迈阿密赛伯蒂奇横扫晋级32强 6号种子亦完胜过关
 | Bu maddedeki üslubun, ansiklopedik bir yaz?dan beklenen resm? ve ciddi üsluba uygun olmad??? dü?ünülmektedir. |
.jpg)
Bal?k??l?k; denizlerde, g?llerde ve akarsularda bal?klar?n ve di?er deniz ürünlerinin ?e?itli y?ntemlerle avlanmas?d?r. Bal???n yan? s?ra midye, karides, ?stakoz, pavurya, istiridye ve ahtapotun hatta balina gibi deniz memelilerinin avlanmas? da bal?k??l?k kapsam?na girer. G?let, havuz ya da denizlerdeki suni tesislerde bal?k ve di?er deniz hayvanlar?n?n üretilmesi de bal?k??l???n bir par?as?d?r. Amat?r bal?k??l?k, ticari bal?k??l?k, zanaatkar bal?k??l?k, rekreasyonel bal?k??l?k, kültür bal?k??l??? gibi bal?k??l?k y?ntemleri bulunur.
Tarih?e
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
?nsanlar en eski ?a?lardan bu yana bal?k avlam??lard?r. 5 bin y?l ?ncesinden kalma, kemikten yap?lm?? ve bugün kullan?lan ?rneklerine benzeyen i?neler bulunmu?tur.
?inliler M? 3000 y?llar?nda, tuzlu su doldurulmu? havuzlarda kefal üretiyorlard?.[1] Eski Romal?lar da havuz ve akvaryumlarda sazan ve tatl? su kefali yeti?tiriyorlard?.[1] Bu y?ntemlerle bal?k yeti?tirme Orta ?a?'?n sonlar?na kadar sürdürüldü, ama bu tarihlerde terk edildi. Ancak 19. yüzy?lda, Frans?z hük?metinin bal?k üretimini ba?latmas?yla yeniden gündeme geldi.
Bugün dünyan?n bir?ok ülkesinde, sofrada tüketilmek üzere büyük ?apta bal?k üretimi yap?lmaktad?r. Havuzlarda en ?ok sazan, alabal?k ve som bal??? üretilir. Havuzlarda ayr?ca soyu azalan bal?k türleri de yeti?tirilmektedir. Tatl? su bal?klar?n?n üretiminde iki ayr? y?ntem uygulan?r. ?rne?in sazan, besinini sudaki do?al ortamdan sa?layabilece?i büyük g?letlerde üretilir. Alabal?k üretiminde, dar ve uzun ya da yuvarlak bir havuzdaki kü?ük bir alanda ?ok bal?k bir arada tutularak daha iyi sonu? al?n?r. Ama bu havuzlarda bal?klar?n yemle beslenmesi ve gerekli oksijeni sa?layabilmek i?inde suyun belirli aral?klarla de?i?tirilmesi gerekir. Ba?ta Japonya olmak üzere ?e?itli ülkelerde tuzlu su bal?klar? i?in denizlerde de üretim ?iftlikleri kurulmu?tur.
?stiridye, midye ve pavurya gibi ?bür deniz hayvanlar? da baz? k?y? sular?nda yeti?tirilmektedir. Do?al yolla üremi? larvalar ya da deniz üretim ?iftliklerinde yeti?tirilmi? yavrular, uygun ko?ullara sahip bir ortama b?rak?ld???nda ?o?alabilir. Baz? Uzakdo?u ülkelerindeki deniz ?iftliklerinde büyük ?apta teke ve karides üretilir.
Hayvan refah?
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Her sene 1 trilyondan fazla bal?k insanlar?n tüketimi i?in ?ldürülür.[2] Darbeli ve elektrikli sersemletme gibi baz? nispeten daha insanc?l kesim y?ntemleri geli?tirilmi? olsa da ?o?u kez bal?k hasad? i?in a??k havada bo?ma, karbondioksit ile sersemletme veya buzlu so?utma gibi bal?k refah? i?in ideal olmayabilen y?ntemler tercih edilmeye devam etmektedir.[3]
?e?itleri
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Tatl? su bal?k??l???
