutfaklarda ?al??an g?revlilerin say?s?, saray nüfusuna ba?l? olarak de?i?kenlik g?stermi?tir. II. Mehmed d?neminde (1451-1481) 100 ki?i olan personel say?s?, I. Süleyman'?n (1520-1566) saltanat?n?n ba?lar?nda 250 iken, sonlar?nda 500 olmu?tur. 16. yüzy?l sonunda 1000 ki?iye ula?an personel say?s?, 17. yüzy?l ortalar?nda 1300 civar?na ??km?? ve 17. yüzy?l?n sonlar?nda 1253 civar?na inmi?tir.^[219] Osmanl? ?mparatorlu?u'nun y?netim merkezi olan saray, ?stanbul'ndan ayr? bir ?ehir olabilecek kadar büyük bir nüfusu i?erisinde bar?nd?r?yordu. Saray?n nüfusu, 16. yüzy?l?n ilk y?llar?nda 4-5 bin, 17. yüzy?l ba?lar?nda ise 10 bin civar?ndayd?. Tüm g?da al?mlar?nda ?ncelikli olarak saray?n ia?esi dü?ünülmü? ve saray?n g?da ihtiyac? kar??lanmadan hi? kimsenin g?da al?m? yapmas?na izin verilmemi?tir. B?ylelikle kaliteli mallar?n saraya ayr?lmas? sa?lanm??t?r. Saray mutfa??na dayan?ks?z tüketim mallar?n?n tamam? ile di?er besin maddelerinin bir k?sm? ?stanbul'dan, temel g?da maddelerinin büyük bir b?lümü ise ta?radan temin edilirdi.^[219]

?stanbul'un Fethi ile birlikte saraydaki Osmanl? yemeklerinde ciddi bir de?i?im g?rülmü?tür. Bu d?nemde deniz ürünlerinin tüketimi artarken yemeklerde ?e?itlilikten ziyade doyuruculu?a ?nem verilmi?tir. Lahana ?orbas?, baklava, yo?urtlu ve ?spanakl? büryan, pekmezli yo?urt tatl?s?, yo?urtlu paz?, ayran ve ?erbet, sarayda g?revli olan personele verilen ba?l?ca yemeklerdi.^[220] Et, süt, yo?urt, peynir, ya? gibi besinler, hayvansal g?dalarda toplumun ana besin kaynaklar?ndand?.^[221] Yap?lan et yemeklerinde mevsimine g?re kuzu, baz? zamanlarda ise koyun eti, dana etinin yerine kullan?lmaktayd?. Saray mutfak ananesinde zengin sofralarda tavuk ve pili? gibi kümes hayvanlar?n?n yan?nda, güvercin, keklik, kaz, b?ld?rc?n, ?rdek ve 18. yüzy?ldan itibaren Amerikan k?kenli hindi g?rülmekteydi.^[222]

Deniz ürünlerinden birisi olan bal?k, padi?ah ve yak?n ?evresinin s?kl?kla tüketti?i g?dalardan birisiydi. 19. yüzy?l?n ikinci yar?s?ndan itibaren saray mutfa??na giren domatesin, bu tarihten ?nce Osmanl? mutfa??nda kullan?m?na rastlanmaz. ?ünkü domates, Amerika'n?n ke?fedilmesinden (1492) sonra di?er k?talara yay?lm??t?r. Günümüzde s?kl?kla tüketilen sebzelerden olan fasulye, patates ve baz? kabak ?e?itlerinin yan? s?ra kakao, m?s?r ve hindi de Amerika k?tas?n?n ke?finden sonra, 18 ve 19. yüzy?llarda Osmanl? mutfa??na girmi?tir.^[222]

Vak?f imaretlerinde fakirler ve yolcular ?ncelikli olmak üzere isteyen herkese ücretsiz yemek verilmekteydi.^[223] ?mparatorluk topraklar?n?n geni?lemesine paralel olarak, mutfak kültürü de bu konuda ?nemli geli?me g?stermi?tir. Sarayda ?nemli g?revlerdeki ki?ilerin bir sofrada toplan?p yemek yemesi, devrin en büyük sosyal faaliyetlerinden birisi haline gelmi?tir.^[221]^[224]

II. Mehmed D?neminde Saray Mutfa??nda Kullan?lan G?dalar
Yiyecek türü	Yiyecekler
Baklagiller ve tah?llar	Bulgur, pirin?, un, mercimek, bu?day ni?astas?, nohut
Sebzeler	P?rasa, lahana, ?spanak, paz?, ?algam, h?yar, so?an
Ya?lar	Zeytinya??, kuyruk ya??, sade ya?
Otlar ve baharat	Misk, safran, zeytin, maydanoz, hardal, sar?msak, ki?ni?, nane, kimyon, Eflak tuzu, sak?z, sirke, fülfül (karabiber), tar??n, karanfil, anber
Hayvansal g?dalar	Yumurta, tavuk, peynir, süt, yo?urt, kaymak, istiridye, karides, pa?a, kaz, s???r i?kembesi, bal, av ku?lar?, bal?k
Kaynak:^[225]

Saray mutfa??, Sultan II. Mehmed'in 15. yüzy?l?n ikinci yar?s?nda Topkap? Saray?'n?n ikinci avlusuna yapt?rd??? mutfaklarla geli?me g?stermi?tir.^[226] Sarayda Matbah-? Hümayun ve Matbah-? Amire olmak üzere iki ana mutfak mevcuttu. Yaln?zca padi?ah?n yemeklerini haz?rlamakla g?revli mutfak, Matbah-? Hümayun'du. Saray mutfa?? olduk?a karma??k ve geni? bir sisteme sahipti. Günlük yemekler ayr? ayr? b?lümlerde haz?rlan?rd?. Ku??uba??lar, padi?ah i?in haz?rlanan yemeklerden sorumluyken; has mutfak a???lar? ise Valide sultan, ?ehzadeler ve harem halk?na yemek pi?irmekle g?revliydiler. Matbah- Amire olarak isimlendirilen birim ise, Bir?n ve Ender?n halk? ve herhangi bir nedenle sarayda yemek yemesi gereken ki?ilerin yemeklerini haz?rlard?.^[227]

Saray mutfa??na ikinci avlu revaklar?ndan ü? kap? ile girilmektedir. Bunlar Kiler-i ?mire (A?a?? Mutfak) kap?s?, Has Mutfak kap?s? ve Helvahane kap?s?d?r. 16. yüzy?l?n sonu ile 17. yüzy?l?n ilk yar?s?nda güney k?s?mdan ba?layarak, mutfaklar hizmet verdikleri birimlere g?re isimlendirilmi?tir. Has Mutfak, padi?ah ve ailesi ile Has Oda'ya hizmet vermekteydi. Saray mutfa??ndan her gün, say?s? 4-5 bin ki?iyi bulan Bir?n ve Ender?n halk?n?n yemek ihtiyac? kar??lanmaktayd?. D?van-? Hümayun üyelerine her ü? ayda bir ul?fe da??t?l?rken, say?s? on be? bine kadar ??kan yeni?erilere, el?ilere ve t?rene gelen g?revlilere yemek haz?rlan?rd?. Ayr?ca her Ramazan'?n on be?inci günü yeni?erilere baklava yap?l?rd?.^[219]

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda sofran?n da belli bir düzeni ve kurallar? vard?. Genellikle sofrada temiz bir ?rtü yere serilirdi. üzerine yerden ?ok yüksek olmayan bir sehpa ve bunun üzerine de ka??k, ?atal ve di?er yemek ara? gere?lerinin kondu?u geni? ve yuvarlak, sini olarak adland?r?lan bir tepsi koyularak yemek yenirdi.^[228] Osmanl? ?mparatorlu?u'nda II. Mehmed'e kadarki tüm padi?ahlar, sofralar?nda ba?ka insanlarla yemekler yemi?lerdir. II. Mehmed'den sonra gelen tüm padi?ahlar, Abdülaziz'in saltanat?na kadar yemeklerini tek ba??na yemi?lerdir.^[229] Padi?ahlardan artan yemekler has nedimelerine ve ?ehzadelere verilirdi. ?rne?in, yirmiden fazla erkek ?ocu?u olan III. Murad'dan (1574-1595) kalan yemekler, otuz büyük tepsiye konularak hareme g?nderilirdi. Her biri i?in de ayr? sofralar haz?rlan?rd?.^[229]

Osmanl?'da mutfak kültürü, imparatorlu?un son y?llar?nda farkl? kültürlerin etkisi alt?nda kalm??t?r. Tanzimat Ferman?'n?n ard?ndan ülkede Bat?l?la?ma hareketi ba?lam??t?r.^[230] Bunun sonucunda sofrada minder yerine sandalye, sini yerine masa, herkesin ortak olarak kulland??? tek bir yemek kab? yerine ki?isel tabak, ?atal, b??ak ve su tak?mlar? saray ve konaklarda kullan?lmaya ba?lanm??t?r.^[222] II. Abdülhamid zaman?nda Bat?l? ülkelerdeki gibi yemeklerin ayr? bir oda veya salonda yenmesi yayg?nla?m??t?r.^[230] 19. yüzy?l sonuna ait menülere g?re, Frans?z yemekleri ile Türk yemekleri bir arada sunulmaya ba?lanm??t?r. Bu d?nemdeki Osmanl? yemek kitaplar?nda Avrupa k?kenli yemek tarifleri yay?mlanm??t?r.^[222]

Bir ?slam ülkesi olan Osmanl? ?mparatorlu?u'nda, Ramazan ay? geldi?inde bu aya ?zgü ?e?it ?e?it yemekler yap?l?rd?. Ramazan i?in de?i?ik yerlerden ?zel a???lar getirilir, bir ayl?k yemek listesi ?nceden kendilerine verilirdi. Ramazan ay?n?n ekme?i ise pideydi. Ramazan'?n en ?nemli ?orbas? i?kembe ?orbas?yd?. Toplumda hindi derisinden i?kembe ?orbas? yapanlar bile g?rülmü?tür. Hatta i?kembe ?orbas?na o kadar ra?bet vard? ki, iftar saatine be? on dakika kala kaselerini al?p i?kembeci dükkan?na ko?anlar, hatta n?bete kalanlar bile g?rülmü?tür. ?ftar sofralar?n?n en g?zde tatl?s? ise gülla?t?. Halk aras?nda ?zellikle kaymakl? gülla? me?hurdu. Yemekler bittikten sonra kahve i?mek, her evde de?i?meyen bir adetti. Hatta tiryakisi olanlar iki, yahut ü? fincan kahve i?erlerdi.^[231]

Bilim ve teknoloji

Takiyüddin'in Rasathanesi'nde ?al??an bilim insanlar? (1577)

1884'te kurulan Beyaz?t Devlet Kütüphanesi

?stanbul'un Fethi'nde kullan?lan ?ahi toplar?

Osmanl? ?mparatorlu?u, tarihi boyunca di?er kültürlerden ?evrilen el yazmas? kitaplar ile geni? bir kütüphane koleksiyonu olu?turmay? ba?ard?.^[232] Yerli ve yabanc? el yazmalar? arzusunun büyük bir k?sm? 15. yüzy?lda geldi. Fatih Sultan Mehmed, d?neminde Trabzonlu Yunan bilim insan? Georgios Amirutzis'e Batlamyus'un co?rafya kitab?n? tercüme ettirdi ve Osmanl? e?itim kurumlar? i?in kullan?labilir hale getirtti. Ba?ka bir ?rnek ise, aslen Semerkandl? g?kbilimci, matematik?i ve fizik?i olan Ali Ku??u idi. II. Mehmed, daha ?nce Akkoyunlular Devleti'nde ?al??an Ali Ku??u'yu ?stanbul'a davet etti ve onu, yeni in?a ettirdi?i Sahn-? Seman Medresesi'ne müderris olarak atad?. ?e?itli di?er medreselerde Ali Ku??u taraf?ndan düzenlenen bir okutma plan?n?n oldu?u ve hatta bunun “Kan?nname” ?eklinde yap?ld??? bilinmektedir. Ali Ku??u, ?stanbul'da sadece ?lümünden ?nceki 2 ya da 3 y?l?n? ya?amas?na ra?men, yaz?lar? ve ??rencilerinin faaliyetleri sonucu Osmanl? ?evrelerini derinden etkiledi.^[233] II. Mehmed ayn? zamanda, 1474'te Fatih Camii mihrab?n?n kenarlar?na yerle?tirtti?i, iki dolaba koyulan 800 cilt ile ba?lam?? bir kütüphane de kurmu?tur.

1577'de Takiyüddin, 1580'e kadar astronomik g?zlem yapaca?? Takiyüddin'in Rasathanesi'ni kurdu. Güne? y?rüngesinin d??merkezli?ini ve apsisin y?ll?k hareketini hesaplad?.^[234] Rasathanesi 1580'de y?k?ld?.^[235]

1660'ta Osmanl? bilim insan? Tezkireci K?se ?brahim Efendi, No?l Duret'in 1637'de yazd??? Frans?zca astronomik ?al??mas?n? Arap?aya ?evirdi.^[236]

?erafeddin Sabuncuo?lu, ilk cerrahi atlas yazar? ve ?slam t?bb?n?n son maj?rüdür. ?al??malar? büyük ?l?üde Eb?'l-Kas?m Zehravi'nin Al-Tasrif eserine dayansa da, Sabuncuo?lu kendine ait bir?ok yenilik getirdi. Kad?n cerrahlar da ilk defa resimlendirilmi?tir.^[237]

Dakika ?l?en ilk saat ?rne?i, Osmanl? saat?isi ?eyh Dede taraf?ndan 1702'de yap?ld?.^[238]

Tahtelbahir, 1719 y?l?nda Osmanl? Devleti taraf?ndan yap?lan dünyan?n ilk denizalt?s?d?r. III. Ahmed zaman?nda tersanenin ba? mimar? ?brahim Efendi taraf?ndan yap?ld?. Timsah ?eklinde olan denizalt?n?n deneme sürü?ü, III. Ahmed'in ?ocuklar?n?n sünnet merasimine denk getirilmi?tir.^[239]

Dünyan?n ?zellikle mühendislik e?itimini hedefleyen ilk enstitülerinden biri olan ?stanbul Teknik üniversitesi, 1773 y?l?nda kuruldu. Bu üniversite, III. Mustafa taraf?ndan Mühendishane-i Bahr-i Humayun ad? alt?nda gemi mühendislerini e?itmek amac?yla faaliyete ge?irildi. 1795'te enstitünün alan? geni?letildi ve Avrupa standartlar?n? yakalamak ve orduyu modernize etmek i?in ordu mensuplar?na da teknik e?itim verilmeye ba?land?. 1845'te mühendislik fakültesi geli?tirildi ve buna ilaveten mimarl?k e?itimi verilmeye ba?land?.