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Makaral? oltalar bulunmadan ?nce, misina bir mantar ya da tahta par?as?na elle sar?l?rd?. Bal?k oltaya tak?ld???nda bal?k?? seri hareketlerle bal??? k?y?ya ?ekerdi. Ama bu tür avlanma kolay de?ildi, misinan?n dola?mas?, dü?üm olmas? gibi sorunlar ya?an?rd?.
Oysa makaral? oltayla avlanmak ?ok kolayd?r. Makara misinan?n sar?lmas?n? ve gerekirse gev?etilmesini kolayla?t?rm??t?r. ?rne?in oltaya yakalanan bal?k sert hareketlerle direnirse makaradaki misina bo?alt?larak bal??a yol verilir. Bal???n yorulup hareketlerinde yava?lama g?rülünce, misina yeniden makaraya sar?larak bal?k ?ekilir. Ama makaral? oltayla bal?k avlarken, misinay? ne zaman bo?alt?p ne zaman makaraya saraca??n? bilmek gerekir. Ayr?ca misinan?n da bir dayanma gücü vard?r. H?zl? bir ak?nt?da bal???n ?eki? gücü kar??s?nda bunu da hesaba katmak gerekir. Büyük bir bal?k yakaland???nda, onun direnme gücünü k?rmak i?in arada bir misinay? gev?etmek ve bal??a yol vermek gerekir. Bunun sonucunda yorulan bal?k daha kolay ?ekilebilir.
Avlanman?n ?nemli noktalar?ndan biri, uygun olta i?nesi se?mektir. Avlanacak bal??a g?re, de?i?ik büyüklük ve bi?imlerde i?neler vard?r. Ama bütün olta i?nelerinin ucunda, bal???n a?z?na sapland?ktan sonra ??kmas?n? engelleyen bir damak (?engel) vard?r. ??nelerin sap?nda da genellikle bir halka bulunur. Hayvan ba??rsa??ndan, naylon ya da ?elik telden yap?lm?? "k?stek" bu halkadan ge?irilerek i?neye ba?lan?r.
Bal?klar ?e?itli yemlerle avlan?r. Canl? ya da cans?z yemler, i?nenin ucundaki dama?a ge?irilir. Bal???n do?al besini olan b?cekler, solucanlar, kü?ük kurba?alar ya da avlanacak bal??a g?re ?ok kü?ük bal?klar, en ?ok kullan?lan canl? yemlerdir. Cans?z yem olarak ise hamur, ekmek i?i, ha?lanm?? bu?day, peynir gibi yiyecekler ya da tüy par?as?, yapay sinek gibi yapay yemler kullan?l?r.
Oltayla bal?k avlamak ustal?k ister. Avlanacak bal???n bulunabilece?i yeri, suyun yüzeyinde ya da dibinde mi oldu?unu bilmek gerekir. ?te yandan oltay? bal???n yem arad??? yere atabilmek ya da indirebilmek gerekir. ?rne?in sombal??? ve alabal?k d???ndaki bütün tatl? su bal?klar?n? avlamak i?in olta dibe b?rak?l?r. Sombal???, alabal?k, g?lgebal???, tatl? su kefali ve k?z?lkanat avlamada yayg?n olarak sinek oltas? kullan?l?r. Yapay sine?i uza?a atabilmek i?in kam???n ?ok esnek olmas?, ucunda da kal?nca bir misina bulunmas? gerekir. Oltan?n ucuna ba??rsak ya da naylondan yap?lm?? 2-3 metre uzunlu?unda bir beden, bedenin ucundaki i?neye de tüy par?alar?, kürk, ipek ve parlak tellerden yap?lm?? yapay sinek ba?lan?r bu ?ekilde bal?k avlan?r.
Amat?r deniz bal?k??l???
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Amat?r deniz bal?k??l???nda da tatl? su bal?k??l???nda kullan?lan olta seti'nin hemen ayn?s? kullan?l?r. Ama kam?? ve misinalar?n daha sa?lam olmas? gerekir. Oltan?n iyice derine inebilmesi i?in daha a??r kur?unlar (iskandil) ve iri bal?klar? da yakalayabilmek i?in daha büyük i?neler kullan?lmal?d?r. Dipte ya da dibe yak?n derinliklerde ya?ayan mezgit, morina ve yass?bal?klar? avlamak i?in yem olarak karides, midye ve solucan tercih edilir. Uskumru ve lüfer ise, hareket halindeki tekneden ka??kla ya da do?al yemle tutulur.