Spor

Osmanl? ?mparatorlu?u'nda spor büyük ?nem ta??maktayd? ve haliyle spor yapan ki?i büyük ilgi ve sayg? g?rmekteydi. Osmanl?'n?n u?ra?t??? ba?l?ca sporlar aras?nda güre?, avc?l?k, kemanke?lik (ok at?c?l???), binicilik (cündicilik), cirit oyunlar?, bilek güre?i ve yüzme bulunmaktayd?.

Futbol, Osmanl? ?mparatorlu?u'nda 20. yüzy?l?n ba?lar?nda Rum ve Ermeni az?nl?klar aras?nda oynanmaya ba?lam??t?. Bu sporu g?ren ve be?enen Türk sporseverler, kendi spor kulüplerini kurmaya ba?lam??t?r. ?stanbul'da 1903 y?l?nda Be?ikta?, 1905 y?l?nda Galatasaray, 1907 y?l?nda da Fenerbah?e futbol tak?mlar? kurulmu?tur. Bu ü? büyük kulüp, cumhuriyetin ilan?na kadar Rum ve Ermenilerin kurmu? oldu?u kulüplerle ?stanbul liglerinde boy g?stermi? ve ?nemli ba?ar?lar kazanm??lard?r.

Ayr?ca bak?n?z

Notlar

^ 1856 Paris Bar?? Antla?mas?'n?n resm? Türk?e nüshas?nda Türkistan, ?ngilizce nüshas?nda Turkey ve Almanca nüshas?nda ise Türkei ismi ge?mektedir. 1920 Sevr Antla?mas?'n?n resm? Türk?e versiyonunda Türkiye, ?ngilizce versiyonunda Turkey ve Frans?zca versiyonunda Turquie ge?mektedir.
^ Genel g?rü?e g?re Osmanl? Beyli?i, 1299 y?l?nda ba??ms?zl???n? resmen ilan etti. Bunun yan? s?ra, baz?lar? beyli?in kurulu?unu 1301 kabul eder. Prof. Dr. Halil ?nalc?k ve baz? di?er akademisyenler ise, beyli?in 1302 y?l?nda kuruldu?unu savunmaktad?rlar.
^
Ka?garl? Mahmud, D?vanü Lugati't-Türk adl? eserinde O?uzlar?n 22 boyunu listelese de toplamda 24 boy oldu?unu belirtmi?tir. Ka?garl?, Divan'?n ü?üncü cildinde "Türkmenler asl?nda 24 kabiledir" cümlesiyle^{(Ka?garl?, I, 1992)} konarg??er Türkmen olan Hala? ve Karl?k boylar?n? O?uzlardan ayr? saym??t?r. Bknz:
- Ataniyazov, Soltan?a. "Türkmen Boylar?n?n Ge?mi?i, Yay?l???, Bugünkü Durumu ve Gelece?i" (PDF). 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi.
^ Bu g?rü?, 1334 y?l?nda seyyah ?bn Battuta'n?n g?zlemi sonucudur.
^
Halil ?nalc?k ve baz? di?er akademisyenler, Osmanl? Devleti'nin 1299'da S??üt'te de?il, 1302'de Yalova'da Bizans'a kar?? yap?lan Bafeus Muharebesi (Koyunhisar Muharebesi) sonras?nda devlet niteli?ini kazand???n? iddia ederler. Bknz:
- "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Temmuz 2009.
- ""Osmanl? Yalova'da kuruldu"". 27 Temmuz 2009. 4 Aral?k 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ "Türkiye Büyük Millet Meclisinin, hukuku hakimiyet ve hükümraninin mümessili hakikisi oldu?una dair" adl? kararname
^ Hüseyin Pa?a'ya verilen Mezomorto lakab?, Venedikliler taraf?ndan verilmi? bir lakapt?r ve "yar? ?lü" anlam?na gelmektedir. Baz? kaynaklarda mezomorta ve mezemorto olarak da ge?mektedir.

Kaynak?a

?zel

^ ^a ^b ^c ^d Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 498. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. 19 Kas?m 2018 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi8 Temmuz 2019.
^ Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. 20 May?s 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi12 Eylül 2016.
^ Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. s. 59. ISBN 978-0-275-97888-4.
^ ^a ^b Ekmeleddin ?hsano?lu (2004). Osmanl? askerlik literatürü tarihi. ?slam Tarih, Sanat ve Kültür Ara?t?rma Merkezi. s. 741.
^ "Osmanl? banknotu". 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 3 A?ustos 2010.
^ "Bilen bilmeyen herkes konu?uyor! Osmanl? Devleti'nin resm? ad? 'DEVLET-? AL?YYE'dir". Habertürk. 11 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023.
^ ?nalc?k, Halil (2009). Devlet-i Aliyye Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar. Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?. s. 124.
^ "Paris Antla?mas?'n?n (30 Mart 1856) orijinal Türk?e nüshas?n?n Türk Tarih Kurumu taraf?ndan Arap harflerinden Latin harflerine aktar?lm?? hali" (PDF). Türk Tarih Kurumu. 11 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023. Bizki bilutfulmevla Türkistan ve ?amil oldu?u memalik ve büldan?n Padi?ah? essultan ibnussultan essultanülgazi Abdülmecid Han ibnussultanülgazi Mahmud Han ibnussultanülgazi Abdülhamid Han?z...
^ "Declaration respecting maritime law. Signed by the plenipotentiaries of Great Britain, Austria, France, Prussia, Russia, Sardinia, and Turkey, assembled in Congress at Paris, April 16, 1856. Presented to both Houses of Parliament by Command of Her Majesty, 1856". University of Toronto (?ngilizce). 19 Temmuz 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023.
^ "Sevr Antla?mas?'n?n (1920) orijinal Türk?e nüshas?n?n Türk Tarih Kurumu taraf?ndan Arap harflerinden Latin harflerine aktar?lm?? hali" (PDF). Türk Tarih Kurumu. 14 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 14 Aral?k 2023. Bir taraftan i?bu muahedede ba?l?ca düvel-i müttefika olarak zikiredilen Britanya ?mperatorlu?u, Fransa ve ?talya ve Japonya ve i?bu ba?l?ca devletlerle birlikte düvel-i müttefikay? te?kil eden Ermenistan, Bel?ika, Yunanistan, Hicaz, Lehistan, Portekiz, Romanya, S?rp-H?rvat-Sloven ve ?ekoslovakya: Di?er taraftan Türkiye...
^ ^a ^b "A Study into the Concepts of Turkey and Türkistan which were used for the Ottoman State in XIXth Century". Tuncer Baykara (?ngilizce). 26 Ocak 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. "Türkistan ve Türkiye / Türkiya", Avrupa'y? tan?yan ve bat? dili konu?an Türkler taraf?ndan ülkelerini tan?mlamak i?in kullan?lan yayg?nla?mam?? iki kavramd?r. Ancak XIX. Yüzy?l?n ortalar?ndan itibaren, 1856'dan sonra, Türkistan Osmanl? ülkelerinde resmi kay?tlarda ve daha sonra edebi eserlerde kullan?lmaya ba?land?. Bu kavramlar, resmi belgelerde XX. Yüzy?l?n ba?lar?na kadar daha uzun süre ya?amaya devam etti.
^ Halil ?nalc?k. "Osman I". ?slam Ansiklopedisi. 23 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 14 Eylül 2020.
^ "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". NTV. 27 Eylül 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 Eylül 2021.
^ "Osman Gazi". atilim.edu.tr. Eri?im tarihi: 21 Nisan 2009. ^{[?lü/k?r?k ba?lant?]}
^ "OSMANLILAR Bat? Anadolu'nun kuzeyinde bir Türkmen beyli?i olarak ortaya ??k?p ü? k?taya yay?lan ve kurucusunun ad?yla an?lan Türk-?slam dünyas?nda en uzun ?mürlü devlet (1300-1922)". Feridun Emecen ?slam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. Osmanl? Hanedan?. ?lk Osmanl? tarih?ilik gelene?ine g?re Osmanl? ailesi (?l-i Osman), O?uz Han nesline dayanan ve kendilerine beylik kurma yetkisi tan?nm?? olan Kay? boyundan gelmektedir. Kay? boyuna mensubiyet sadece ilk kronik yazarlar?nca de?il Osmanl? hanedan?nca da benimsenmi? ve bu boya ait damgalar madd? malzemelerde g?sterilmi?tir. Osmanl? Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey’in tarih? bir ?ahsiyet olarak ortaya ??k???, Bizans’a kar?? gaza yapan Sel?uklu u? b?lgesindeki Türkmen beyliklerinin olu?turdu?u siyas? ?artlar?n bir sonucudur.
^ Halil ?nalc?k. "Osman I". ?slam Ansiklopedisi. 23 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 14 Eylül 2020. ?lk Osmanl? kaynaklar?na g?re Anadolu’ya gelen bir Türkmen boyuna mensup olup S??üt u? (uc) b?lgesine yerle?en Ertu?rul Gazi’nin o?ludur. ?bn Batt?ta ad?n? Osmancuk ?eklinde de verir.
^ ""Sultan Osman ve O?lu Orhan'?n Yeni Bulunan Orijinal ?eceresi ve 'Kurulu?'u Anlatan En Eski Osmanl? Tarihi Metni", Türk Dünyas? Tarih Kültür Dergisi, C. LXXII, Sy.: 429 (Ekim 2022), s. 18-37". Hakan Y?lmaz Türk Dünyas? Tarih Kültür Dergisi. 24 Mart 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. Yak?n zamana kadar Osmanl? Devleti’nin Kurulu? D?nemi ve ?n kurulu? evresini, ?zellikle Osmanl?lar’?n nesep, soy ve atalar? ile ilgili rivayetlerin literatürel k?kenini g?rmemizi sa?layacak ?a?da? hi?bir tarih? bulgu ve orijinal materyal ortaya konulamam??; bu orijinal belge ve kan?tlar?n yoklu?u ise Osmanl?lar’?n asl? etnik kimli?i ve “Atalar tarihi”ne ili?kin me?hur rivayetleri yok sayma, spekülasyonlara bo?ma, keyf? bir ?izgide yorumlama ya da istenildi?i y?nde ?ekillendirmeye kalk??ma… gibi birtak?m istismarlara yol a?m??t?r. Biz, Paris Bibliothèque Nationale’e intikal etmi? eski belge ve k?hne materyaller üzerinde yapt???m?z kapsaml? bir ara?t?rma s?ras?nda, yakla??k iki yüz y?ld?r devam eden bu spekülasyon ve ?arp?tmalar? k?künden izale edecek, yukar?da sayd???m?z müphem noktalar? güvenilir bir bi?imde ??zümleyecek nitelikte, Osmanl?lar’?n ilk kurulu? y?llar?ndan kalma en eski ve en ?nemli orijinal belge ile kar??la?t?k.
^ "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Temmuz 2009.
^ Bilim.org - "Osmanl? ?mparatorlu?u S??üt'te de?il Yalova'da kurulmu?tur". 28 May?s 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. 23 May?s 2009 tarihinde eri?ilmi?tir.
^ Stone, Norman "Turkey in the Russian Mirror" pp. 86–100 from Russia War, Peace and Diplomacy edited by Mark & Ljubica Erickson, Weidenfeld & Nicolson: London, 2004 0-297-84913-1.
^ ^a ^b ^c ^d Demir, Hande Seher (2013). "Klasik D?nem Osmanl? Devleti'nde Din-Devlet ?li?kilerinin Laiklik, Sekülerizm, Teokrasi ve Din Devleti Sistemleri Kapsam?nda ?ncelenmesi". Ankara Barosu Dergisi. 27 Eylül 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Eylül 2013.
^ "Osmanl? padi?ahlar?n?n nikahlanmas?". 18 A?ustos 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.
^ "Osmanl? Hanedan Evlilikleri üzerine Baz? Notlar" (PDF). Tarih Okulu Dergisi (TOD), XV. 2013. ss. 57-89. 20 Nisan 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF)19 Nisan 2014.
^ 10. S?n?f Tarih Ders Kitab?. MEB. 2009. ss. 30-55. ISBN 978-975-11-3213-0.
^ "Dev?irme". 4 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.
^ "Osmanl? Müesseseleri, Te?kilat? ve Medeniyeti Tarihine Genel Bak?? / Prof. Tayyib G?kbilgin". 3 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.
^ "Neither Muslims nor Zimmis: The Gypsies (Roma) in the Ottoman State" (PDF). ^{[?lü/k?r?k ba?lant?]}
^ "Ar?ivlenmi? kopya". 6 May?s 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.
^ "Ar?ivlenmi? kopya". 31 Ocak 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.
^ "Ar?ivlenmi? kopya". 6 May?s 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.
^ ?nalc?k, Halil (2021). Devlet-i Aliyye: Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar - I. 1. cilt. Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?. s. 111. 24 Temmuz 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2023.
^ Demirkent, I??n. "KAYSER". TDV ?slam Ansiklopedisi. 19 Haziran 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2023.
^ ^a ^b Dr. Aybars Pamir. Osmanl? Egemenlik Anlay???nda Senedi ?ttifak'?n Yeri. Y?l 2004 C.53 Sa.2 s.66-67. Tam metin 17 Kas?m 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
^ "Directholidays-Lanzarote". 20 Ocak 2009 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Ocak 2009.
^ "Discover South Iceland-Vestmannaeyjar". 24 Temmuz 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 21 Nisan 2009.
^ "Lundy". tripatlas.com. 26 Nisan 2009 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 28 Aral?k 2009.
^ "Osmanl? ?mparatorlu?u'nun En Geni? S?n?rlar?n? G?steren Harita". 23 May?s 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 3 May?s 2009.
^ "Sürüldüler ama bitmediler". turkiyegazetesi. 10 Mart 2013. 22 Nisan 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 A?ustos 2013.
^ "Osmanl? Hanedan? d?rt k?tada ya??yor". milliyet. 15 Temmuz 2010. 5 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 A?ustos 2013.
^ E. J. Brill (1974). "The Ottoman state and its place in world history". Brill Academic Publishers. ss. s. 18.
^ Soygüzel, Hasan. Ayla, Elif (Ed.). Metodoloji: Bilinmezlik Ma?aras?n?n Haritas? (2 bas.). ?stanbul: Hayy Kitap. s. 36.
^ "Ottoman banknote with Arabic script" (?ngilizce). 3 Temmuz 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 26 A?ustos 2010.
^ Murat Bardak?? (18 Ocak 2015). "Bilen bilmeyen herkes konu?uyor! Osmanl? Devleti'nin resm? ad? 'DEVLET-? AL?YYE'dir". Haberturk.com. 26 ?ubat 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416-1700 (?ngilizce). ?stanbul: The Isis Press. s. 8. ISBN 978-975-428-554-3. The scholarly community specializing in Ottoman studies has of late virtually banned the use of "Turkey", "Turks", and "Turkish" from acceptable vocabulary, declaring "Ottoman" and its expanded use mandatory and permitting its "Turkish" rival only in linguistic and philological contexts.
^ Hamish Scott (2015). The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350-1750: Volume II. s. 612. ISBN 9780191020001. "The Ottoman Empire-also known in Europe as the Turkish Empire"
^ Raphaela Lewis (1988). Everyday Life in Ottoman Turkey. Dorset Press. ISBN 978-0-88029-175-0. 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ Godfrey Goodwin (1977). Ottoman Turkey. Scorpion Publications. 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416-1700. ?stanbul: The Isis Press. s. 8. ISBN 978-975-428-554-3. The scholarly community specializing in Ottoman studies has of late virtually banned the use of "Turkey", "Turks", and "Turkish" from acceptable vocabulary, declaring "Ottoman" and its expanded use mandatory and permitting its "Turkish" rival only in linguistic and philological contexts.
^ ^a ^b ^c ^d Uzun?ar??l? 1998, s. 93
^ ?im?irgil 2015, s. 17
^ ^a ^b ^c ^d Fatma, Acun (2000). "?lk Osmanl?lara Dair". Kebike?, 10. s. s. 60-61.
^ ^a ^b Uzun?ar??l? 1998, s. 94
^ Sümer, Faruk. O?uzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Te?kilat? - Destanlar?. ?stanbul: Türk Dünyas? Ara?t?rmalar? Vakf?. s. 212-213. ISBN 978-9754-982-36-7.
^ asf (1983). ünver, ?smail (Ed.). ?skender-Name. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay?nlar?. s. 65.
^ Enver? (2012). ?ztürk, Necdet (Ed.). Düst?rname-i Enver?. ?stanbul: ?aml?ca. ss. 3-20.
^ Kaynakta bu isimler da??n?k bir ?ekildedir. Bunlar? toplayan Nihal Ats?z'd?r: ?ükrullah (2010). Almaz, Hasan (Ed.). Behcetü’t Tevar?h. ?stanbul: Mostar. s. 306.
^ Yavuz, Kemal; Sara?, M. A. Yekta, (Ed.) (2014). Tevarih-? Al? Osman. ?stanbul: G?kkubbe. s. 273.
^ ?bn-i Kemal (1991). Turan, ?erafettin (Ed.). Tevarih-? Al? Osman. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas?mevi. s. 44-45.
^ Naima Mustafa Efendi (1967). Dan??man, Zuhuri (Ed.). Naima Tarih?. ?stanbul: Zuhuri Dan??man Yay. s. 22.
^ Hasan bin Mahmud Bayati (1331). Em?r?, Al? (Ed.). Cam-? Cem Ay?n. Dersadet Matbuas?. ; eserin i?erisinde ?ecere s?ras?yla anlat?lmaktad?r
^ Oru? Be? (2014). ?ztürk, Necdet (Ed.). Oru? Be? Tarihi. ?stanbul: Bilge Kültür Sanat.
^ Mevlana Mehmed Ne?r? (2013). ?ztürk, Necdet (Ed.). Cihannüma (Osmanl? Tarihi 1288-1485). ?stanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. s. 7-8.
^ ?elebi, Katip (2009). Fezleketü akvali’l-Ahyar f?’?lmi’t-Tar?h v’l-Ahbar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
^ Mustafa Nuri Pa?a (2014). Kurt, Y?lmaz (Ed.). Netayicü'l vukuat. Ankara: Türk Tarih Kurumu.
^ ^a ^b Gibbons, Herbert Adams (1916). The Foundation of the Ottaman Empire. New York: The Century Co. s. 23. ; Müellif bu al?nt?y? kroniklerden derlemi?tir.
^ K?prülü, Mehmet Fuat (1943). Osmanl? ?mparatorlu?u’nun Etnik Men?ei Mes’eleleri. c.7. s. 28.
^ Wittek, Paul. Osmanl? ?mparatorlu?unun Do?u?u. Berktay, Fatmagül taraf?ndan ?evrildi. ?stanbul: Kaynak Yay?nlar?. s. 1-25.
^ Fatma, Acun (1997). Ahmet Yüksel (Ed.). "?lk Osmanl?lara Dair". Kebike?, 10. s. s. 59-73.
^ Bulduk, ü?ler (1999). Eren, Güler (Ed.). Osmanl? Beyli?i’nin olu?umunda O?uz-Türkmen Gelene?inin Yeri. c.1. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?. s. 161.
^ Lindner, Rudi Paul (2010). Explorations in Ottoman Prehistory (?ngilizce). s. 25-26.
^ Lindner, Rudi Paul (2000). Orta?a? Anadolu’sunda G??ebeler ve Osmanl?lar. s. 83. ; Osmanl?lar?n etnik tart??malar? i?in ayr?ca bkz. Lindner, Rudi Paul (1999). Eren, Güler (Ed.). Sel?uklular, Mo?ollar ve Osmanl?lar Aras?nda. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?.
^ Emecen, Feridun. Osmanl? Devleti’nin Kurulu?undan Fetret Devrine” Türkler, IX. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?. s. 18-19.
^ K?prülü, Mehmet Fuat (1943). Osmanl? ?mparatorlu?u’nun Etnik Men?ei Mes’eleleri. s. 297.
^ Uzun?ar??l? 1998, s. 97-105
^ ?nalc?k, Halil. Ayla, Elif (Ed.). Tarih: Sadece Tarihten ?baret Midir?” Kurulu? (2.bask? bas.). ?stanbul: Hayy Kitap. s. 118.
^ ?nalc?k, Halil (2010). Kurulu? D?nemi Osmanl? Sultanlar? (1302-1481). Ankara. s. 18-21.
^ K?l??bay, Mehmet Ali (2004). Osmanl? Kurulu?unun Efsanevi Yan?”, Efsaneler ve Ger?ekler, (Panel Bildirileri) (2 bas.). Ankara: ?mge Kitabevi. s. 30.
^ ^a ^b ?nalc?k 2009, s. 4
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ?nalc?k 2009, s. 5-6
^ Uzun?ar??l? 1998, s. 10
^ ?nalc?k 2009, s. 9
^ ?nalc?k 2017b, s. 11
^ ^a ^b ?nalc?k 2009, s. 7
^ ^a ^b ^c ?nalc?k 2009, s. 8
^ ^a ^b Ak?in 1989, s. 21
^ ?zdamarlar, Metin (2009). "Kurulu?". ?lk Ad?mlar. Tima? Yay?nc?l?k. ss. 12-13. ISBN 978-975-263-887-7.
^ ^a ^b ^c ?nalc?k 2009, s. 13
^ "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". ntvmsnbc.com. 27 Temmuz 2009. 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.
^ Nicol, Donald M. (1988). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations (?ngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 223. ISBN 0-521-34157-4.
^ "Bursa'n?n Fethi - Bursa Büyük?ehir Belediyesi". bursa.bel.tr. 10 Nisan 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.
^ Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1945), "Gazi Orhan Beyin hükümdar oldu?u tarih ve ilk sikkesi", Belleten C.VIII, s.207-211
^ Heath, Ian and Angus McBride, Byzantine Armies 1118-1461 AD, (Osprey Publishing, 1995), 8.
^ A History of the Byzantine State and Society, Treadgold, W., Stanford Press, 1997
^ R.G. Grant, Battle: A Visual Journey Through 5,000 Years of Combat, Dorling Kindersley Publishers Ltd, 2005. ISBN 0-7566-1360-4
^ ?smail Hakk? Uzun?ar??l? "Karesi Vilayeti Tarih?esi", Za?nos Kültür ve E?itim Vakf? (2000), sf.68. ISBN 975-94473-3-9.
^ Halil ?nalc?k, Devlet-i Aliyye, Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar-I, Klasik D?nem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geli?im, Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?, ?stanbul 2009, s. 49-53. ISBN 978-2025-08-065-1
^ Aktepe, M. Münir (1950) "Osmanl?lar?n Rumelide ilk fetihleri: ?impe kalesi", Tarih Dergisi, C.2 say.283-307
^ "?ehzade Bayezid (Y?ld?r?m Bayezid)". amasya.gov.tr. 25 Ekim 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.
^ Feridun Bey, Mün?eattü's Selatin, ?stanbul, Hicri. 1274-1275 (Osmanl?ca)
^ ^a ^b Alphonse de Lamartine (Eylül 2005) [1854]. Historie de la Turquie (A?iretten Devlete). Bilge Kültür Sanat. (?eviren: Dr. Re?at Uzmen). ss. 120,126,154,159, 160. ISBN 975-6316-54-3.
^ Yücel, Ya?ar M. (1963) "Kastamonu'nun ilk fethine kadar Osmanl?-Candar muüasebetleri", Tarihi Ara?t?rmalar Dergisi C.I say.133-144
^ Charanis,P. (1942) "The strife among Palaeologi and the Ottoman Turks (Palaeiologlar ile Osmanl? Türkleri aras?nda ?eki?meler)", Byzantion C.16 say.286-314 (?ngilizce)
^ "Ni?bolu Zaferi (25 Eylül 1396)". tsk.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.
^ ?ztuna,T.Y?lmaz (1946). Ankara Muharebesi, ?stanbul
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Sakao?lu, Necdet (1999), Bu mülkün sultanlar?, ?stanbul: O?lak yay?nlar? ISBN 975-329-299-6, say.52, 62, 67
^ Norwich, John Julius (1982) A History of Venice, Londra:Penguin ISBN 0-14-101383-4 (?ngilizce) say. 193-194
^ Norwich, John Julius (1982), Byzantium: Decline and Fall, Londra:Penguin ISBN 0-679-41650-1 (?ngilizce) say.378
^ Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1995). Büyük Osmanl? Tarihi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay?nlar?.
^ ^a ^b Stephen Turnbull, The Walls of Constantinople, AD 324-1453 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., Osprey Publishing, ISBN 1-84176-759-X.
^ Joseph von Hammer: Osmanl? Tarihi Vol I (condensation: Abdülkadir Karahan), Milliyet yay?nlar?, ?stanbul. ss 79-80
^ Ahdnameler ?????nda Osmanl?-Venedik diplomatik ili?kileri - Ottoman-Venetian diplomatics, the Ahd-Names (?ngilizce) 9 Kas?m 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., Dr. Hans Theunissen, Leiden üniversitesi, Hollanda, 1998, i?inde 5. b?lüm Venedik ile Türkmen Beylikleri Mente?e and Ayd?n - Venice and the Turcoman Begliks of Mente?e and Ayd?n 29 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
^ Sugar, Peter (1977). "Chapter 1: The Early History and the Establishment of the Ottomans in Europe". Southeastern Europe Under Ottoman Rule, 1354-1804. University of Washington Press. Eri?im tarihi: 19 May?s 2007.
^ ^a ^b ?nalcik, Halil (1995) a.g.e. s.61-67
^ Larousse (1993). Théma Larousse Cilt-1 sf.141. ?stanbul: Milliyet.
^ Atilla ?ahiner (2008). "Osmanl? Tarihi". Lacivert Yay?nlar?. s. 80.
^ Kinross, Lord a.g.e. s.95
^ "Fatih Kanunnamesi". Necdet Sakao?lu. Tarih Dergisi. 11 Eylül 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi.
^ "CEM SULTAN". MAHMUT H. ?AK?RO?LU. TDV ?slam Ansiklopedisi. 25 Nisan 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Eylül 2024.
^ ^a ^b ^c Kafadar, Cemal, "Cem Sultan", (1999) Ya?amlar? ve Yap?tlar?yla Osmanl?lar Ansiklopedisi, ?stanbul:Yap? Kredi Kültür Sanat Yay?nc?l?k A.?. C.1 ISBN 975-08-0072-9
^ Brummett (1994), s. 52ff
^ Nicolae Jorga: Geschiste des Osmanichen vol II, (?ev: Nilüfer Ep?eli) Yeditepe Yay?nlar?, 2009, ISBN 975-6480-19-X ,s.217
^ Prof. Ya?ar Yüce-Prof. Ali Sevim: Türkiye tarihi Cilt II, AKDTYKTTK Yay?nlar?, ?stanbul, 1991 p 225-226
^ Savory, R. M. (1960). "The Principal Offices of the ?afawid State during the Reign of Ismā'īl I (907-30/1501-24". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 23 (1). ss. 91-105. doi:10.1017/S0041977X00149006. JSTOR 609888.
^ Muir, William (2007) The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Gorgias Press. ISBN 978-1-59333-697-4. (?ngilizce)
^ E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Vol.9, Ed. Martijn Theodoor Houtsma, (BRILL, 1938), 432.
^ Hess, Andrew C. (Ocak 1973). "The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War". International Journal of Middle East Studies. 4 (1). ss. 55-76. doi:10.1017/S0020743800027276. JSTOR 162225.
^ Yurdayd?n, Hüseyin G. "Ferd?'nin Süleymanname'sinin yeni bir nüshas?". s. 12. 10 Eylül 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 5 ?ubat 2020.
^ Haleo?lu, Mehmet (Aral?k 2010). "Rodos'un Fethi". S?z?nt? Dergisi. 28 A?ustos 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Haziran 2012.
^ Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power. Palgrave Macmillan. s. 50. ISBN 0-333-61386-4.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k "TSK'n?n resmi tarih?e sayfas?". 23 Temmuz 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ Malcolm, Peter M. The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge University Press. ss. 330, 331. 21 Temmuz 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 31 Ocak 2013.
^ Kann, Robert A. (1974). A History of the Habsburg Empire, 1526-1918. Londra, ?ngiltere: University of California Press, Ltd. s. 62. ISBN 0-520-04206-9. 31 Aral?k 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 1 ?ubat 2013.
^ Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1983). Osmanl? Tarihi, II. cilt. Ankara. s. 382. ISBN 975-16-0012-X.
^ Fernand Braudel. The Mediterranean and the Mediterranean world in the age of Philip II. ss. 929 ff. 31 Aral?k 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 31 Ocak 2013.
^ Tüzün, Güler (2004). "Muhte?em Süleyman". Tarihte Ola?anüstü Ki?iler. Ana Yay?nc?l?k. s. 19. ISBN 975-7760-83-8.
^ Kinross, Patrick Balfour (1979). "The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire". William Morrow. s. 206.
^ Kinross, Patrick Balfour (1979). The Ottoman centuries : the rise and fall of the Turkish empire. Internet Archive. New York : Morrow. ISBN 978-0-688-08093-8.
^ Erickson, John (2005). Russia: War, Peace and Diplomacy : Essays in Honour of John Erickson (?ngilizce). Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-84913-1. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ "Rariora qu 54". web.archive.org. 12 ?ubat 2013. 7 A?ustos 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Watson, William J. (1968). "?brāhīm Müteferri?a and Turkish Incunabula". Journal of the American Oriental Society. 88 (3): 435-441. doi:10.2307/596868. ISSN 0003-0279. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi6 Ekim 2022.
^ "Liberation, Independence and Union". www.njegos.org. 5 ?ubat 2001 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Berend, Ivan T. (17 Haziran 2003). History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century (?ngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-93209-8. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Conquête d'Alger ou pièces sur la conquête d'Alger et sur l'Algérie (Frans?zca). 1831. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Kateb, Kamel (2001). Européens, "indigènes" et juifs en Algérie (1830-1962): représentations et réalités des populations (Frans?zca). INED. ISBN 978-2-7332-0145-9. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Guyot, Yves (1885). Lettres sur la politique coloniale (Frans?zca). C. Reinwald. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Erhan, ?a?r?; SarialiO?lu, ?r?at (2019). "Osmanl? Modernle?mesinde Anglosakson Etkisi (1839-1852)". Uluslararas? ?li?kiler / International Relations. 16 (63): 87-104. ISSN 1304-7310. 13 A?ustos 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi14 Aral?k 2023.
^ ^a ^b Findley 2005, s. 115
^ ^a ^b Glazer 1996, "Osmanl? Müesseseleri"
^ Toynbee 1974, s. 22-23
^ Stavrides 2001, s. 20
^ Quataert 2005, s. 93
^ d'Osman Han 2001, "Osmanl? Padi?ah Veraseti"
^ Quataert 2005, s. 90
^ Peirce, Leslie. "The sultanate of women". Channel 4. 3 Aral?k 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Nisan 2009.
^ Glazer 1996, "D?? Tehditler ve ?? D?nü?ümler"
^ "Ar?ivlenmi? kopya". 9 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Ekim 2013.
^ "Ar?ivlenmi? kopya". 13 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Ekim 2013.
^ Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. p. 111. 978-0-465-02396-7.
^ Karpat, Kemal H. (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press. p. 235. 978-0-19-513618-0.
^ Yegar, Moshe (1 January 2002). Between Integration and Secession: The Muslim Communities of the Southern Philippines, Southern Thailand, and Western Burma/Myanmar. Lexington Books. p. 397. 978-0-7391-0356-2.
^ Mustafa Aksakal (2011). "'Holy War Made in Germany'? Ottoman Origins of the 1914 Jihad". War in History. 18 (2): 184-199. doi:10.1177/0968344510393596. ISSN 0968-3445. 13 Eylül 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi13 Haziran 2022.
^ Lewis (19 Kas?m 2001). "The Revolt of Islam". The New Yorker. 4 Eylül 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi28 A?ustos 2014.
^ Hatred's Kingdom: How Saudi Arabia Supports the New Global Terrorism. First. Regnery Publishing. 2003. s. 24.
^ ^a ^b ^c ^d Büyük Larousse (1986), Milliyet Yay?nlar?, Cilt 17, s. 8946 - 8947
^ "Karamürsel ?l?esi Resmi tarih?e sayfas?". 2 Aral?k 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ ^a ^b "DZKK, ünlü Türk Denizcileri". 26 Haziran 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Büyük Larousse (1986), Milliyet Yay?nlar?, Cilt VI, s. 3037 - 3041
^ "Osmanl? Denizcili?inde Gemi Kazalar? ve Dal??lar, ?enay ?zdemir" (PDF). 17 Nisan 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ "?lber Ortayl? ile Osmanl? Donanmas?, 03:00". 14 Ekim 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ "Piri Reis'in Hürmüz Seferi ve ?dam?, Ertu?rul ?nalp" (PDF). 2 Aral?k 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ "?nebaht? Sava?? ve Donanman?n Yeniden ?n?as?, ?brahim Etem ?ak?r" (PDF). 7 Kas?m 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ "Deniz Harp Okulu, Tarih?e Sayfas?". 17 Ocak 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ ^a ^b ^c "Sultan Abdülaziz'den I. Dünya Sava??'na Osmanl? Donanmas?, Mehmet Be?irli". 29 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.
^ 20. Yüzy?l Ansiklopedisi (1990), Tercüman Yay?nlar?, s. 76 - 79
^ Halil ?nalc?k (1996). Osmanl? ?mparatorlu?u - Toplum ve Ekonomi. Eren Yay?nc?l?k. s. 31-40. ISBN 9757622095.
^ Kolektif. Türkiye Tarihi 2 Osmanl? Devleti 1300-1600. Cem Yay?nevi. s. 129. ISBN 9754065640.
^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF). 10 Temmuz 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Ocak 2014.
^ "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF). 12 Ocak 2014 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Ocak 2014.
^ ^a ^b ^c ^d ^e M. Kabaday?, Inventory for the Ottoman Empire / Turkish Republic 1500-2000 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
^ L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 206
^ L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 281
^ Behar, Cem, ed. 1996. Osmanl? ?mparatorlu?u'nun ve Türkiye'nin nüfusu, 1500-1927. %Ankara: T.C. Basbakanl?k Devlet ?statistik Enstitüsü = State Institute of Statistics Prime Ministry Republic of Turkey.
^ Karpat, 1978 & pp.237-274
^ Shaw, 1978 & p.323-338
^ McLean, George F. (1996). Normative Ethics and Objective Reason (?ngilizce). CRVP. ISBN 978-1-56518-022-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Benton, Lauren; Benton, Nelson O. Tyrone Jr Professor of History and Professor of Law Dean College of Arts and Science Lauren (2002). Law and Colonial Cultures: Legal Regimes in World History, 1400-1900 (?ngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00926-3. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ I?duygu, Ahmet; Toktas, ?ule; Ali Soner, B. (1 ?ubat 2008). "The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey". Ethnic and Racial Studies. 31 (2): 358-389. doi:10.1080/01419870701491937. ISSN 0141-9870.
^ ^a ^b Engin 2012, s. 14
^ ^a ^b ^c ?etin, Cemal. "Anadolu ?skeleleri ve Kara Yolu Ba?lant?lar? (XVI. yüzy?l sonlar?)". The Journal of Academic Social Science Studies.
^ Orhonlu, Cengiz (1984). Osmanl? ?mparatorlu?u'nda ?ehircilik ve Ula??m. ?zmir. s. 27.
^ Engin 2012, s. 15
^ Miro?lu, ?smet. "Osmanl? yol sistemine dair". ?üEF Tarih Enstitüsü Dergisi, 15. ?stanbul. s. s. 47.
^ Taeschner, Franz (1959). Die Entwicklung des Wegenetzes des Verkehrs im Turkischen Anatolien (Anadolu Ara?t?rmalar?). ?stanbul. s. 177.
^ Orhonlu, Cengiz. Kald?r?mc?l?k. s. 96.
^ ^a ^b ^c Engin 2012, s. 87
^ Kós, Károly (1995). Güng?rmü? (?ev.), Naciye (Ed.). ?stanbul ?ehir Tarihi ve Mimarisi. Ankara. s. 66-68, 106-107.
^ ^a ^b Engin 2012, s. 88
^ Engin 2012, s. 42
^ Engin 2012, s. 43
^ Engin 2012, s. 46
^ Engin 2012, s. 67
^ Engin 2012, s. 68
^ ^a ^b ^c "Nostaljik Tramvay Hakk?nda". ?ETT.?stanbul. 18 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ Murphey, Rhoads (7 Temmuz 2016). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule (?ngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-11844-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Murphey, Rhoads (7 Temmuz 2016). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule (?ngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-11844-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ Hamit Kemal, Liseler ??in Türk Edebiyat? Tarihi, A Yay?nlar?, Ankara 2007
^ Parla, Jale (2000). Don Ki?ot'tan Bugüne Roman. ?stanbul: Pegasus Yay?nlar?. ISBN 978-975-470-796-0.
^ ^a ^b "?A?R PAD??AHLAR". Ye?ilgiresun Gazetesi. 18 Ocak 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Ocak 2022.
^ Pala, ?skender, ?ah & Sultan, Kap? Yay?nlar?, 2010.
^ "?stemem ?iiri - Avni (Fatih Sultan Mehmet)". Milliyet. 20 Ocak 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Ocak 2022.
^ "The Ottoman Artistic Legacy". web.archive.org. 13 ?ubat 2009. 8 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.
^ A ?goston, Ga ?bor; Masters, Bruce Alan (21 May?s 2010). Encyclopedia of the Ottoman Empire (?ngilizce). Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-1025-7.
^ "Karag?z and Hacivat, a Turkish shadow play". All About Turkey. 20 Kas?m 2006. 24 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 A?ustos 2012.
^ Emin ?enyer. "Karagoz, Traditional Turkish Shadow Theatre". Karagoz.net. 21 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 ?ubat 2013.
^ Geleneksel Türk Mutfa?? Bibliyo?rafyas? üzerine Bir Deneme. Ankara: Kültür Bakanl??? Biyograf?ler - Bibliyo?rafyalar Dizisi:. 1990. s. 22.
^ Serto?lu, Mithat. Topkap? Saray?nda Gündelik Hayat. ?stanbul: Do?an Karde? yay. s. 4.
^ Bobavius, Albertus (2002). Topkap? Saray?nda Ya?am. ?stanbul. s. 90.
^ Bilgin, Arif (1998). Bolulu A???lar?n Osmanl? Saray Mutfa??na Giri?leri. Bolu: Abant ?zzet Baysal üniv. Yay?nlar?. s. 43.
^ ^a ^b ^c "Saray Mutfaklar? - Matbah-? ?mire / Palace Kitchens - The Matbah-? ?mire". ?stanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanl??? Kültür Varl?klar? ve Müzeler Genel Müdürlü?ü. ss. 4-42.
^ ünver, Süheyl (1952). Fatih Devri Yemekleri. ?stanbul: ?stanbul üniversitesi T?p Tarihi Enstitüsü. s. 42.
^ ^a ^b Sürücüo?lu, Metin Saip (1999). Osmanl? ?mparatorlu?unda Mutfak Te?kilat?, Protokol, T?ren ve ?enlik Yemekleri. Türk Mutfak Kültürü üzerine Ara?t?rmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Ara?t?rma ve Tan?tma Vakf? Yay?n No:23. s. 49-81.
^ ^a ^b ^c ^d ?zge Samanc?. "Ge?mi?ten Günümüze Türk Mutfa??". 4 Ocak 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.
^ Metin Saip, Sürücüo?lu (1986). "Eski Türklerde Vak?f ?maretlerinde Toplu Beslenme". Beslenme ve Diyet Dergisi, 15. s. 113-122.
^ N.Ci?erim (2001). Bat? ve Türk Mutfa??'n?n Geli?imi, Etkile?imi ve Yiyece-??ecek Hizmetlerinde Türk Mutfa??n?n Yerine Bir Bak??, Türk Mutfak Kültürü üzerine Ara?t?rmalar. Türk Halk Kültürünü Ara?t?rma ve Tan?tma Vakf? Yay?nlar? Yay?n No:28. s. 49-61.
^ Zeynep Yel?e (?ev.) (2006). Neumann, Christoph K.; Faroqhi, Suraiya (Ed.). Sofram?z Nur Hanemiz Mamur. ?stanbul: Kitap Yay?nevi. s. 38.
^ K. D. Mussmann & Can Pahal? (1994). Mutfak Hizmetleri. Eski?ehir: Anadolu üniversitesi A??k??retim Fakültesi Yay?nlar? Yay?n No: 397.
^ Gürsoy, Deniz (1995). Yemek ve Yemek?ili?in Evrimi. ?stanbul: Kuru? Matbaac?l?k.
^ Ricault. Uzmen, Re?at (Ed.). Türklerin Siyasi Düsturlar?. ?stanbul: Tercüman 1001 Temel Eser No: 81. s. 144.
^ ^a ^b R. Vardarl? (1981). Osmanl? Padi?ahlar?ndan Hangileri ??ki ??erdii. Tarih ve Edebiyat Mecmuas? 17(4). s. 63-66.
^ ^a ^b ünsal, Ayfer (1996). "Sofra Adab?". Sanat Dünyam?z, 21. s. 113-118.
^ Osmanl?'da Ramazan nas?l ya?an?rd?? - Tarih?i Gül Bezci (Eri?im tarihi: 21 Ocak 2022)
^ ágoston and Alan Masters, Gábor and Bruce (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 583. ISBN 978-1-4381-1025-7.
^ Ragep, F. J. (2005). "Ali Qushji and Regiomontanus: eccentric transformations and Copernican Revolutions". Journal for the History of Astronomy. 36 (125). Science History Publications Ltd. ss. 359-371. 21 Haziran 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi1 May?s 2013.
^ Sevim Tekeli (1997). "Taqi al-Din". Encyclopaedia of the history of science, technology and medicine in non-western cultures. Kluwer. ISBN 0792340663.
^ John Morris Roberts, The History of the World, pp. 264-74, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-521043-9
^ Ben-Zaken, Avner (2004). "The Heavens of the Sky and the Heavens of the Heart: the Ottoman Cultural Context for the Introduction of Post-Copernican Astronomy]". The British Journal for the History of Science. Cilt 37. Cambridge University Press. ss. 1-28. doi:10.1017/S0007087403005302.
^ Bademci, G. (2006). "First illustrations of female Neurosurgeons in the fifteenth century by Serefeddin Sabuncuoglu". Neurocirugía. Cilt 17. ss. 162-5.
^ Horton, Paul (1977). "Topkapi's Turkish Timepieces". Saudi Aramco World, July-August 1977. ss. 10-13. 22 Kas?m 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi12 Temmuz 2008.
^ "Ekmeleddin ?hsano?lu - Osmanl?'da Bilim" (PDF). 4 Aral?k 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 21 Ocak 2022.