Deniz bal?k??l???nda k?stekli olta da ?ok kullan?lan olta tiplerinden biridir. Bu oltan?n ucundaki iskandilli bedenine, belirli aral?klarla pirin? telden yap?lm?? k?stekler ba?lan?r. Bu oltan?n ad? da bu k?steklerden gelir. K?steklere k?sa misinalar, misinalar?n ucuna da i?neler tak?l?r. K?stekli oltayla bal?k avlamada canl? yemler kullan?l?r. Avlanma s?ras?nda olta gergin tutulur ve bal?k yeme atlad??? anda olta hafif?e silkelenerek bal???n i?neyi yutmas? sa?lan?r. Sonra bal???n i?neden kurtulmas?na f?rsat vermeden h?zla ?ekilir.
Denizlerde bal?k avlamada ?ok yayg?n olarak kullan?lan ?apari de bir tür k?stekli oltad?r. Ama ?aparide canl? yem kullan?lmaz, onun yerine genellikle hindi, kaz ve tavuk tüyü gibi yapay yemlerden yararlan?l?r. ?apari, bir olta (makaraya ya da mantara sar?lm?? misina), misinan?n dola?mas?n? engelleyen bir f?rd?ndü, f?rd?ndüden iskandile kadar uzanan ve gene misinadan yap?lan bir beden ile en u?taki iskandilden olu?ur. Bedenin üzerine, belirli aral?klarla, u?lar?na i?ne tak?lm?? k?sa misina par?alar?ndan k?stekler ba?lan?r. ?stavrit gibi kü?ük bal?klar? avlamada 10 k?stekli (10 i?neli) bir ?apari yeterlidir. Ama ?aparideki k?stek say?s? palamut av?nda 35'e, torik ve kofana denen iri palamut ve lüfer av?nda 55'e kadar ??kar.
K?l??bal???, orkinos ve tarpon gibi, baz?lar?n?n a??rl??? yar?m tonu bulan büyük deniz bal?klar? da hareketli bir tekneden oltayla avlanabilir. Bunun i?in ?ok kal?n ve sa?lam bir kam?? ve uzunlu?u en az 360 metre olan misina gerekir. Bu tür avlanmada bal?k?? kam???n ucunu, beline takt??? ?zel bir kemere oturtur. Oltaya yakalanan bu kadar a??r bal?klar? ?ekmek ve onlar?n direnme gücüne kar?? koyabilmek kolay de?ildir. Onun i?in yakalanan bal?k yoruluncaya kadar tekneyle izlenir. Uzun bir süre yol al?nd?ktan sonra bal?k?? misinay? makaraya sararak bal??? tekneye yakla?t?r?r. Yakalanan bal?k ya tekneye al?n?r ya da teknenin yede?inde limana kadar ?ekilir.
Ernest Hemingway’in Ya?l? Adam ve Deniz adl? roman?nda, oltayla büyük bir bal?k yakalayan ya?l? bir bal?k??n?n, bu bal??? k?y?ya ?ekebilmek i?in verdi?i mücadele ayr?nt?lar?yla anlat?lm??t?r.
Ticari bal?k??l?k y?ntemleri
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Deniz bal?klar?n?n baz?lar? su yüzeyine yak?n ya?arlar ve bunlara yüzey bal??? denir. ?rne?in ringa, sardalye, hamsi, orkinos ve uskumru yüzey bal?klar?d?r. Deniz dibine yak?n ve dipte ya?ayan bal?klara da dip bal??? ad? verilir. Dip bal?klar?na ?rnek olarak morina, mezgit, berlam ve bütün yass?bal?klar verilebilir.
Ticari ama?la yap?lan bal?k??l???n temeli a?la avlanmaya dayan?r. Avlanmada bal???n ?zelli?ine, ya?ad??? suyun derinli?ine g?re de?i?ik a?lar kullan?l?r. Yayg?n olarak kullan?lan a?lar?n ba??nda trol a?? gelir. Trol a??, külah bi?iminde büyük bir torbaya benzer ve a?z? yakla??k 30 metre geni?li?indedir. A? at?l?rken a?z? a??k bal?k tutma i?in her iki yan?na tahta levhalar yerle?tirilir. "Kap?" denen bu tahta levhalar da ?elik kablolarla trol teknesine ba?lan?r. Deniz dibinin engebeli olmad??? yerlerde dip bal?klar?n? avlamak i?in genellikle dip trolü kullan?l?r. Trol teknesinden denize b?rak?lan trol a??, tekneyle sürüklenir ve a? deniz dibini tarayarak yolunun üzerindeki bal?klar? toplar. Bal?k a?? sürükleme i?i 1,5-3 saat kadar sürer. Sonra a? bir vin? yard?m?yla ?ekilir ve i?indeki bal?klar tekneye bo?alt?l?r. Bal?klar temizlenip y?kand?ktan sonra, teknenin ambar?nda buzlar?n aras?na g?mülerek saklan?r. Baz? büyük ve geli?mi? trol teknelerinde bal?klar temizlendikten sonra so?utma ayg?tlar?nda dondurulur. Bu tür tekneler denizde daha uzun süre kal?p avlanmaya devam edebilir.
Baz? dip bal?klar?n? avlamada kullan?lan y?ntemlerden biri de paraketedir. Kal?n bir misina (olta ipi) olan paraketenin üzerinde aral?kl? olarak dizilmi? 1.000'e yak?n yemli i?ne bulunur. Avlanma s?ras?nda zoka parakete deniz dibine b?rak?l?r ve yeri ?amand?ralarla belirlenir. Parakete 24 saate bir denizden ?ekilerek yakalanan bal?klar al?n?r ve i?nelerine yeniden yem tak?l?r. Orkinos gibi baz? yüzey bal?klar? ise ?amand?ralara ba?lanan su üstü paraketeleriyle yakalan?r. Dip bal?klar?n?n yakalanmas?nda ?evirme a?lar? da kullan?l?r. Bu avlanma bi?iminde ?nce bal???n yo?un oldu?u b?lge a?larla ?evrilir, sonra bal?klar a??n torba bi?imindeki b?lümüne do?ru sürülür.
Yüzey bal?klar?n?n avlanmas?nda g?rg?r ve orta su trolü en ?ok kullan?lan avlanma bi?imleridir. G?rg?rla avlanmada, bal?k sürüsü, suya dik indirilen a?la ?evrilir. Daha sonra a??n alt b?lümü, halatlar? ?ekilerek büzülüp kapat?l?r. Bir vin? yard?m?yla g?rg?r teknesine ?ekilen a??n i?indeki bal?klar bal?k kep?esi ya da suyla pompalanarak tekneye al?n?r. Orta su trolünde ise, dip trolündekinden daha büyük bir a? bal?klar?n bulundu?u derinli?e b?rak?l?r ve bir ya da iki tekneyle ?ekilir.
Deniz bal?klar?n? avlamada kullan?lan en eski y?ntemlerden biri de dalyand?r. Bu y?ntem ilk?a?lardan beri kullan?lm??t?r. Yak?n tarihe kadar ?stanbul'da Fenerbah?e ve Beykoz gibi pek ?ok yerde dalyanlar kurulurdu. Bu y?ntemde, k?y?ya yak?n yerlerde a?la ?evrili havuzlar olu?turulur. Havuzlar?n a?z? a??k b?rak?l?r ve dalyan?n i?ine bal?k girdi?inde a??z k?sm? ba?ka bir a?la kapat?l?r. Dalyandaki bal?klar ba?ka bir a?la toplanarak tekneye al?n?r.
Palamut, lüfer, uskumru, istavrit gibi baz? bal?klar?n avlanmas?nda galsama a?? (düz a?) kullan?l?r. Genellikle 1 km ya da daha uzun olan galsama a?lar?, bir perde gibi as?l? duracak bi?imde denize b?rak?l?r. Bu avlanma y?nteminde a? ya demir a??rl?k ba?lanarak bir ucu dibe indirilir ya da tekneyle su yüzeyinde sürüklenir. Bu s?rada a?a do?ru h?zla yüzen bal?klar?n ba?? a??n deliklerinden ge?er, ama solunga?lar? (eski terimiyle galsamalar?) tak?ld??? i?in delikten geri ??kamaz. Tekneye ?ekilen a?daki bal?klar silkelenerek d?külür.
Orkinos, uskumru, lüfer gibi baz? bal?klar suda par?ldayan herhangi bir ?eyi yem san?rlar. Bu tür bal?klar? avlamak i?in ucunda ü?lü i?neler bulunan ve bi?imi kü?ük bir bal??? and?ran parlak metal ka??klar kullan?l?r.