Genel

?nalc?k, Halil (Haziran 2017a), Halil ?nalc?k'?n Merce?inden Osmanl?, Profil Kitap, ISBN 978-9759-969-26-4
?nalc?k, Halil (2009), Halil ?nalc?k, Devlet-i Aliyye, Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar-I, Klasik D?nem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geli?im, ?stanbul: Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?, ISBN 978-2025-08-065-1
Ak?in, Sina (1989), Türkiye Tarihi 2 / Osmanl? Devleti 1300-1600, ?stanbul: Cem Yay?nevi, ISBN 978-975-4065-64-0
?nalc?k, Halil (Ekim 2017b), Osmanl? ?mparatorlu?u Klasik ?a? (1300-1600), Ru?en Sezer, ?ev. (24.bask? bas.), ?stanbul: Yap? Kredi Yay?nlar?, ISBN 978-9750-805-88-2
Engin, Vahdettin (2012), Osmanl?'da Ula??m / Kara - Deniz - Demiryolu, Ahmet U?ar, Osman Do?an, ?stanbul: ?aml?ca Bas?m Yay?n, ISBN 978-6055-331-08-5
Hala?o?lu, Yusuf (2014), Osmanl?larda Ula??m ve Haberle?me (Menziller), ?stanbul: ?lgi Yay?nlar?, ISBN 978-6054-977-02-4
Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1998), Büyük Osmanl? Tarihi, 1 (7 bas.), Türk Tarih Kurumu, ISBN 978-975-6945-11-7
?im?irgil, Ahmet (2015), Kay? -I Osmanl? Tarihi - Ertu?rul'un Oca?? (20 bas.), ?stanbul: Tima?, ISBN 978-6050-812-96-1
Emecen, Feridun (2016), ?lk Osmanl?lar ve Bat? Anadolu Beylikler Dünyas? (3 bas.), ?stanbul: Tima?, ISBN 978-605-08-0497-3

D?? ba?lant?lar

Wikimedia Commons'ta Osmanl? ?mparatorlu?u ile ilgili ortam dosyalar? mevcuttur.

Osmanli Edebiyati.com28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.
Ottoman Literature.com5 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.

[12] 1856 Paris Bar?? Antla?mas?'n?n resm? Türk?e nüshas?nda Türkistan, ?ngilizce nüshas?nda Turkey ve Almanca nüshas?nda ise Türkei ismi ge?mektedir. 1920 Sevr Antla?mas?'n?n resm? Türk?e versiyonunda Türkiye, ?ngilizce versiyonunda Turkey ve Frans?zca versiyonunda Turquie ge?mektedir.

[14] Genel g?rü?e g?re Osmanl? Beyli?i, 1299 y?l?nda ba??ms?zl???n? resmen ilan etti. Bunun yan? s?ra, baz?lar? beyli?in kurulu?unu 1301 kabul eder. Prof. Dr. Halil ?nalc?k ve baz? di?er akademisyenler ise, beyli?in 1302 y?l?nda kuruldu?unu savunmaktad?rlar.

[54] Ka?garl? Mahmud, D?vanü Lugati't-Türk adl? eserinde O?uzlar?n 22 boyunu listelese de toplamda 24 boy oldu?unu belirtmi?tir. Ka?garl?, Divan'?n ü?üncü cildinde "Türkmenler asl?nda 24 kabiledir" cümlesiyle^{(Ka?garl?, I, 1992)} konarg??er Türkmen olan Hala? ve Karl?k boylar?n? O?uzlardan ayr? saym??t?r. Bknz:
Ataniyazov, Soltan?a. "Türkmen Boylar?n?n Ge?mi?i, Yay?l???, Bugünkü Durumu ve Gelece?i" (PDF). 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi.

[4] Ataniyazov, Soltan?a. "Türkmen Boylar?n?n Ge?mi?i, Yay?l???, Bugünkü Durumu ve Gelece?i" (PDF). 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi.

[88] Bu g?rü?, 1334 y?l?nda seyyah ?bn Battuta'n?n g?zlemi sonucudur.

[92] Halil ?nalc?k ve baz? di?er akademisyenler, Osmanl? Devleti'nin 1299'da S??üt'te de?il, 1302'de Yalova'da Bizans'a kar?? yap?lan Bafeus Muharebesi (Koyunhisar Muharebesi) sonras?nda devlet niteli?ini kazand???n? iddia ederler. Bknz:
"Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Temmuz 2009.

""Osmanl? Yalova'da kuruldu"". 27 Temmuz 2009. 4 Aral?k 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[7] "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Temmuz 2009.

[8] ""Osmanl? Yalova'da kuruldu"". 27 Temmuz 2009. 4 Aral?k 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[152] "Türkiye Büyük Millet Meclisinin, hukuku hakimiyet ve hükümraninin mümessili hakikisi oldu?una dair" adl? kararname

[178] Hüseyin Pa?a'ya verilen Mezomorto lakab?, Venedikliler taraf?ndan verilmi? bir lakapt?r ve "yar? ?lü" anlam?na gelmektedir. Baz? kaynaklarda mezomorta ve mezemorto olarak da ge?mektedir.

[Taagepera498-1] Rein Taagepera (September 1997). "Expansion and Contraction Patterns of Large Polities: Context for Russia". International Studies Quarterly. 41 (3): 498. doi:10.1111/0020-8833.00053. JSTOR 2600793. 19 Kas?m 2018 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi8 Temmuz 2019.

[2] Turchin, Peter; Adams, Jonathan M.; Hall, Thomas D (December 2006). "East-West Orientation of Historical Empires". Journal of World-Systems Research. 12 (2): 223. ISSN 1076-156X. 20 May?s 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi12 Eylül 2016.

[Erickson2003-3] Erickson, Edward J. (2003). Defeat in Detail: The Ottoman Army in the Balkans, 1912–1913. Greenwood Publishing Group. s. 59. ISBN 978-0-275-97888-4.

[Osmanl?_Devleti-1-4] Ekmeleddin ?hsano?lu (2004). Osmanl? askerlik literatürü tarihi. ?slam Tarih, Sanat ve Kültür Ara?t?rma Merkezi. s. 741.

[banknot-5] "Osmanl? banknotu". 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 3 A?ustos 2010.

[6] "Bilen bilmeyen herkes konu?uyor! Osmanl? Devleti'nin resm? ad? 'DEVLET-? AL?YYE'dir". Habertürk. 11 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023.

[7] ?nalc?k, Halil (2009). Devlet-i Aliyye Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar. Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?. s. 124.

[8] "Paris Antla?mas?'n?n (30 Mart 1856) orijinal Türk?e nüshas?n?n Türk Tarih Kurumu taraf?ndan Arap harflerinden Latin harflerine aktar?lm?? hali" (PDF). Türk Tarih Kurumu. 11 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023. Bizki bilutfulmevla Türkistan ve ?amil oldu?u memalik ve büldan?n Padi?ah? essultan ibnussultan essultanülgazi Abdülmecid Han ibnussultanülgazi Mahmud Han ibnussultanülgazi Abdülhamid Han?z...

[9] "Declaration respecting maritime law. Signed by the plenipotentiaries of Great Britain, Austria, France, Prussia, Russia, Sardinia, and Turkey, assembled in Congress at Paris, April 16, 1856. Presented to both Houses of Parliament by Command of Her Majesty, 1856". University of Toronto (?ngilizce). 19 Temmuz 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Aral?k 2023.

[10] "Sevr Antla?mas?'n?n (1920) orijinal Türk?e nüshas?n?n Türk Tarih Kurumu taraf?ndan Arap harflerinden Latin harflerine aktar?lm?? hali" (PDF). Türk Tarih Kurumu. 14 Aral?k 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 14 Aral?k 2023. Bir taraftan i?bu muahedede ba?l?ca düvel-i müttefika olarak zikiredilen Britanya ?mperatorlu?u, Fransa ve ?talya ve Japonya ve i?bu ba?l?ca devletlerle birlikte düvel-i müttefikay? te?kil eden Ermenistan, Bel?ika, Yunanistan, Hicaz, Lehistan, Portekiz, Romanya, S?rp-H?rvat-Sloven ve ?ekoslovakya: Di?er taraftan Türkiye...

[dergipark.org.tr-11] "A Study into the Concepts of Turkey and Türkistan which were used for the Ottoman State in XIXth Century". Tuncer Baykara (?ngilizce). 26 Ocak 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. "Türkistan ve Türkiye / Türkiya", Avrupa'y? tan?yan ve bat? dili konu?an Türkler taraf?ndan ülkelerini tan?mlamak i?in kullan?lan yayg?nla?mam?? iki kavramd?r. Ancak XIX. Yüzy?l?n ortalar?ndan itibaren, 1856'dan sonra, Türkistan Osmanl? ülkelerinde resmi kay?tlarda ve daha sonra edebi eserlerde kullan?lmaya ba?land?. Bu kavramlar, resmi belgelerde XX. Yüzy?l?n ba?lar?na kadar daha uzun süre ya?amaya devam etti.

[13] Halil ?nalc?k. "Osman I". ?slam Ansiklopedisi. 23 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 14 Eylül 2020.

[15] "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". NTV. 27 Eylül 2015 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 Eylül 2021.

[Osmanl?Devleti-6-16] "Osman Gazi". atilim.edu.tr. Eri?im tarihi: 21 Nisan 2009. ^{[?lü/k?r?k ba?lant?]}

[17] "OSMANLILAR Bat? Anadolu'nun kuzeyinde bir Türkmen beyli?i olarak ortaya ??k?p ü? k?taya yay?lan ve kurucusunun ad?yla an?lan Türk-?slam dünyas?nda en uzun ?mürlü devlet (1300-1922)". Feridun Emecen ?slam Ansiklopedisi. 24 Eylül 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. Osmanl? Hanedan?. ?lk Osmanl? tarih?ilik gelene?ine g?re Osmanl? ailesi (?l-i Osman), O?uz Han nesline dayanan ve kendilerine beylik kurma yetkisi tan?nm?? olan Kay? boyundan gelmektedir. Kay? boyuna mensubiyet sadece ilk kronik yazarlar?nca de?il Osmanl? hanedan?nca da benimsenmi? ve bu boya ait damgalar madd? malzemelerde g?sterilmi?tir. Osmanl? Devleti’nin kurucusu olan Osman Bey’in tarih? bir ?ahsiyet olarak ortaya ??k???, Bizans’a kar?? gaza yapan Sel?uklu u? b?lgesindeki Türkmen beyliklerinin olu?turdu?u siyas? ?artlar?n bir sonucudur.

[18] Halil ?nalc?k. "Osman I". ?slam Ansiklopedisi. 23 Haziran 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 14 Eylül 2020. ?lk Osmanl? kaynaklar?na g?re Anadolu’ya gelen bir Türkmen boyuna mensup olup S??üt u? (uc) b?lgesine yerle?en Ertu?rul Gazi’nin o?ludur. ?bn Batt?ta ad?n? Osmancuk ?eklinde de verir.

[19] ""Sultan Osman ve O?lu Orhan'?n Yeni Bulunan Orijinal ?eceresi ve 'Kurulu?'u Anlatan En Eski Osmanl? Tarihi Metni", Türk Dünyas? Tarih Kültür Dergisi, C. LXXII, Sy.: 429 (Ekim 2022), s. 18-37". Hakan Y?lmaz Türk Dünyas? Tarih Kültür Dergisi. 24 Mart 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Mart 2024. Yak?n zamana kadar Osmanl? Devleti’nin Kurulu? D?nemi ve ?n kurulu? evresini, ?zellikle Osmanl?lar’?n nesep, soy ve atalar? ile ilgili rivayetlerin literatürel k?kenini g?rmemizi sa?layacak ?a?da? hi?bir tarih? bulgu ve orijinal materyal ortaya konulamam??; bu orijinal belge ve kan?tlar?n yoklu?u ise Osmanl?lar’?n asl? etnik kimli?i ve “Atalar tarihi”ne ili?kin me?hur rivayetleri yok sayma, spekülasyonlara bo?ma, keyf? bir ?izgide yorumlama ya da istenildi?i y?nde ?ekillendirmeye kalk??ma… gibi birtak?m istismarlara yol a?m??t?r. Biz, Paris Bibliothèque Nationale’e intikal etmi? eski belge ve k?hne materyaller üzerinde yapt???m?z kapsaml? bir ara?t?rma s?ras?nda, yakla??k iki yüz y?ld?r devam eden bu spekülasyon ve ?arp?tmalar? k?künden izale edecek, yukar?da sayd???m?z müphem noktalar? güvenilir bir bi?imde ??zümleyecek nitelikte, Osmanl?lar’?n ilk kurulu? y?llar?ndan kalma en eski ve en ?nemli orijinal belge ile kar??la?t?k.

[20] "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Temmuz 2009.

[21] Bilim.org - "Osmanl? ?mparatorlu?u S??üt'te de?il Yalova'da kurulmu?tur". 28 May?s 2009 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi. 23 May?s 2009 tarihinde eri?ilmi?tir.

[22] Stone, Norman "Turkey in the Russian Mirror" pp. 86–100 from Russia War, Peace and Diplomacy edited by Mark & Ljubica Erickson, Weidenfeld & Nicolson: London, 2004 0-297-84913-1.

[HSD-23] Demir, Hande Seher (2013). "Klasik D?nem Osmanl? Devleti'nde Din-Devlet ?li?kilerinin Laiklik, Sekülerizm, Teokrasi ve Din Devleti Sistemleri Kapsam?nda ?ncelenmesi". Ankara Barosu Dergisi. 27 Eylül 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 25 Eylül 2013.

[24] "Osmanl? padi?ahlar?n?n nikahlanmas?". 18 A?ustos 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.

[OSMANLI_HANEDAN_EVL?L?KLER?_üZER?NE_BAZI_NOTLAR-25] "Osmanl? Hanedan Evlilikleri üzerine Baz? Notlar" (PDF). Tarih Okulu Dergisi (TOD), XV. 2013. ss. 57-89. 20 Nisan 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF)19 Nisan 2014.

[MEB_Orta??retim_10._S?n?f_Tarih_Kitab?-26] 10. S?n?f Tarih Ders Kitab?. MEB. 2009. ss. 30-55. ISBN 978-975-11-3213-0.

[27] "Dev?irme". 4 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.

[28] "Osmanl? Müesseseleri, Te?kilat? ve Medeniyeti Tarihine Genel Bak?? / Prof. Tayyib G?kbilgin". 3 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Nisan 2014.

[29] "Neither Muslims nor Zimmis: The Gypsies (Roma) in the Ottoman State" (PDF). ^{[?lü/k?r?k ba?lant?]}

[30] "Ar?ivlenmi? kopya". 6 May?s 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.

[31] "Ar?ivlenmi? kopya". 31 Ocak 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.

[32] "Ar?ivlenmi? kopya". 6 May?s 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 May?s 2014.

[33] ?nalc?k, Halil (2021). Devlet-i Aliyye: Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar - I. 1. cilt. Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?. s. 111. 24 Temmuz 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2023.

[34] Demirkent, I??n. "KAYSER". TDV ?slam Ansiklopedisi. 19 Haziran 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 24 Temmuz 2023.

[Pamir-35] Dr. Aybars Pamir. Osmanl? Egemenlik Anlay???nda Senedi ?ttifak'?n Yeri. Y?l 2004 C.53 Sa.2 s.66-67. Tam metin 17 Kas?m 2015 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.

[Osmanl?_Lanzarote'si-36] "Directholidays-Lanzarote". 20 Ocak 2009 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 27 Ocak 2009.

[Osmanl?_Vestmannaeyjar'si-37] "Discover South Iceland-Vestmannaeyjar". 24 Temmuz 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 21 Nisan 2009.

[Osmanl?_Lundy'si-38] "Lundy". tripatlas.com. 26 Nisan 2009 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 28 Aral?k 2009.

[39] "Osmanl? ?mparatorlu?u'nun En Geni? S?n?rlar?n? G?steren Harita". 23 May?s 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 3 May?s 2009.

[40] "Sürüldüler ama bitmediler". turkiyegazetesi. 10 Mart 2013. 22 Nisan 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 A?ustos 2013.

[41] "Osmanl? Hanedan? d?rt k?tada ya??yor". milliyet. 15 Temmuz 2010. 5 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 7 A?ustos 2013.

[Osmanl?_Devleti-3-42] E. J. Brill (1974). "The Ottoman state and its place in world history". Brill Academic Publishers. ss. s. 18.

[43] Soygüzel, Hasan. Ayla, Elif (Ed.). Metodoloji: Bilinmezlik Ma?aras?n?n Haritas? (2 bas.). ?stanbul: Hayy Kitap. s. 36.