Bal?klar?n de?erlendirilmesi
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]Bal?k??lar?n yakalad??? bal?klar ?e?itli bi?imlerde de?erlendirilir. Taze olarak tüketilecek bal?klar, ya k?y?ya gelir gelmez mü?terilere sat?l?r ya da buzlarla kasalara yerle?tirilerek i? b?lgelere g?nderilir. Bal?klar dilimlendikten ya da fileto ??kar?ld?ktan sonra dondurularak ?zel ambalajlar i?inde sat?l?r. ?zellikle sardalya, orkinos (tonbal???), hamsi ve sombal??? konserve olarak i?lenir.
Baz? ülkelerde ringa, morina ve mezgit tütsülenerek saklan?r. Türkiye'de torik denen iri palamutlar iyice temizlenip tuzlanarak lakerda yap?l?r. Uskumru ise tuzlan?p güne?te kurutulduktan sonra ?iroz halinde tüketilir. Hamsi gibi baz? bal?klar pi?irilip ??ütülerek un haline getirilir. Bal?k unu ?iftlik hayvanlar? i?in yem olarak ya da gübre olarak kullan?l?r.
Baz? bal?k türlerinin pullar?ndan yapay inci ve sedef yap?l?r. K?pekbal??? ve morina derisi ?anta, ayakkab? ile eldiven yap?m?nda kullan?l?r; ayr?ca tutkal elde edilir. Morinan?n karaci?erinden ??kar?lan ya?, ila? sanayisinde de?erlendirilir.
Dünyada ve Türkiye'de ticari bal?k??l?k
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]
Ticari bal?k??l?k 15. yüzy?l?n sonlar?nda ortaya ??kt?. Sonraki iki yüzy?l i?inde de büyük bir bal?k??l?k sanayisi olu?tu. Yakalan bal?klar? i?leyen, ?e?itli ayg?tlarla donat?lm?? büyük bal?k?? filolar? kuruldu.
Ne var ki a??r? avlanma zamanla bal?k??l??? tehdit etmeye ba?lad? ve günümüzde ciddi bir sorun haline geldi. Baz? avlanma bi?imleriyle yavru bal?klar?n ya da yumurta d?kmeye haz?rlanan di?ilerin de yakalanmas?, bir?ok bal?k türünün soyunu tükenme noktas?na getirdi. Günümüzde bu sorunu a?mak i?in bir?ok ülkede avlanacak bal?k miktar?n? k?s?tlamak ve üreme mevsiminde bal?k av?n? yasaklamak gibi ?nlemler al?nmaktad?r.
Türkiye, ü? yan? denizle ?evrili olmas?na ve bir i?denizin bulunmas?na kar??n, bal?k??l?kta geli?mi? bir ülke de?ildir. Avlanan bal?k miktar? y?lda 400 bin tonu biraz a?ar. Bunun yakla??k 240 bin tonu hamsi, 20 bin tonu kefal, 20 bin tonu sardalya, 15 bin tona yak?n? da istavrittir. Tatl? su ürünleri üretimi ise 50 bin ton dolay?ndad?r.
Kaynak?a
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- ^ a b "Giri?" (PDF). SU üRüNLER? VE BALIK?ILIK SEKT?R RAPORU-2013. oka.org.tr. 9 Aral?k 2015 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi. Eri?im tarihi: 14 Ekim 2015.
- ^ Mood, A.; P. Brooke. "Estimating the number of fish caught in global fishing each year" (PDF). 26 Nisan 2012 tarihinde kayna??ndan (PDF) ar?ivlendi.
- ^ OIE (2013). "Aquatic Animal Health Code, Ch. 7.3". 24 Haziran 2014 tarihinde kayna??ndan ar?ivlendi.
Ayr?ca bak?n?z
[de?i?tir | kayna?? de?i?tir]- Bal?k??l?k terimleri listesi
- Türkiye'de bal?k??l?k
- Bal?k yeti?tiricili?i
- A??r? avlanma
- Bal?k?? gemisi
- Bal?k i?leme
| Sudaki aktiviteler | |
|---|---|
| Su üstü aktiviteleri | |
| Tak?m sporlar? | |
| Yar??malar | |