[twareekh.com-44] "Ottoman banknote with Arabic script" (?ngilizce). 3 Temmuz 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 26 A?ustos 2010.

[45] Murat Bardak?? (18 Ocak 2015). "Bilen bilmeyen herkes konu?uyor! Osmanl? Devleti'nin resm? ad? 'DEVLET-? AL?YYE'dir". Haberturk.com. 26 ?ubat 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[46] Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416-1700 (?ngilizce). ?stanbul: The Isis Press. s. 8. ISBN 978-975-428-554-3. The scholarly community specializing in Ottoman studies has of late virtually banned the use of "Turkey", "Turks", and "Turkish" from acceptable vocabulary, declaring "Ottoman" and its expanded use mandatory and permitting its "Turkish" rival only in linguistic and philological contexts.

[Hamish-47] Hamish Scott (2015). The Oxford Handbook of Early Modern European History, 1350-1750: Volume II. s. 612. ISBN 9780191020001. "The Ottoman Empire-also known in Europe as the Turkish Empire"

[Lewis1988-48] Raphaela Lewis (1988). Everyday Life in Ottoman Turkey. Dorset Press. ISBN 978-0-88029-175-0. 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[Goodwin1977-49] Godfrey Goodwin (1977). Ottoman Turkey. Scorpion Publications. 28 Mart 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[:0-50] Soucek, Svat (2015). Ottoman Maritime Wars, 1416-1700. ?stanbul: The Isis Press. s. 8. ISBN 978-975-428-554-3. The scholarly community specializing in Ottoman studies has of late virtually banned the use of "Turkey", "Turks", and "Turkish" from acceptable vocabulary, declaring "Ottoman" and its expanded use mandatory and permitting its "Turkish" rival only in linguistic and philological contexts.

[?HUa-51] Uzun?ar??l? 1998, s. 93

[A?-52] ?im?irgil 2015, s. 17

[KEB?KE?-53] Fatma, Acun (2000). "?lk Osmanl?lara Dair". Kebike?, 10. s. s. 60-61.

[?HUb-55] Uzun?ar??l? 1998, s. 94

[56] Sümer, Faruk. O?uzlar (Türkmenler) Tarihleri - Boy Te?kilat? - Destanlar?. ?stanbul: Türk Dünyas? Ara?t?rmalar? Vakf?. s. 212-213. ISBN 978-9754-982-36-7.

[57] sf (1983). ünver, ?smail (Ed.). ?skender-Name. Ankara: Türk Dil Kurumu Yay?nlar?. s. 65.

[58] Enver? (2012). ?ztürk, Necdet (Ed.). Düst?rname-i Enver?. ?stanbul: ?aml?ca. ss. 3-20.

[59] Kaynakta bu isimler da??n?k bir ?ekildedir. Bunlar? toplayan Nihal Ats?z'd?r: ?ükrullah (2010). Almaz, Hasan (Ed.). Behcetü’t Tevar?h. ?stanbul: Mostar. s. 306.

[60] Yavuz, Kemal; Sara?, M. A. Yekta, (Ed.) (2014). Tevarih-? Al? Osman. ?stanbul: G?kkubbe. s. 273.

[61] ?bn-i Kemal (1991). Turan, ?erafettin (Ed.). Tevarih-? Al? Osman. Ankara: Türk Tarih Kurumu Bas?mevi. s. 44-45.

[62] Naima Mustafa Efendi (1967). Dan??man, Zuhuri (Ed.). Naima Tarih?. ?stanbul: Zuhuri Dan??man Yay. s. 22.

[63] Hasan bin Mahmud Bayati (1331). Em?r?, Al? (Ed.). Cam-? Cem Ay?n. Dersadet Matbuas?. ; eserin i?erisinde ?ecere s?ras?yla anlat?lmaktad?r

[64] Oru? Be? (2014). ?ztürk, Necdet (Ed.). Oru? Be? Tarihi. ?stanbul: Bilge Kültür Sanat.

[65] Mevlana Mehmed Ne?r? (2013). ?ztürk, Necdet (Ed.). Cihannüma (Osmanl? Tarihi 1288-1485). ?stanbul: Bilge Kültür Sanat Yay. s. 7-8.

[66] ?elebi, Katip (2009). Fezleketü akvali’l-Ahyar f?’?lmi’t-Tar?h v’l-Ahbar. Ankara: Türk Tarih Kurumu.

[67] Mustafa Nuri Pa?a (2014). Kurt, Y?lmaz (Ed.). Netayicü'l vukuat. Ankara: Türk Tarih Kurumu.

[Gibbons-68] Gibbons, Herbert Adams (1916). The Foundation of the Ottaman Empire. New York: The Century Co. s. 23. ; Müellif bu al?nt?y? kroniklerden derlemi?tir.

[69] K?prülü, Mehmet Fuat (1943). Osmanl? ?mparatorlu?u’nun Etnik Men?ei Mes’eleleri. c.7. s. 28.

[70] Wittek, Paul. Osmanl? ?mparatorlu?unun Do?u?u. Berktay, Fatmagül taraf?ndan ?evrildi. ?stanbul: Kaynak Yay?nlar?. s. 1-25.

[KEB?KE?2-71] Fatma, Acun (1997). Ahmet Yüksel (Ed.). "?lk Osmanl?lara Dair". Kebike?, 10. s. s. 59-73.

[72] Bulduk, ü?ler (1999). Eren, Güler (Ed.). Osmanl? Beyli?i’nin olu?umunda O?uz-Türkmen Gelene?inin Yeri. c.1. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?. s. 161.

[73] Lindner, Rudi Paul (2010). Explorations in Ottoman Prehistory (?ngilizce). s. 25-26.

[74] Lindner, Rudi Paul (2000). Orta?a? Anadolu’sunda G??ebeler ve Osmanl?lar. s. 83. ; Osmanl?lar?n etnik tart??malar? i?in ayr?ca bkz. Lindner, Rudi Paul (1999). Eren, Güler (Ed.). Sel?uklular, Mo?ollar ve Osmanl?lar Aras?nda. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?.

[75] Emecen, Feridun. Osmanl? Devleti’nin Kurulu?undan Fetret Devrine” Türkler, IX. Ankara: Yeni Türkiye Yay?nlar?. s. 18-19.

[76] K?prülü, Mehmet Fuat (1943). Osmanl? ?mparatorlu?u’nun Etnik Men?ei Mes’eleleri. s. 297.

[?HUc-77] Uzun?ar??l? 1998, s. 97-105

[78] ?nalc?k, Halil. Ayla, Elif (Ed.). Tarih: Sadece Tarihten ?baret Midir?” Kurulu? (2.bask? bas.). ?stanbul: Hayy Kitap. s. 118.

[79] ?nalc?k, Halil (2010). Kurulu? D?nemi Osmanl? Sultanlar? (1302-1481). Ankara. s. 18-21.

[80] K?l??bay, Mehmet Ali (2004). Osmanl? Kurulu?unun Efsanevi Yan?”, Efsaneler ve Ger?ekler, (Panel Bildirileri) (2 bas.). Ankara: ?mge Kitabevi. s. 30.

[H?2009-81] ?nalc?k 2009, s. 4

[H?2009A-82] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ?nalc?k 2009, s. 5-6

[?HU-83] Uzun?ar??l? 1998, s. 10

[H?2009B-84] ?nalc?k 2009, s. 9

[85] ?nalc?k 2017b, s. 11

[H?2009C-86] ?nalc?k 2009, s. 7

[H?2009D-87] ?nalc?k 2009, s. 8

[TTOD1989-89] Ak?in 1989, s. 21

[90] ?zdamarlar, Metin (2009). "Kurulu?". ?lk Ad?mlar. Tima? Yay?nc?l?k. ss. 12-13. ISBN 978-975-263-887-7.

[H?2009E-91] ?nalc?k 2009, s. 13

[93] "Prof. ?nalc?k: Osmanl? 1302'de kuruldu". ntvmsnbc.com. 27 Temmuz 2009. 27 Kas?m 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.

[94] Nicol, Donald M. (1988). Byzantium and Venice: A Study in Diplomatic and Cultural Relations (?ngilizce). Cambridge: Cambridge University Press. s. 223. ISBN 0-521-34157-4.

[95] "Bursa'n?n Fethi - Bursa Büyük?ehir Belediyesi". bursa.bel.tr. 10 Nisan 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.

[96] Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1945), "Gazi Orhan Beyin hükümdar oldu?u tarih ve ilk sikkesi", Belleten C.VIII, s.207-211

[97] Heath, Ian and Angus McBride, Byzantine Armies 1118-1461 AD, (Osprey Publishing, 1995), 8.

[98] A History of the Byzantine State and Society, Treadgold, W., Stanford Press, 1997

[99] R.G. Grant, Battle: A Visual Journey Through 5,000 Years of Combat, Dorling Kindersley Publishers Ltd, 2005. ISBN 0-7566-1360-4

[100] ?smail Hakk? Uzun?ar??l? "Karesi Vilayeti Tarih?esi", Za?nos Kültür ve E?itim Vakf? (2000), sf.68. ISBN 975-94473-3-9.

[101] Halil ?nalc?k, Devlet-i Aliyye, Osmanl? ?mparatorlu?u üzerine Ara?t?rmalar-I, Klasik D?nem (1302-1606): Siyasal, Kurumsal ve Ekonomik Geli?im, Türkiye ?? Bankas? Kültür Yay?nlar?, ?stanbul 2009, s. 49-53. ISBN 978-2025-08-065-1

[102] Aktepe, M. Münir (1950) "Osmanl?lar?n Rumelide ilk fetihleri: ?impe kalesi", Tarih Dergisi, C.2 say.283-307

[103] "?ehzade Bayezid (Y?ld?r?m Bayezid)". amasya.gov.tr. 25 Ekim 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.

[fbey-104] Feridun Bey, Mün?eattü's Selatin, ?stanbul, Hicri. 1274-1275 (Osmanl?ca)

[lamartine1-105] Alphonse de Lamartine (Eylül 2005) [1854]. Historie de la Turquie (A?iretten Devlete). Bilge Kültür Sanat. (?eviren: Dr. Re?at Uzmen). ss. 120,126,154,159, 160. ISBN 975-6316-54-3.

[106] Yücel, Ya?ar M. (1963) "Kastamonu'nun ilk fethine kadar Osmanl?-Candar muüasebetleri", Tarihi Ara?t?rmalar Dergisi C.I say.133-144

[107] Charanis,P. (1942) "The strife among Palaeologi and the Ottoman Turks (Palaeiologlar ile Osmanl? Türkleri aras?nda ?eki?meler)", Byzantion C.16 say.286-314 (?ngilizce)

[108] "Ni?bolu Zaferi (25 Eylül 1396)". tsk.tr. 4 Mart 2016 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Kas?m 2012.

[109] ?ztuna,T.Y?lmaz (1946). Ankara Muharebesi, ?stanbul

[mulk-110] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k Sakao?lu, Necdet (1999), Bu mülkün sultanlar?, ?stanbul: O?lak yay?nlar? ISBN 975-329-299-6, say.52, 62, 67

[111] Norwich, John Julius (1982) A History of Venice, Londra:Penguin ISBN 0-14-101383-4 (?ngilizce) say. 193-194

[112] Norwich, John Julius (1982), Byzantium: Decline and Fall, Londra:Penguin ISBN 0-679-41650-1 (?ngilizce) say.378

[113] Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1995). Büyük Osmanl? Tarihi. Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Türk Tarih Kurumu Yay?nlar?.

[Constantinople-114] Stephen Turnbull, The Walls of Constantinople, AD 324-1453 27 Eylül 2007 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., Osprey Publishing, ISBN 1-84176-759-X.

[115] Joseph von Hammer: Osmanl? Tarihi Vol I (condensation: Abdülkadir Karahan), Milliyet yay?nlar?, ?stanbul. ss 79-80

[116] Ahdnameler ?????nda Osmanl?-Venedik diplomatik ili?kileri - Ottoman-Venetian diplomatics, the Ahd-Names (?ngilizce) 9 Kas?m 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi., Dr. Hans Theunissen, Leiden üniversitesi, Hollanda, 1998, i?inde 5. b?lüm Venedik ile Türkmen Beylikleri Mente?e and Ayd?n - Venice and the Turcoman Begliks of Mente?e and Ayd?n 29 Nisan 2005 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.

[sugar-117] Sugar, Peter (1977). "Chapter 1: The Early History and the Establishment of the Ottomans in Europe". Southeastern Europe Under Ottoman Rule, 1354-1804. University of Washington Press. Eri?im tarihi: 19 May?s 2007.

[inalc?k1s61-118] ?nalcik, Halil (1995) a.g.e. s.61-67

[119] Larousse (1993). Théma Larousse Cilt-1 sf.141. ?stanbul: Milliyet.

[120] Atilla ?ahiner (2008). "Osmanl? Tarihi". Lacivert Yay?nlar?. s. 80.

[kinross-121] Kinross, Lord a.g.e. s.95

[122] "Fatih Kanunnamesi". Necdet Sakao?lu. Tarih Dergisi. 11 Eylül 2024 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi.

[123] "CEM SULTAN". MAHMUT H. ?AK?RO?LU. TDV ?slam Ansiklopedisi. 25 Nisan 2023 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Eylül 2024.

[yasamyapit-124] Kafadar, Cemal, "Cem Sultan", (1999) Ya?amlar? ve Yap?tlar?yla Osmanl?lar Ansiklopedisi, ?stanbul:Yap? Kredi Kültür Sanat Yay?nc?l?k A.?. C.1 ISBN 975-08-0072-9

[Brummet_52-125] Brummett (1994), s. 52ff

[126] Nicolae Jorga: Geschiste des Osmanichen vol II, (?ev: Nilüfer Ep?eli) Yeditepe Yay?nlar?, 2009, ISBN 975-6480-19-X ,s.217

[127] Prof. Ya?ar Yüce-Prof. Ali Sevim: Türkiye tarihi Cilt II, AKDTYKTTK Yay?nlar?, ?stanbul, 1991 p 225-226

[128] Savory, R. M. (1960). "The Principal Offices of the ?afawid State during the Reign of Ismā'īl I (907-30/1501-24". Bulletin of the School of Oriental and African Studies, University of London. 23 (1). ss. 91-105. doi:10.1017/S0041977X00149006. JSTOR 609888.

[muir-129] Muir, William (2007) The Mameluke or Slave Dynasty of Egypt, 1260-1517 Piscataway, NJ: Gorgias Press. ISBN 978-1-59333-697-4. (?ngilizce)

[130] E.J. Brill's First Encyclopaedia of Islam, 1913-1936, Vol.9, Ed. Martijn Theodoor Houtsma, (BRILL, 1938), 432.

[131] Hess, Andrew C. (Ocak 1973). "The Ottoman Conquest of Egypt (1517) and the Beginning of the Sixteenth-Century World War". International Journal of Middle East Studies. 4 (1). ss. 55-76. doi:10.1017/S0020743800027276. JSTOR 162225.

[132] Yurdayd?n, Hüseyin G. "Ferd?'nin Süleymanname'sinin yeni bir nüshas?". s. 12. 10 Eylül 2017 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 5 ?ubat 2020.

[133] Haleo?lu, Mehmet (Aral?k 2010). "Rodos'un Fethi". S?z?nt? Dergisi. 28 A?ustos 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Haziran 2012.

[134] Imber, Colin (2002). The Ottoman Empire, 1300-1650: The Structure of Power. Palgrave Macmillan. s. 50. ISBN 0-333-61386-4.

[TSK-135] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k "TSK'n?n resmi tarih?e sayfas?". 23 Temmuz 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[Cambridge-330-136] Malcolm, Peter M. The Central Islamic Lands from Pre-Islamic Times to the First World War. Cambridge University Press. ss. 330, 331. 21 Temmuz 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 31 Ocak 2013.

[137] Kann, Robert A. (1974). A History of the Habsburg Empire, 1526-1918. Londra, ?ngiltere: University of California Press, Ltd. s. 62. ISBN 0-520-04206-9. 31 Aral?k 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 1 ?ubat 2013.

[138] Uzun?ar??l?, ?smail Hakk? (1983). Osmanl? Tarihi, II. cilt. Ankara. s. 382. ISBN 975-16-0012-X.

[Braudel-139] Fernand Braudel. The Mediterranean and the Mediterranean world in the age of Philip II. ss. 929 ff. 31 Aral?k 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 31 Ocak 2013.

[Tarihte_Ola?anüstü_Ki?iler-140] Tüzün, Güler (2004). "Muhte?em Süleyman". Tarihte Ola?anüstü Ki?iler. Ana Yay?nc?l?k. s. 19. ISBN 975-7760-83-8.

[141] Kinross, Patrick Balfour (1979). "The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire". William Morrow. s. 206.

[142] Kinross, Patrick Balfour (1979). The Ottoman centuries : the rise and fall of the Turkish empire. Internet Archive. New York : Morrow. ISBN 978-0-688-08093-8.

[143] Erickson, John (2005). Russia: War, Peace and Diplomacy : Essays in Honour of John Erickson (?ngilizce). Weidenfeld & Nicolson. ISBN 978-0-297-84913-1. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[144] "Rariora qu 54". web.archive.org. 12 ?ubat 2013. 7 A?ustos 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[145] Watson, William J. (1968). "?brāhīm Müteferri?a and Turkish Incunabula". Journal of the American Oriental Society. 88 (3): 435-441. doi:10.2307/596868. ISSN 0003-0279. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi6 Ekim 2022.

[146] "Liberation, Independence and Union". www.njegos.org. 5 ?ubat 2001 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[147] Berend, Ivan T. (17 Haziran 2003). History Derailed: Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century (?ngilizce). University of California Press. ISBN 978-0-520-93209-8. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[148] Conquête d'Alger ou pièces sur la conquête d'Alger et sur l'Algérie (Frans?zca). 1831. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[149] Kateb, Kamel (2001). Européens, "indigènes" et juifs en Algérie (1830-1962): représentations et réalités des populations (Frans?zca). INED. ISBN 978-2-7332-0145-9. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[150] Guyot, Yves (1885). Lettres sur la politique coloniale (Frans?zca). C. Reinwald. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[151] Erhan, ?a?r?; SarialiO?lu, ?r?at (2019). "Osmanl? Modernle?mesinde Anglosakson Etkisi (1839-1852)". Uluslararas? ?li?kiler / International Relations. 16 (63): 87-104. ISSN 1304-7310. 13 A?ustos 2020 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi14 Aral?k 2023.

[Findley-153] Findley 2005, s. 115

[Osmanlimuesseseleri-154] Glazer 1996, "Osmanl? Müesseseleri"

[155] Toynbee 1974, s. 22-23

[156] Stavrides 2001, s. 20

[157] Quataert 2005, s. 93

[158] 'Osman Han 2001, "Osmanl? Padi?ah Veraseti"

[159] Quataert 2005, s. 90

[160] Peirce, Leslie. "The sultanate of women". Channel 4. 3 Aral?k 2007 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 18 Nisan 2009.

[161] Glazer 1996, "D?? Tehditler ve ?? D?nü?ümler"

[162] "Ar?ivlenmi? kopya". 9 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Ekim 2013.

[163] "Ar?ivlenmi? kopya". 13 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 Ekim 2013.

[Finkel-164] Finkel, Caroline (2005). Osman's Dream: The Story of the Ottoman Empire, 1300-1923. New York: Basic Books. p. 111. 978-0-465-02396-7.

[Karpat-165] Karpat, Kemal H. (2001). The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State. Oxford University Press. p. 235. 978-0-19-513618-0.

[Yegar-166] Yegar, Moshe (1 January 2002). Between Integration and Secession: The Muslim Communities of the Southern Philippines, Southern Thailand, and Western Burma/Myanmar. Lexington Books. p. 397. 978-0-7391-0356-2.

[Aksakal-167] Mustafa Aksakal (2011). "'Holy War Made in Germany'? Ottoman Origins of the 1914 Jihad". War in History. 18 (2): 184-199. doi:10.1177/0968344510393596. ISSN 0968-3445. 13 Eylül 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi13 Haziran 2022.

[168] Lewis (19 Kas?m 2001). "The Revolt of Islam". The New Yorker. 4 Eylül 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi28 A?ustos 2014.

[169] Hatred's Kingdom: How Saudi Arabia Supports the New Global Terrorism. First. Regnery Publishing. 2003. s. 24.

[Larousse17-170] Büyük Larousse (1986), Milliyet Yay?nlar?, Cilt 17, s. 8946 - 8947

[171] "Karamürsel ?l?esi Resmi tarih?e sayfas?". 2 Aral?k 2011 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[dzkk-172] "DZKK, ünlü Türk Denizcileri". 26 Haziran 2012 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[Larousse6-173] ^ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Büyük Larousse (1986), Milliyet Yay?nlar?, Cilt VI, s. 3037 - 3041

[174] "Osmanl? Denizcili?inde Gemi Kazalar? ve Dal??lar, ?enay ?zdemir" (PDF). 17 Nisan 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[175] "?lber Ortayl? ile Osmanl? Donanmas?, 03:00". 14 Ekim 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[hurmuz-176] "Piri Reis'in Hürmüz Seferi ve ?dam?, Ertu?rul ?nalp" (PDF). 2 Aral?k 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[lepanto-177] "?nebaht? Sava?? ve Donanman?n Yeniden ?n?as?, ?brahim Etem ?ak?r" (PDF). 7 Kas?m 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[dho-tarihce-179] "Deniz Harp Okulu, Tarih?e Sayfas?". 17 Ocak 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[Besirli-180] "Sultan Abdülaziz'den I. Dünya Sava??'na Osmanl? Donanmas?, Mehmet Be?irli". 29 Ekim 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 23 Ocak 2013.

[181] 20. Yüzy?l Ansiklopedisi (1990), Tercüman Yay?nlar?, s. 76 - 79

[Halil_?nalc?k-182] Halil ?nalc?k (1996). Osmanl? ?mparatorlu?u - Toplum ve Ekonomi. Eren Yay?nc?l?k. s. 31-40. ISBN 9757622095.

[Türkiye_Tarihi_2-183] Kolektif. Türkiye Tarihi 2 Osmanl? Devleti 1300-1600. Cem Yay?nevi. s. 129. ISBN 9754065640.

[184] "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF). 10 Temmuz 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Ocak 2014.

[185] "Ar?ivlenmi? kopya" (PDF). 12 Ocak 2014 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 12 Ocak 2014.

[Kabaday?2-186] M. Kabaday?, Inventory for the Ottoman Empire / Turkish Republic 1500-2000 28 Ekim 2011 tarihinde Wayback Machine sitesinde ar?ivlendi.

[Kinross2062-187] L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 206

[Kinross2812-188] L. Kinross, The Ottoman Centuries: The Rise and Fall of the Turkish Empire, 281

[189] Behar, Cem, ed. 1996. Osmanl? ?mparatorlu?u'nun ve Türkiye'nin nüfusu, 1500-1927. %Ankara: T.C. Basbakanl?k Devlet ?statistik Enstitüsü = State Institute of Statistics Prime Ministry Republic of Turkey.

[Karpat_1978_pp.237-274-190] Karpat, 1978 & pp.237-274

[191] Shaw, 1978 & p.323-338

[192] McLean, George F. (1996). Normative Ethics and Objective Reason (?ngilizce). CRVP. ISBN 978-1-56518-022-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[193] Benton, Lauren; Benton, Nelson O. Tyrone Jr Professor of History and Professor of Law Dean College of Arts and Science Lauren (2002). Law and Colonial Cultures: Legal Regimes in World History, 1400-1900 (?ngilizce). Cambridge University Press. ISBN 978-0-521-00926-3. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[194] I?duygu, Ahmet; Toktas, ?ule; Ali Soner, B. (1 ?ubat 2008). "The politics of population in a nation-building process: emigration of non-Muslims from Turkey". Ethnic and Racial Studies. 31 (2): 358-389. doi:10.1080/01419870701491937. ISSN 0141-9870.

[V.ENG?N-195] Engin 2012, s. 14

[JASSS-196] ?etin, Cemal. "Anadolu ?skeleleri ve Kara Yolu Ba?lant?lar? (XVI. yüzy?l sonlar?)". The Journal of Academic Social Science Studies.

[197] Orhonlu, Cengiz (1984). Osmanl? ?mparatorlu?u'nda ?ehircilik ve Ula??m. ?zmir. s. 27.

[V.ENG?N1-198] Engin 2012, s. 15

[199] Miro?lu, ?smet. "Osmanl? yol sistemine dair". ?üEF Tarih Enstitüsü Dergisi, 15. ?stanbul. s. s. 47.

[200] Taeschner, Franz (1959). Die Entwicklung des Wegenetzes des Verkehrs im Turkischen Anatolien (Anadolu Ara?t?rmalar?). ?stanbul. s. 177.

[201] Orhonlu, Cengiz. Kald?r?mc?l?k. s. 96.

[V.ENG?N2-202] Engin 2012, s. 87

[203] Kós, Károly (1995). Güng?rmü? (?ev.), Naciye (Ed.). ?stanbul ?ehir Tarihi ve Mimarisi. Ankara. s. 66-68, 106-107.

[V.ENG?N3-204] Engin 2012, s. 88

[205] Engin 2012, s. 42

[206] Engin 2012, s. 43

[207] Engin 2012, s. 46

[208] Engin 2012, s. 67

[209] Engin 2012, s. 68

[?ETT-210] "Nostaljik Tramvay Hakk?nda". ?ETT.?stanbul. 18 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[211] Murphey, Rhoads (7 Temmuz 2016). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule (?ngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-11844-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[212] Murphey, Rhoads (7 Temmuz 2016). Imperial Lineages and Legacies in the Eastern Mediterranean: Recording the Imprint of Roman, Byzantine and Ottoman Rule (?ngilizce). Routledge. ISBN 978-1-317-11844-2. 6 Ekim 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[hkemal-213] Hamit Kemal, Liseler ??in Türk Edebiyat? Tarihi, A Yay?nlar?, Ankara 2007

[jparla-214] Parla, Jale (2000). Don Ki?ot'tan Bugüne Roman. ?stanbul: Pegasus Yay?nlar?. ISBN 978-975-470-796-0.

[:1-215] "?A?R PAD??AHLAR". Ye?ilgiresun Gazetesi. 18 Ocak 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Ocak 2022.

[216] Pala, ?skender, ?ah & Sultan, Kap? Yay?nlar?, 2010.

[217] "?stemem ?iiri - Avni (Fatih Sultan Mehmet)". Milliyet. 20 Ocak 2022 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 Ocak 2022.

[218] "The Ottoman Artistic Legacy". web.archive.org. 13 ?ubat 2009. 8 Mart 2021 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 6 Ekim 2022.

[219] A ?goston, Ga ?bor; Masters, Bruce Alan (21 May?s 2010). Encyclopedia of the Ottoman Empire (?ngilizce). Infobase Publishing. ISBN 978-1-4381-1025-7.

[220] "Karag?z and Hacivat, a Turkish shadow play". All About Turkey. 20 Kas?m 2006. 24 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 20 A?ustos 2012.

[221] Emin ?enyer. "Karagoz, Traditional Turkish Shadow Theatre". Karagoz.net. 21 A?ustos 2019 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 11 ?ubat 2013.

[222] Geleneksel Türk Mutfa?? Bibliyo?rafyas? üzerine Bir Deneme. Ankara: Kültür Bakanl??? Biyograf?ler - Bibliyo?rafyalar Dizisi:. 1990. s. 22.

[223] Serto?lu, Mithat. Topkap? Saray?nda Gündelik Hayat. ?stanbul: Do?an Karde? yay. s. 4.

[224] Bobavius, Albertus (2002). Topkap? Saray?nda Ya?am. ?stanbul. s. 90.

[YEMEK-225] Bilgin, Arif (1998). Bolulu A???lar?n Osmanl? Saray Mutfa??na Giri?leri. Bolu: Abant ?zzet Baysal üniv. Yay?nlar?. s. 43.

[SARAYMUTFAKLARI-226] "Saray Mutfaklar? - Matbah-? ?mire / Palace Kitchens - The Matbah-? ?mire". ?stanbul: T.C. Kültür ve Turizm Bakanl??? Kültür Varl?klar? ve Müzeler Genel Müdürlü?ü. ss. 4-42.

[227] ünver, Süheyl (1952). Fatih Devri Yemekleri. ?stanbul: ?stanbul üniversitesi T?p Tarihi Enstitüsü. s. 42.

[MSS-228] Sürücüo?lu, Metin Saip (1999). Osmanl? ?mparatorlu?unda Mutfak Te?kilat?, Protokol, T?ren ve ?enlik Yemekleri. Türk Mutfak Kültürü üzerine Ara?t?rmalar. Ankara: Türk Halk Kültürünü Ara?t?rma ve Tan?tma Vakf? Yay?n No:23. s. 49-81.

[?ZSA-229] ?zge Samanc?. "Ge?mi?ten Günümüze Türk Mutfa??". 4 Ocak 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 22 Mart 2021.

[230] Metin Saip, Sürücüo?lu (1986). "Eski Türklerde Vak?f ?maretlerinde Toplu Beslenme". Beslenme ve Diyet Dergisi, 15. s. 113-122.

[231] N.Ci?erim (2001). Bat? ve Türk Mutfa??'n?n Geli?imi, Etkile?imi ve Yiyece-??ecek Hizmetlerinde Türk Mutfa??n?n Yerine Bir Bak??, Türk Mutfak Kültürü üzerine Ara?t?rmalar. Türk Halk Kültürünü Ara?t?rma ve Tan?tma Vakf? Yay?nlar? Yay?n No:28. s. 49-61.

[232] Zeynep Yel?e (?ev.) (2006). Neumann, Christoph K.; Faroqhi, Suraiya (Ed.). Sofram?z Nur Hanemiz Mamur. ?stanbul: Kitap Yay?nevi. s. 38.

[233] K. D. Mussmann & Can Pahal? (1994). Mutfak Hizmetleri. Eski?ehir: Anadolu üniversitesi A??k??retim Fakültesi Yay?nlar? Yay?n No: 397.

[234] Gürsoy, Deniz (1995). Yemek ve Yemek?ili?in Evrimi. ?stanbul: Kuru? Matbaac?l?k.

[235] Ricault. Uzmen, Re?at (Ed.). Türklerin Siyasi Düsturlar?. ?stanbul: Tercüman 1001 Temel Eser No: 81. s. 144.

[RVARDARLI-236] R. Vardarl? (1981). Osmanl? Padi?ahlar?ndan Hangileri ??ki ??erdii. Tarih ve Edebiyat Mecmuas? 17(4). s. 63-66.

[Aü-237] ünsal, Ayfer (1996). "Sofra Adab?". Sanat Dünyam?z, 21. s. 113-118.

[238] Osmanl?'da Ramazan nas?l ya?an?rd?? - Tarih?i Gül Bezci (Eri?im tarihi: 21 Ocak 2022)

[ágoston_and_Alan_Masters583-239] ágoston and Alan Masters, Gábor and Bruce (2009). Encyclopedia of the Ottoman Empire. Infobase Publishing. s. 583. ISBN 978-1-4381-1025-7.

[240] Ragep, F. J. (2005). "Ali Qushji and Regiomontanus: eccentric transformations and Copernican Revolutions". Journal for the History of Astronomy. 36 (125). Science History Publications Ltd. ss. 359-371. 21 Haziran 2013 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi1 May?s 2013.

[Tekeli-241] Sevim Tekeli (1997). "Taqi al-Din". Encyclopaedia of the history of science, technology and medicine in non-western cultures. Kluwer. ISBN 0792340663.

[HotW-242] John Morris Roberts, The History of the World, pp. 264-74, Oxford University Press, ISBN 978-0-19-521043-9

[243] Ben-Zaken, Avner (2004). "The Heavens of the Sky and the Heavens of the Heart: the Ottoman Cultural Context for the Introduction of Post-Copernican Astronomy]". The British Journal for the History of Science. Cilt 37. Cambridge University Press. ss. 1-28. doi:10.1017/S0007087403005302.

[244] Bademci, G. (2006). "First illustrations of female Neurosurgeons in the fifteenth century by Serefeddin Sabuncuoglu". Neurocirugía. Cilt 17. ss. 162-5.

[245] Horton, Paul (1977). "Topkapi's Turkish Timepieces". Saudi Aramco World, July-August 1977. ss. 10-13. 22 Kas?m 2008 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi12 Temmuz 2008.

[246] "Ekmeleddin ?hsano?lu - Osmanl?'da Bilim" (PDF). 4 Aral?k 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi (PDF). Eri?im tarihi: 21 Ocak 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[dn 1]

[12]

[dn 2]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

[22]

[23]

[24]

[25]

[26]

[27]

[28]

[29]

[30]

[31]

[32]

[33]

[34]

[35]

[36]

[37]

[38]

[39]

[40]

[41]

[42]

[43]

[44]

[45]

[46]

[47]

[48]

[49]

[50]

[51]

[dn 3]

[52]

[53]

[54]

[55]

[56]

[57]

[58]

[59]

[60]

[61]

[62]

[63]

[64]

[65]

[66]

[67]

[68]

[69]

[70]

[71]

[72]

[73]

[74]

[75]

[76]

[77]

[78]

[79]

[80]

[81]

[82]

[83]

[84]

[dn 4]

[85]

[86]

[87]

[dn 5]

[88]

[89]

[90]

[91]

[92]

[93]

[94]

[95]

g t d Osmanl? Hanedan?
Soya?ac? (padi?ah e?leri)
Osmanl? padi?ahlar?	Osman Gazi Orhan Gazi I. Murad I. Bayezid I. Mehmed II. Murad II. Mehmed II. Bayezid I. Selim I. Süleyman II. Selim III. Murad III. Mehmed I. Ahmed I. Mustafa II. Osman IV. Murad ?brahim IV. Mehmed II. Süleyman II. Ahmed II. Mustafa III. Ahmed I. Mahmud III. Osman III. Mustafa I. Abdülhamid III. Selim IV. Mustafa II. Mahmud Abdülmecid Abdülaziz V. Murad II. Abdülhamid V. Mehmed VI. Mehmed
Padi?ah anneleri	Halime Hatun Malhun Hatun Nilüfer Hatun Gül?i?ek Hatun Devlet Hatun Emine Hatun Hüma Hatun Sitti Mükrime Hatun / I. Gülbahar Hatun II. Gülbahar Hatun / I. Ay?e Hatun Ay?e Hafsa Sultan Hürrem Sultan Nurbanu Sultan Safiye Sultan Handan Sultan Valide Sultan (I. Mustafa'n?n annesi) Mahfiruz Hatice Sultan K?sem Sultan Hatice Turhan Sultan Saliha Dila?ub Sultan Hatice Muazzez Sultan Emetullah Rabia Güln?? Sultan Saliha Sebkati Sultan ?ehsuvar Sultan Emine Mihri?ah Kad?nefendi Rabia ?ermi Kad?nefendi Mihri?ah Valide Sultan Ay?e Sineperver Sultan Nak?idil Sultan Bezmialem Valide Sultan Pertevniyal Sultan ?evkefza Sultan Tirimüjgan Kad?nefendi Gülcemal Kad?nefendi Gülüstü Han?m
Hanedan/Aile reisleri	Abdülmecid Ahmed Nihad Efendi Osman Fuad Efendi Mehmed Abdülaziz Efendi Ali Vas?b Efendi Mehmed Orhan Osmano?lu Ertu?rul Osman Osmano?lu Osman Bayezid Osmano?lu Dündar Abdülkerim Osmano?lu Harun Osmano?lu
Osmanl? padi?ah e?leri Osmanl? ?ehzadeleri Osmanl? padi?ah k?zlar?

做梦梦见鬼是什么预兆	多子多福是什么意思	黄芪配升麻有什么作用	木槿花的花语是什么	花旦是什么意思
恐龙为什么会灭绝	申五行属什么	什么的小火车	吃开心果有什么好处和坏处	猴子偷桃是什么意思
大名鼎鼎是什么意思	蒙古古代叫什么	尿浑浊是什么病的前兆	枯木逢春什么意思	属猪的守护神是什么菩萨
小儿流鼻涕吃什么药好	体检转氨酶高是什么原因	什么什么深长	卡介苗预防什么疾病	腹水是什么意思

蛇胆是什么hcv8jop7ns1r.cn	恋爱是什么感觉mmeoe.com	柠檬什么季节成熟yanzhenzixun.com	84是什么意思hcv9jop3ns1r.cn	羊肉与什么食物相克hcv8jop9ns7r.cn
考是什么意思hcv7jop5ns3r.cn	进贡是什么意思hcv8jop6ns9r.cn	半什么半什么jingluanji.com	什么的笑着hcv7jop9ns2r.cn	alienware是什么牌子hcv7jop6ns2r.cn
无痛人流和普通人流有什么区别hcv8jop9ns5r.cn	氨气是什么hcv9jop4ns5r.cn	天地人和是什么意思hcv8jop2ns5r.cn	银耳汤有什么功效hcv8jop0ns7r.cn	尿酸吃什么药最有效果hcv9jop4ns3r.cn
氯雷他定不能和什么药一起吃hcv9jop2ns4r.cn	布谷鸟什么时候叫hcv7jop6ns8r.cn	世袭罔替是什么意思luyiluode.com	ds什么意思hcv9jop8ns1r.cn	生姜红糖水有什么作用hcv8jop3ns5r.cn

Türk tarihi
Makale serilerinden

?lk ?a? ? Büyük Hun ?mparatorlu?u (?? 220-?S 92) 百度日本市面上出售的商品房都是精装修成品，所以，日本人根本不用像我们这样，非得把自己逼成一个装修达人。 ? Bat? Hiung-nu (?? 56-36) ? Kuzey Hiung-nu (48-156) ? Güney Hiung-nu (48-216) ? Siyenpi ?mparatorlu?u (93-234) ? Avrupa Hun ?mparatorlu?u (352-469) ? Sabar Hanl??? (5. yüzy?l-6. yüzy?l)
Orta ?a? ? Ak Hun ?mparatorlu?u (420-670) ? G?ktürk Ka?anl??? (552-744) ? ? Do?u G?ktürk (583-630) ? ? Bat? G?ktürk (583-659) ? ? ?kinci G?ktürk (681-744) ? Avar Ka?anl??? (562-803) ? Seyanto Hanl??? (628-647) ? Hazar Ka?anl??? (630-1048) ? Büyük Bulgar Hanl??? (632-668) ? ?dil Bulgar Devleti (7. yy-1240'lar) ? Kangar Birli?i (659-750) ? Birinci Bulgar ?mparatorlu?u (681-1018) ? Uygur Ka?anl??? (742-840) ? ? Kansu Uygur (848-1036) ? K?rg?z Ka?anl??? (693-1207) ? ? Karahoca Uygur (991-1209) ? Karluk Hanl??? (743-1220) ? O?uz Yabgulu?u (750-1055) ? Karluk Yabgu Devleti (756-940) ? ?irvan?ahlar Devleti (799-1539) ? Karahanl?lar (840-1212) ? ? Do?u Karahanl?lar (1032-1210) ? ? Bat? Karahanl?lar (1041-1212) ? Pe?enek Hanl??? (860-1091) ? Toluno?ullar? (868-905) ? ?h??d?ler (935-969) ? Gazneliler (961-1186) ? Büyük Sel?uklu ?mparatorlu?u (1040-1157) ? ? Türkiye Sel?uklu (1077-1308) ? ? Kirman Sel?uklu (1092-1187) ? ? Suriye Sel?uklu (1092-1117) ? ? Irak Sel?uklu (1118-1194) ? Mengücekliler (1072-1277) ? Harezm?ahlar ?mparatorlu?u (1077-1231) ? Dani?mendliler (1080-1178) ? ?aka Bey (1081-1098) ? ?ubuko?ullar? (1085-1092) ? Dilma?o?ullar? (1085-1192) ? Saltuklu Beyli?i (1092-1202) ? ?nalo?ullar? (1098-1183) ? Ahlat?ahlar (1100-1207) ? Artuklu Beyli?i (1102-1408) ? B?riler (1104-1154) ? Zeng?ler (1127-1250) ? ?ldenizliler (1142-1225) ? Erbil Beyli?i (1146-1232) ? Salgurlular (1148-1286) ? Cengiz ?mparatorlu?u (1206-1368) ? Delhi Sultanl??? (1206-1527) ? ?obano?ullar? (1227-1309) ? ?a?atay Hanl??? (1227-1347) ? ? Do?u ?a?atay Hanl??? (1347-1680) ? ? Bat? ?a?atay Hanl??? ? Alt?n Orda Devleti (1242-1502) ? Meml?k Devleti (1250-1517) ? Karamano?ullar? (1256-1483) ? ?nan?o?ullar? (1261-1368) ? Sahib Atao?ullar? (1275-1342) ? Pervaneo?ullar? (1277-1322) ? E?refo?ullar? (1280-1326) ? Mente?e Beyli?i (1280-1424) ? Karesi Beyli?i (1297-1360) ? Candaro?ullar? (1299-1462) ? Osmanl? ?mparatorlu?u (1299-1922) ? Germiyano?ullar? (1300-1423) ? Hamito?ullar? (1301-1423) ? Saruhano?ullar? (1302-1410) ? Taceddino?ullar? (1303-1415) ? Ayd?no?ullar? (1308-1426) ? Tekeo?ullar? (1321-1390) ? Ramazano?ullar? (1325-1608) ? Eretna (1335-1381) ? Dulkadiro?ullar? (1339-1521) ? Ta?ano?ullar? (1350-1398) ? Sufi Devleti (1361-1379) ? Timur ?mparatorlu?u (1370-1507) ? Akkoyunlular (1378-1508) ? Erzincan Beyli?i (1379-1410) ? Karakoyunlular (1380-1469) ? Kad? Burhaneddin Devleti (1381-1398) ? Malva Sultanl??? (1392-1562) ? Nogay Ordas? (1398-1642) ? ?eyban? Hanl??? (1428-1599) ? Kazan Hanl??? (1438-1552) ? K?r?m Hanl??? (1441-1783) ? Astrahan Hanl??? (1446-1556) ? Kas?m Hanl??? (1452-1681)
Yeni ?a? ? Sibir Hanl??? (1464-1598) ? Kazak Hanl??? (1465-1729) ? Buhara Hanl??? (1500-1785) ? Safev? Devleti (1501-1736) ? Yarkand Hanl??? (1514-1680) ? Hive Hanl??? (1515-1920) ? Kutb?ah Devleti (1518-1687) ? Babür ?mparatorlu?u (1526-1858) ? Bakü Hanl??? (1718-1806) ? Af?ar ?mparatorlu?u (1736-1796) ? Hokand Hanl??? (1740-1876) ? Revan Hanl??? (1747-1828) ? Buhara Emirli?i (1785-1920)
Yak?n ?a? ? Ka?ar ?mparatorlu?u (1794-1925) ? Bat? Trakya Ba??ms?z Hük?meti (1913) ? Türkistan Mill? ?zerk Hük?meti (1917-1918) ? Aras Türk Cumhuriyeti (1918-1919) ? ?dil Ural Devleti (1918-1919) ? Ala? Orda (1917-1920) ? K?r?m Halk Cumhuriyeti (1917-1918) ? Azerbaycan DC (1918-1921) ? Güneybat? Kafkas Ge?ici Milli Hükümeti (1918-1919) ? Azadistan (1919-1920) ? Buhara Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) ? Harezm Sovyet Halk Cumhuriyeti (1920-1925) ? Tuva Halk Cumhuriyeti (1921-1944) ? Do?u Türkistan ?slam Cumhuriyeti (1932-1934) ? Hatay Devleti (1938-1939) ? Do?u Türkistan Cumhuriyeti (1944-1949) ? Azerbaycan Mill? Hük?meti (1945-1946) ? K?br?s Ge?ici Türk Y?netimi (1964-1974) ? Otonom K?br?s Türk Y?netimi (1974-1975) ? K?br?s Türk Federe Devleti (1975-1983) ? Türkiye ? Kuzey K?br?s Türk Cumhuriyeti ? K?rg?zistan ? ?zbekistan ? Azerbaycan ? Kazakistan ? Türkmenistan Tarihi Türk devletleri listesi ? ? Tarih? ve ?a?da? Türk devletleri ? ? Türk tarihi edebiyat?
g t d